Quá khứ chưa xa

Năm 1949, các chiến lược gia Mỹ lo ngại rằng những tiến bộ của Liên Xô đang tạo ra mối đe dọa ngày càng tăng đối với thế giới tự do. Tháng 8 năm đó, Liên Xô đã phá vỡ thế độc quyền hạt nhân của Hoa Kỳ bằng cách thử nghiệm thành công một thiết bị nguyên tử. Washington lo lắng rằng việc xây dựng lực lượng quân sự của Moscow có thể là màn dạo đầu cho một cuộc tấn công nhằm vào Tây Âu và Trung Đông.

Đáp lại, cựu ngoại trưởng Hoa Kỳ Dean Acheson đã dẫn đầu một nỗ lực để hình thành một phản ứng trong toàn chính phủ. Kết quả là NSC-68, một tài liệu chiến lược kết luận rằng việc trang bị vũ khí lớn là cần thiết để đảm bảo khả năng tồn tại của thế giới tự do.

Acheson đã chắt lọc suy nghĩ của mình trong một bài phát biểu năm 1950 tại Nhà Trắng, cho rằng “cách duy nhất để đối phó với Liên Xô, như chúng ta đã đúc kết được từ kinh nghiệm cứng rắn, là tạo ra những tình huống có sức mạnh. Cần nhanh chóng phát hiện ra bất cứ nơi nào của Liên Xô có biểu hiện sự yếu kém hoặc mất đoàn kết, thì phải khai thác chúng một cách tối đa”.

Có những giới hạn rõ ràng đối với sự tương đồng trong lịch sử của sự kình địch giữa Hoa Kỳ và Liên Xô khi bắt đầu Chiến tranh Lạnh và sự cạnh tranh căng thẳng tồn tại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc ngày nay. Tuy nhiên, logic cốt lõi mà Acheson nêu ra vào năm 1950 - rằng Hoa Kỳ phải xây dựng “tình huống sức mạnh” với các quốc gia cùng chí hướng để ứng phó với những thách thức do các cường quốc đối thủ đặt ra - là nguyên tắc tổ chức trung tâm cho cách chính quyền Biden lên kế hoạch cạnh tranh với Trung Quốc.

Trong "Chỉ dẫn chiến lược An ninh Quốc gia tạm thời" được công bố ngày 3/3, nhóm cố vấn chính sách của Tổng thống Joe Biden đã vạch ra cách tiếp cận tương đối rõ ràng đối với Trung Quốc. 

Cách tiếp cận này được đưa ra bởi một nhận định rằng, từ năm 1950, Hoa Kỳ và các đối tác chính của họ đã liên kết để hỗ trợ các mục tiêu quan trọng - giải quyết hòa bình các tranh chấp, ngăn ngừa xung đột giữa các cường quốc, thúc đẩy một hệ thống kinh tế mở và dựa trên luật lệ, và sự cần thiết phải phối hợp quốc tế để giải quyết các thách thức xuyên quốc gia. Ngoài ra, Washington và các đối tác chính của họ chia sẻ lợi ích rộng rãi trong việc thúc giục Bắc Kinh từ bỏ hành vi bắt nạt của mình và chấp nhận trách nhiệm lớn hơn trong việc tìm kiếm giải pháp cho các thách thức toàn cầu.

Nhưng phải thừa nhận, sự liên kết để hỗ trợ các mục tiêu chung sẽ không tự động tạo ra kết quả thống nhất của những nỗ lực. Không giống như năm 1950, khi Hoa Kỳ sản xuất 50% sản lượng toàn cầu, mọi nền kinh tế lớn trên thế giới ngày nay đều duy trì mối quan hệ sâu sắc với Trung Quốc. Do đó, không quốc gia nào sẵn sàng tham gia một liên minh để chống lại hoặc kiềm chế Bắc Kinh.

Phạm vi mà Washington chứng tỏ có thể tập hợp được các quốc gia mạnh mẽ để đối phó với Bắc Kinh được xác định xuất phát từ một điểm có lợi nhất. Nó sẽ được thực hiện trên cơ sở đặc biệt, từng vấn đề. Các nước sẽ tham gia cùng Hoa Kỳ trong việc tìm cách gây ảnh hưởng đến Bắc Kinh dựa trên các ưu tiên của riêng họ và cách Trung Quốc có quan hệ với họ.

Đối với một số nước, mục tiêu có thể là thúc đẩy Bắc Kinh ngăn chặn hành vi có vấn đề của mình. Đối với những nước khác, điều đó có thể thúc ép Trung Quốc đầu tư nhiều hơn vào việc giải quyết các thách thức toàn cầu như ứng phó với đại dịch hay biển đổi khí hậu.

