“Giá trị công” của báo chí ngày càng trở nên cần thiết
(NB&CL) Trong bối cảnh kỷ nguyên thông tin và truyền thông xã hội đang bùng nổ đến mức hỗn loạn, thì “giá trị công” của báo chí không hề mất đi mà càng trở nên cần thiết.
.jpg)
Báo chí nói chung là ngành nghề đặc biệt. Có thể nói, ngày nay phần lớn thế giới báo chí vừa phải lo xoay sở vấn đề “cơm áo gạo tiền”, vừa phải gánh vác trên mình sứ mệnh phục vụ cộng đồng mà lịch sử đã giao phó. Cho đến nay, hầu hết các tòa soạn, những người làm báo nói chung đều vẫn mang trong mình ý thức phải mang thông tin chính xác, hướng thiện và có ích cho xã hội.
Đối với các tòa soạn, đó là những di sản mà họ đã thừa hưởng trong suốt chiều dài lịch sử báo chí. Còn với cá nhân các nhà báo, đó cơ bản là những gì họ đã được giảng dạy từ khi còn ngồi trên ghế giảng đường. Dù khó khăn thế nào, báo chí nói chung không nên đi chệch sứ mệnh đó vì chính bản thân mình và vì cộng đồng nói chung.
Ngọn hải đăng trong cơn bão thông tin
Thế giới có báo chí tư nhân, có báo chí công. Tuy nhiên, cái “giá trị công” của báo chí không chỉ nằm ở những cơ quan báo chí được Nhà nước tài trợ hoặc giao nhiệm vụ. Rõ ràng, có rất nhiều tổ chức báo chí tư nhân vẫn đang hàng ngày đóng góp rất nhiều “giá trị công” cho xã hội, cho cộng đồng của mình, chứ không chỉ vì lợi nhuận.
Báo chí công, hay rộng hơn là các phương tiện truyền thông dịch vụ công, về nguyên tắc là phục vụ toàn thể công chúng, giống như các dịch vụ xe buýt, công viên, bảo tàng, bệnh viện (công) hay các hoạt động đặt lợi ích của công chúng trên trên lợi nhuận, hoặc thậm chí phi lợi nhuận.
Bởi vậy, việc một tổ chức báo chí hoạt động kinh tế kém không có nghĩa là không hoạt động tốt. Đôi khi làm việc tốt chưa chắc sẽ đem lại lợi nhuận về mặt kinh tế. Ví dụ như với các dịch vụ xe buýt, bảo tàng hay công viên..., việc phục vụ công chúng với chất lượng càng cao thì càng thua lỗ về mặt tài chính (thường giá sản phẩm của họ thấp hơn giá thành, thậm chí có thể miễn phí).
Không phải tất cả báo chí đều mang trên mình trọn vẹn giá trị cộng đồng đó. Tuy nhiên, về cơ bản, giá trị công của báo chí chưa bao giờ bớt quan trọng, ngay cả trong kỷ nguyên truyền thông mà người người, nhà nhà đều có thể đưa tin, thậm chí làm truyền thông như hiện tại - chứ không chỉ có báo chí.
Ai cũng có thể hình dung rằng sẽ thật đáng sợ nếu người ta chỉ xem các thông tin thiếu kiểm chứng, vị kỷ và thậm chí độc hại trên các nền tảng truyền thông xã hội. Khi cơn bão tố thông tin càng hung dữ bao nhiêu, ngọn hải đăng thông tin của báo chí công, hay cũng có thể nói báo chí chính thống, lại càng trở nên quan trọng.
Mối nguy truyền thông bị mạng xã hội thao túng
Trước khi kỷ nguyên truyền thông xã hội bùng nổ, các quốc gia ít khi phải lo về nền truyền thông của mình. Tuy nhiên, khi mà người dân ngày càng rời xa báo giấy, ít xem TV hơn và thậm chí còn dần mất cả thói quen vào các trang báo điện tử chính thống, để đắm chìm trong các nền tảng xã hội đầy kích thích - từ trẻ nhỏ đến người lớn - thì truyền thông đang trở thành một vấn đề lớn.
Tư tưởng cực đoan đang nở rộ trên không gian mạng bởi mặt trái của truyền thông xã hội và đặc tính không thể kiểm soát của nó. Rất nhiều quốc gia hiện đã phải mạnh tay trấn áp, đưa ra các chế tài hoặc thậm chí cấm các mạng xã hội, nhằm giúp bảo vệ sự an toàn và hạn chế thông tin xấu độc, lừa đảo từ các nguồn thông tin trôi nổi trên các mạng xã hội.
