Niềm tin ấy của Thủ tướng Thái Lan Prayut Chan-o-cha cũng là niềm tin mà nhiều quốc gia trong khu vực và quốc tế đang dành cho Việt Nam trên trọng trách mới.

Một thập kỷ, một trọng trách

Tháng 7/2020 tới sẽ là tròn 25 năm Việt Nam chính thức trở thành thành viên ASEAN. Và trong ¼ thế kỷ ấy, có tới 2 lần Việt Nam được trao trọng trách Chủ tịch ASEAN.

Năm 2010, khi giữ cương vị này lần thứ nhất, Việt Nam đã để lại nhiều dấu ấn với những hành động và chương trình thiết thực, đóng góp đáng kể vào sự phát triển của ASEAN và hòa bình, ổn định, thịnh vượng chung của khu vực. Chủ đề “Hướng tới Cộng đồng ASEAN; từ tầm nhìn đến hành động” do Việt Nam đề xuất đã nhận được sự hưởng ứng mạnh mẽ của các nước ASEAN và thực sự trở thành định hướng cho hành động của Hiệp hội với những trọng tâm ưu tiên là: đẩy nhanh tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN; tăng cường quan hệ đối ngoại của ASEAN và bảo đảm vai trò trung tâm của Hiệp hội ở khu vực; đẩy mạnh hợp tác rộng rãi nhằm duy trì hòa bình và an ninh khu vực, phát triển bền vững và ứng phó với những thách thức toàn cầu. Theo đó, Việt Nam đã đề ra và thúc đẩy nhiều sáng kiến phù hợp, tạo được sự thống nhất cao và cam kết chung của ASEAN về đẩy mạnh hợp tác sâu rộng trên nhiều lĩnh vực, đạt được những tiến triển cụ thể và quan trọng theo các trọng tâm ưu tiên nói trên, thể hiện rõ nhất qua các Tuyên bố chung của các Hội nghị Cấp cao cũng như việc lập hoặc nâng cao giá trị của các cơ chế hợp tác khu vực.

Dấu ấn của Việt Nam trên trọng trách Chủ tịch ASEAN 2010 còn là việc đã nỗ lực điều hành Hội nghị các Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN + (ASEAN cộng) lần đầu tiên ngay sau khi xảy ra các tranh cãi căng thẳng về biển Đông, mà không để xảy ra bất cứ sơ suất nào. Thêm vào đó, Việt Nam đã nỗ lực tổ chức 14 hội nghị cấp cao trong vòng chưa đầy 60 giờ đồng hồ và cố gắng này đã phá vỡ mọi kỷ lục của ASEAN.

Điều đáng nói là những dấu ấn của năm Chủ tịch ASEAN 2010 mà Việt Nam tạo dựng được với các hành động thiết thực vẫn được tiếp tục triển khai như phát triển nguồn nhân lực, ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường phúc lợi xã hội cho phụ nữ và trẻ em ASEAN. Điều đó đã khẳng định rõ ràng Việt Nam là một thành viên chủ động, tích cực trong các hoạt động hội nhập khu vực và trên toàn thế giới.

Và lần này, năm 2020, đúng tròn 10 năm sau, Việt Nam lại một lần nữa lại trở thành Chủ tịch ASEAN 2020. Tại buổi lễ tiếp nhận vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2020 từ Thủ tướng Thái Lan, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã công bố Chủ đề của năm ASEAN 2020 là “Gắn kết và Chủ động thích ứng”. “Trong năm 2020, chúng tôi mong muốn sẽ tập trung tăng cường sự gắn kết bền vững của ASEAN thông qua củng cố đoàn kết, thống nhất, gia tăng liên kết kinh tế và kết nối, làm sâu sắc hơn các giá trị và đặc trưng của Cộng đồng ASEAN, cải tiến, nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy ASEAN và đẩy mạnh quan hệ đối tác của ASEAN trong cộng đồng toàn cầu”, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khẳng định.