Thúc đẩy liên minh hay ‘những cánh tay nối dài’ để chơi lớn

Nhóm cố vấn của Joe Biden xác định rõ, để kết hợp các liên minh dựa trên vấn đề với nhau, Hoa Kỳ sẽ cần gặp gỡ các đối tác ở nơi họ đang có mặt, thay vì yêu cầu họ chấp nhận nhận thức của Washington về mối đe dọa từ Trung Quốc. Việc xây dựng mục đích chung với các đối tác sẽ không phải là hoạt động đơn độc chỉ nhắm vào Trung Quốc. Thay vào đó, nguyên tắc hướng dẫn sẽ là rèn luyện thói quen phối hợp với bạn bè mọi lúc mọi nơi. Cuộc họp đầu tiên của các nhà lãnh đạo Quad vào ngày 13 tháng 3 đã cung cấp một chỉ báo định hướng sớm về những nỗ lực như vậy của chính quyền Joe Biden.

Với các đối tác châu Âu, những nỗ lực như vậy có thể hướng tới việc thiết lập các tham vọng chung về biến đổi khí hậu, sau đó có thể thông báo cho các nỗ lực chung nhằm thúc đẩy Bắc Kinh đẩy nhanh tiến độ đạt được các mục tiêu khí hậu. Cũng có thể có không gian cho hợp tác xuyên Đại Tây Dương hiệu quả để tăng tốc đổi mới công nghệ, củng cố các quy tắc thương mại và đầu tư quốc tế, chống lại đại dịch COVID-19, đồng thời duy trì nhân quyền và các giá trị dân chủ.

Với các đối tác ASEAN, chính sách của Hoa Kỳ có thể được điều chỉnh theo các ưu tiên của nhóm dân số trẻ và năng động trong khu vực. Các dự án cụ thể có thể tập trung vào việc mở rộng khả năng tiếp cận thông tin và cơ hội, phát triển nguồn nhân lực, thể hiện vai trò lãnh đạo về biến đổi khí hậu hoặc nâng cao năng lực y tế công cộng tại địa phương. Những nỗ lực như vậy có thể mang lại lợi nhuận theo thời gian bằng cách nâng cao sức hấp dẫn của Mỹ và tạo ra một môi trường màu mỡ hơn để phối hợp trong các vấn đề cụ thể liên quan đến Trung Quốc.

Hoa Kỳ phải đồng thời xoa dịu những lo ngại giữa các đối tác về việc "buộc phải lựa chọn" giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Thực tế không thể tránh khỏi là tầm quan trọng của Trung Quốc đối với các quốc gia khác đang ngày càng gia tăng. Đây là cường quốc thương mại lớn nhất thế giới và là động cơ hàng đầu của tăng trưởng kinh tế toàn cầu.

Trước thực tế này, Hoa Kỳ sẽ cần cho các đồng minh không gian để theo đuổi lợi ích riêng của họ với Trung Quốc, ngay cả khi họ hợp tác với Hoa Kỳ trong các vấn đề ưu tiên. Washington cũng sẽ cần phải chứng minh - thông qua lời nói và hành động của mình - rằng họ ủng hộ phát triển mối quan hệ mang tính xây dựng với Trung Quốc, ngay cả khi họ chuẩn bị đẩy lùi mạnh mẽ các hành vi có vấn đề của Trung Quốc.

Nói cách khác, Washington càng làm việc có trách nhiệm để phát triển mối quan hệ lâu bền với Bắc Kinh thì Washington càng mở ra không gian ngoại giao để hợp tác với các nước khác về Trung Quốc. Các đối tác của Washington sẽ cảm thấy thoải mái hơn khi làm việc với Hoa Kỳ về các vấn đề liên quan đến Trung Quốc khi hành động đó không bị coi là biểu hiện của sự thù địch đối với Trung Quốc.

Cách tiếp cận của chính quyền Biden đối với Trung Quốc phản ánh sự khác biệt tinh tế nhưng đáng kể so với cách tiếp cận trực tiếp hơn của chính quyền Trump trong việc đối đầu với Trung Quốc. Tổng thống Biden và nhóm của ông nhận ra rằng, kết quả của chiến lược của họ có thể không hiển thị trong một thời gian và không nuôi ảo tưởng về việc thay đổi Trung Quốc trong một sớm một chiều. Họ có ý định chơi một trò chơi lâu dài. Nếu cách tiếp cận của họ mang lại kết quả, Hoa Kỳ sẽ củng cố năng lực của mình để cạnh tranh với Trung Quốc từ một vị thế mạnh mẽ.