Như đã biết, Úc đã trở thành quốc gia đầu tiên cấm trẻ em dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội hồi cuối tháng 11/2024. Trong khi đó, Liên minh châu Âu đã áp dụng Đạo luật Dịch vụ Kỹ thuật số (DSA), qua đó yêu cầu các công ty công nghệ như Meta (Facebook, Instagram), X (Twitter), TikTok, YouTube và các nền tảng khác phải thực hiện báo cáo rủi ro, minh bạch thuật toán, kiểm soát nội dung vi phạm và bảo vệ người dùng khỏi nội dung xấu.
Ngoài ra, Brazil, Ấn Độ, Trung Quốc, Nga hay Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã và đang rất mạnh tay kiểm soát nội dung truyền thông xã hội, thậm chí cấm một số nền tảng, như trường hợp của Telegram. Ngay cả Mỹ vẫn đang treo lệnh cấm TikTok, riêng bang Florida đã cấm trẻ em dưới 14 tuổi sử dụng mạng xã hội nói chung.
Trong bối cảnh đó, báo chí công, hay đơn giản cái “giá trị công” đặc thù của phần lớn cơ quan báo chí truyền thống, lại đang ngày càng bị thu hẹp bởi sự phát triển quá mức của truyền thông xã hội và công nghệ. Ngay tại một nền báo chí rất phát triển và rất giỏi thích ứng như Vương quốc Anh, một thống kê năm 2023 của Ofcom ước tính rằng các kênh truyền hình công cộng cũng chỉ chiếm hơn 10% tổng doanh thu của toàn ngành truyền hình, bao gồm cả nghe nhìn trực tuyến (giảm từ khoảng 25% vào năm 2013).
Vì cộng đồng và cần cộng đồng
Đến lúc này, vấn đề được đặt ra là liệu báo chí công có thực sự còn quan trọng trong mắt công chúng hay không?
Câu trả lời là: Công chúng, dù hàng ngày vẫn đang bị cuốn vào các dòng thông tin vô tận nhờ thuật toán gây nghiện của các nền tảng xã hội, vẫn đánh giá rất cao báo chí công. Một khảo sát của Viện Báo chí Reuters năm 2023 đã chỉ ra rằng, phần lớn người trả lời ở khoảng 80% các quốc gia được khảo sát cho biết phương tiện truyền thông dịch vụ công là quan trọng với xã hội.
Cũng theo khảo sát trên, ngay cả trong giới trẻ và những người có trình độ học vấn thấp hơn (vốn thường ít đọc báo truyền thống), thì số người cho rằng các dịch vụ tin tức công cộng là quan trọng đối với xã hội vẫn nhiều hơn số người không đồng ý.
Thực ra, báo chí nguyên thủy vốn là một dịch vụ công, tức một ngành phục vụ cộng đồng và gần như phi lợi nhuận. Ngoài nhiệm vụ đưa tin tức đơn thuần, báo chí nói chung dù ở quốc gia nào đều có nhiệm vụ góp phần định hướng giúp xã hội tốt đẹp và nhân văn hơn - bên cạnh những tổ chức chính trị xã hội khác.
Nhưng theo thời gian và do nhu cầu khách quan từ sự phát triển của xã hội, báo chí phải gánh vác thêm cả nhiệm vụ làm kinh tế, kể cả những tổ chức báo chí của Nhà nước. Từ Việt Nam cho đến các quốc gia phương Tây, thật khó có tổ chức báo chí công nào hiện nay có thể phát triển nếu chỉ dựa vào nguồn ngân sách.
Bởi vậy, dù báo chí nói chung đang rơi vào khủng hoảng ở quy mô toàn cầu thì cái “giá trị công” vẫn còn lại đó, thậm chí càng trở nên cần thiết trong thời đại thông tin hỗn loạn hiện tại.
Bên cạnh việc báo chí phải tự thân thay đổi để khẳng định lại giá trị của mình và đáp ứng nhu cầu mới của độc giả, báo chí cũng rất cần sự hỗ trợ hoặc khích lệ của các nhà hoạch định chính sách; cũng như của cả cộng đồng nói chung ở mọi quốc gia. Bởi, không quốc gia nào muốn nền truyền thông của mình bị thao túng bởi một hoặc một nhóm người vì lợi ích cá nhân của họ, chứ không phải vì lợi ích chung của cộng đồng, của toàn xã hội.