Báo chí sáng tạo: Cơn sốt ngắn hạn hay tương lai bền vững
(NB&CL) Trong kỷ nguyên bùng nổ của mạng xã hội và lối tiêu thụ tin tức nhanh gọn, báo chí truyền thống đang bị đặt vào thế phải tự lột xác. Đặc biệt, khi thế hệ Gen Z, nhóm người lớn lên cùng smartphone và TikTok, đang từng bước chiếm lĩnh thị phần độc giả, thì báo chí buộc phải thích nghi hoặc bị bỏ lại phía sau.
.jpg)
Từ video đến podcast, từ những người có ảnh hưởng (influencer) đến trí tuệ nhân tạo, tất cả đang tái định hình cách tin tức được tiếp cận. Vậy báo chí sáng tạo là tương lai bền vững của ngành truyền thông hay chỉ là một cơn sốt tạm thời chạy theo thị hiếu? Câu trả lời không dễ, nhưng cũng đang dần rõ nét hơn bao giờ hết.
Gen Z – Nhóm độc giả khó chiều
Gen Z (sinh từ 1997 đến 2012) không còn đơn giản là người “đọc báo”, mà là người chọn lọc, tương tác, tổng hợp và chia sẻ thông tin theo cách riêng của mình. Họ không ngồi đọc từng cột chữ trên báo in hay từng dòng trên báo điện tử, thay vào đó, họ lướt nhanh qua các bản tin dạng video ngắn, meme hài hước hay đồ họa tóm tắt. Theo Pew Research Center (2024), 37% người Mỹ dưới 30 tuổi nhận tin tức từ influencer - các cá nhân có ảnh hưởng trên mạng xã hội như YouTube, TikTok hay Instagram - thay vì từ các nhà báo truyền thống.
TikTok, với tốc độ lan truyền nội dung chóng mặt và thuật toán “thấu hiểu đến từng cú vuốt”, đang chiếm vị thế như một “đài tin tức thế hệ mới”. Trong năm 2024, hơn 52% người dùng TikTok thừa nhận họ nhận tin tức thường xuyên từ nền tảng này, tăng mạnh từ 43% chỉ sau một năm. Và đáng nói là phần lớn trong số đó là Gen Z.
Đây không chỉ là cuộc cách mạng về nền tảng, mà còn là cuộc cách mạng về tư duy tiếp cận thông tin.
Báo chí sáng tạo: Không chỉ là cú chuyển mình, mà là cuộc lột xác
Trước những thay đổi chóng mặt trong hành vi người dùng, các tòa soạn từ Washington Post đến New York Times đều đang đồng loạt chuyển hướng chiến lược nội dung. 64% lãnh đạo truyền thông toàn cầu cho biết họ sẽ tăng cường sản xuất video ngắn trong năm 2024 để phục vụ độc giả trẻ. 52% dự định đầu tư nhiều hơn vào newsletter, trong khi 47% đặt cược vào podcast như một hình thức kể chuyện hấp dẫn và cá nhân hóa.
New York Times, biểu tượng sống của báo chí truyền thống Mỹ, đang chứng minh rằng những tòa soạn trăm tuổi hoàn toàn có thể sống sót, thậm chí dẫn đầu trong kỷ nguyên báo chí số bằng cách tái định nghĩa trải nghiệm tin tức. Không còn dừng lại ở văn bản, tờ báo này đã chuyển mình thành một “studio kể chuyện” đa phương tiện, kết hợp chặt chẽ giữa chữ viết, hình ảnh, âm thanh, dữ liệu và đồ họa tương tác để tạo ra những sản phẩm báo chí giàu tính điện ảnh, nhưng vẫn giữ nguyên chất lượng điều tra sắc sảo.
Minh chứng điển hình là dự án “Snow Fall: The Avalanche at Tunnel Creek”, ra mắt năm 2012. Bài điều tra này tái hiện vụ lở tuyết kinh hoàng tại bang Washington, sử dụng video flycam, mô phỏng 3D địa hình, âm thanh thực địa và lời kể nhân chứng lồng ghép vào nội dung, tạo ra trải nghiệm “lướt là cảm” khiến độc giả như đang trực tiếp sống trong thảm họa. “Snow Fall” đã thu hút hơn 3,5 triệu lượt xem chỉ trong tuần đầu tiên và giành giải Pulitzer danh giá, mở đường cho một thế hệ báo chí tương tác mới mà giới truyền thông quốc tế gọi bằng cụm từ “snowfalling”.
Không dừng lại ở đó, loạt bài “Carbon’s Casualties” (2017) về hậu quả toàn cầu của biến đổi khí hậu tiếp tục khẳng định đẳng cấp của New York Times trong việc tích hợp storytelling với công nghệ. Dựa trên dữ liệu vệ tinh, bản đồ NASA, ảnh thực địa và video phỏng vấn người dân, loạt bài cho thấy cách mực nước biển dâng, bão nhiệt đới và khô hạn đang làm biến dạng cuộc sống con người tại nhiều quốc gia – không phải bằng những con số khô khan, mà bằng hình ảnh sinh động và chuyển động trực quan mà người đọc có thể tương tác.