“Phép thử cho sự trưởng thành của Việt Nam”

Quả thực, thách thức của Việt Nam trên cương vị Chủ tịch ASEAN 2020 không phải là ít. Tại Hội thảo với chủ đề “Cộng đồng ASEAN: Bản sắc và Vai trò trung tâm” tổ chức tháng 3/2019, ông Shahriman Lockman - Nghiên cứu viên cao cấp thuộc Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (ISIS) Malaysia, nhận định thẳng thắn rằng thách thức lớn nhất là việc dù ASEAN đã đạt được nhiều sự đồng thuận cao nhưng hành động vẫn chưa quyết liệt. Trong các vấn đề quốc tế hiện nay, ASEAN không có nhiều đột phá so với 25 năm trước. ASEAN có nhiều cấu trúc trong khu vực nhưng chưa giải quyết được các vấn đề của khối. Ngoài ra, ASEAN chưa đứng ra làm vai trò trung gian cho các vấn đề quốc tế hay khu vực… Theo ông Lockman, Việt Nam sẽ gặp rất nhiều khó khăn, thách thức trong năm 2020 khi đảm nhiệm Chủ tịch ASEAN 2020. Những thách thức chung của khối cũng là những thách thức mà Việt Nam gặp phải trên cương vị chủ tịch luân phiên. Để giải quyết những vấn đề đó, Việt Nam cần có lộ trình cụ thể để tăng cường khả năng phản ứng nhanh đối với các diễn biến bên ngoài.

Còn tại Tọa đàm “Nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN của Thái Lan và vai trò của ASEAN trong sự phát triển của quốc gia và khu vực” tháng 9/2019 tại Hà Nội, Kavi Chongkittavorn - chuyên gia của Viện Nghiên cứu an ninh và quốc tế, Đại học Chulalongkorn cho rằng, trong 2020, Việt Nam sẽ gặp những khó khăn mà Thái Lan phải đối diện trong 2019, khi làm Chủ tịch ASEAN. Đó là thách thức từ cạnh tranh chiến lược giữa Mỹ và Trung Quốc, xu hướng chống tự do thương mại và toàn cầu hóa cùng các điểm nóng ở Biển Đông, Triều Tiên. Chuyên gia người Thái Lan cho rằng một trong những nhiệm vụ chính của Việt Nam trong năm 2020 là tiếp tục duy trì, thúc đẩy thảo luận Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) giữa ASEAN và Trung Quốc. 

Tuy nhiên, trong thách thức có cơ hội. Cơ hội ấy là khẳng định một lần nữa, như cách nói của Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, Tổng Thư ký Ủy ban Quốc gia ASEAN 2020 Nguyễn Quốc Dũng, là “phép thử cho sự trưởng thành của Việt Nam”. “Đúng là Việt Nam vừa có trách nhiệm vừa có cơ hội. Trách nhiệm ở đây trước hết là đến lượt Việt Nam làm Chủ tịch theo luân phiên. Trách nhiệm thứ hai là phải làm sao duy trì được đà tiến triển của ASEAN. Những gì ASEAN đã đạt được thì Việt Nam cần phát huy, thúc đẩy xây dựng Cộng đồng vững mạnh hơn. Đồng thời Việt Nam phải dẫn dắt để ASEAN không những vững mạnh về mặt nội bộ, mà còn phải tăng thêm uy tín, vai trò ở khu vực cũng như đóng góp vào tiến trình, sự quan tâm của toàn cầu. Đây cũng là cơ hội của Việt Nam trong việc thể hiện vai trò chủ nhà, là phép thử cho sự trưởng thành; là cơ hội rất tốt để phát huy khả năng của Việt Nam trong việc dẫn dắt Cộng đồng ASEAN, quảng bá đất nước để khu vực và thế giới hiểu hơn về Việt Nam” - Thứ trưởng Nguyễn Quốc Dũng nhận định. Còn Đại sứ Na Uy tại ASEAN Morten Hoglund cũng đặt kỳ vọng lớn: “Việt Nam là nền kinh tế năng động và cởi mở trong ASEAN. Việt Nam đã tổ chức thành công nhiều sự kiện quốc tế quan trọng, và mới đây nhất là Hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Triều Tiên. Tôi tin rằng Việt Nam có rất nhiều kinh nghiệm để dẫn dắt ASEAN và trở thành tấm gương cho các nước khác. Tôi kỳ vọng Việt Nam sẽ là một Chủ tịch ASEAN chuyên nghiệp, tận tâm và nhiều khát vọng”.

Lần thứ 2 khẳng định mình trên trọng trách Chủ tịch ASEAN, đúng năm 2020 - tròn 25 năm Việt Nam chính thức trở thành thành viên của Hiệp hội - đó sẽ là dấu mốc đầy ý nghĩa mà đất nước hình chữ S tạo dựng được trên trường quốc tế.

Hà Anh