Những dự án như vậy không chỉ gia tăng thời gian đọc trung bình của người dùng mà còn chứng minh rằng báo chí có thể giữ nguyên chiều sâu trong khi đổi mới hình thức kể chuyện để phù hợp với cách tiêu thụ thông tin của độc giả thời đại số. Với hơn 10 triệu thuê bao trả phí tính đến cuối năm 2024 (theo báo cáo tài chính NYT Company), chiến lược chuyển mình sang storytelling đa nền tảng của New York Times không chỉ là một thử nghiệm kỹ thuật số – đó là một mô hình kinh doanh thành công thực sự.
Một báo cáo của Viện Báo chí Reuters (2024) cũng xác nhận: Độc giả trẻ ưu tiên video và podcast hơn các bài viết dài, nhưng vẫn đòi hỏi chất lượng nội dung tương đương báo chí truyền thống.
Influencer – Kẻ thách thức hay đối tác mới của báo chí?
Theo Digital News Report 2024, video dọc ngắn là định dạng tăng trưởng nhanh nhất toàn cầu. Lý do: Phù hợp với thói quen cầm điện thoại dọc, dễ chia sẻ, bắt mắt và tiết kiệm thời gian.
Các hãng tin như NBC, DW và The Guardian đã mở hẳn các đội sản xuất video TikTok riêng, thuê cả phóng viên trẻ chỉ chuyên “làm TikTok”. Một loạt nhà báo độc lập cũng tự mở kênh và đạt triệu view chỉ nhờ cách kể chuyện gần gũi và góc nhìn cá nhân.
Điều này đặt báo chí vào thế phải tự học cách làm nội dung như TikToker, từ cắt ghép nhanh, thêm meme, chèn âm thanh viral, nhưng vẫn phải giữ độ tin cậy và chính xác.
Theo nghiên cứu của Pew Research Center năm 2024, 21% người trưởng thành Mỹ nhận tin tức thường xuyên từ các influencer. Những cái tên như Hasan Piker, Philip DeFranco hay Jessica Valenti không phải nhà báo chuyên nghiệp, nhưng lại sở hữu lượng khán giả vượt trội nhiều toà soạn lâu đời.
Câu hỏi đặt ra: Liệu đây là mối đe dọa cho báo chí chính thống, hay là một xu hướng cần hợp tác để cùng tồn tại? Một số tổ chức đã chọn cách kết hợp: Mời influencer cộng tác, hoặc đào tạo chính phóng viên của mình trở thành KOLs (Key Opinion Leaders).
Dù vậy, không ít chuyên gia cảnh báo: Influencer có thể đưa tin nhanh, hấp dẫn – nhưng cũng dễ lan truyền tin giả, sai lệch do thiếu chuẩn kiểm chứng.
Từ sáng tạo đến bền vững: Lối đi nào cho báo chí tương lai?
Báo chí sáng tạo không chỉ là chuyện “thêm hiệu ứng, cắt video hay làm podcast”, mà là cả một quá trình tái thiết lại cách báo chí hoạt động, giao tiếp và tồn tại với công chúng.
Tuy nhiên, đổi mới mà không đi kèm trách nhiệm sẽ chỉ tạo ra sự “ồn ào tạm thời”. Điều mà báo chí cần là giữ được cốt lõi: kiểm chứng, khách quan, minh bạch – nhưng được truyền tải bằng ngôn ngữ mới, nền tảng mới, phù hợp hơn với nhịp sống số.
Trong tương lai gần, có thể chúng ta sẽ chứng kiến một “song trụ truyền thông” – nơi báo chí chính thống tồn tại song hành với các nhà sáng tạo nội dung độc lập, nơi TikToker cũng có thể là phóng viên, nơi bài báo có thể là một video 60 giây nhưng chứa đầy đủ bối cảnh, dẫn chứng và phản biện.
Báo chí đang không chỉ đưa tin mà đang học cách sống còn giữa bối cảnh người đọc bị “bội thực thông tin” và phân tán sự chú ý. Sáng tạo không còn là “điểm cộng”, mà là điều kiện tiên quyết. Nhưng sự sống còn ấy không đến từ việc chiều chuộng thị hiếu, mà đến từ khả năng làm ra nội dung đúng, đủ, và đáng nhớ – dưới hình thức mà công chúng ngày nay muốn đón nhận.
Như lời một biên tập viên kỳ cựu nói: “Chúng ta không thể bắt Gen Z quay lại đọc báo giấy. Nhưng chúng ta hoàn toàn có thể đưa báo chí đến với họ, qua cách họ muốn nhìn, nghe và cảm”.