Từ siêu dự án...

Ở rìa khu tài chính của Thành phố London là địa điểm ban đầu của Xưởng đúc tiền Hoàng gia, có nguồn gốc từ năm 882 sau Công nguyên, khi Alfred Đại đế tái chiếm Luân Đôn từ Danelaw và bắt đầu đúc những đồng xu bạc mang chân dung của ông.

Chính phủ Trung Quốc đã chọn địa điểm lịch sử này để làm trụ sở đại sứ quán mới, nơi sẽ bao gồm nhà ở của đại sứ, chỗ ở của nhân viên và trung tâm văn hóa. Khu phức hợp này sẽ trải dài khoảng 65.000 mét vuông, khiến nó trở thành một trong những đại sứ quán lớn nhất trên thế giới.

Quy mô và chi phí của dự án này lên tới vài trăm triệu bảng làm nhớ lại cách chính quyền Trung Quốc vận hành trong những thời điểm khác nhau với hầu hết các đối tác phương Tây của họ. Bất kể tình trạng tồi tệ hiện tại của mối quan hệ Trung-Anh, dự án đại sứ quán là một sự đánh cược lớn vào tương lai, là nền tảng cho việc tiếp tục phát triển sức mạnh mềm của Trung Quốc ở Vương quốc Anh và, ngụ ý là ở châu Âu.

Trở lại vào tháng 5 năm 2018, tại một buổi lễ bàn giao tại khu phức hợp Royal Mint gần sông Thames, Đại sứ Lưu Hiểu Khánh khi đó đã nói về "một kỷ nguyên mới kêu gọi các trụ sở mới phù hợp với vai trò và ảnh hưởng hiện tại của Trung Quốc trên thế giới". Ông tuyên bố kỷ nguyên mới đó cũng là "kỷ nguyên vàng" cho quan hệ Anh-Trung.

Ba năm trôi qua, quan hệ song phương đã trở nên xấu đi nhanh chóng vì các vấn đề từ quyền tự do dân sự ở Hồng Kông đến vi phạm nhân quyền ở Tân Cương và lệnh cấm của Anh đối với Huawei Technologies, nhà cung cấp công nghệ băng thông rộng thế hệ thứ năm (5G) của Trung Quốc. Trong xung đột mới nhất, Bắc Kinh đã cấm BBC World TV News ở Trung Quốc để trả đũa rõ ràng cho việc các nhà quản lý Anh thu hồi giấy phép của Mạng Truyền hình Toàn cầu Trung Quốc (CGTN) với lý do CCTV, cổ đông lớn của họ, nằm dưới sự kiểm soát của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) .

Hành động ngăn cản CGTN cho thấy cách tiếp cận tích cực hơn của Anh đối với việc Trung Quốc thực thi quyền lực mềm trên sân nhà. Lúc này, mối quan tâm đặc biệt của Anh là việc nhà nước Trung Quốc tài trợ cho các nghiên cứu trong khuôn viên trường đại học, không chỉ trong lĩnh vực quan hệ quốc tế mà còn cả công nghệ "lưỡng dụng" cho các mục đích dân sự và quân sự.

Một báo cáo gần đây của Civitas, một tổ chức tư vấn trung tâm của Vương quốc Anh, cho thấy ít nhất 15 trường đại học của Vương quốc Anh có mối quan hệ nghiên cứu "hiệu quả" với các nhà sản xuất và trường đại học liên kết với quân đội Trung Quốc. Phần lớn nghiên cứu này cũng được tài trợ bởi người đóng thuế Vương quốc Anh thông qua các hội đồng nghiên cứu Đổi mới Vương quốc Anh và Hiệp hội Hoàng gia - một vấn đề hiện đang được Cơ quan Hải quan và Hải quan của Nữ hoàng (HMRC) điều tra.

Civitas chỉ trích sự thiếu minh bạch xung quanh mối quan hệ giữa các trường đại học của Vương quốc Anh và các tổ chức do nhà nước Trung Quốc bảo trợ. Công bằng mà nói, các nguồn tài trợ riêng của Civitas hơi thiếu rõ ràng, mặc dù nó tự mô tả mình là "người theo chủ nghĩa tự do" và cao hơn chính trị đảng phái. Tuy nhiên, khẳng định của báo cáo của Civitas rằng các trường đại học có thể đang "vô tình trang bị cho Trung Quốc" đã gây nên sự lo lắng nhất định.

... và những nỗi lo của Anh

Theo các tác giả của báo cáo, Radomir Tylecote và Robert Clark: "Xu hướng này cần được nhìn nhận trong bối cảnh Trung Quốc đã đặt mục tiêu ngang bằng với quân đội Mỹ vào năm 2027 và sử dụng công nghệ quân sự tiên tiến để đi trước Mỹ vào năm 2049, kỷ niệm một trăm năm thành lập nhà nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa".

Năm 2015, chuyến thăm cấp nhà nước của Chủ tịch Tập Cận Bình tới Vương quốc Anh rất đáng chú ý bao gồm chuyến thăm Viện Graphene Quốc gia (NGI) tại Đại học Manchester, cơ sở nghiên cứu hàng đầu thế giới về graphene - một vật liệu cứng hơn thép 200 lần và dẫn điện tốt hơn đồng. Nó đã cách mạng hóa cách khoa học và ngành công nghiệp tiếp cận khoa học vật liệu.

Cùng ngày, tập đoàn Huawei đã công bố hợp tác với NGI để nghiên cứu graphene và các vật liệu 2D liên quan. NGI chỉ ra trên trang web của mình rằng các mối quan hệ hợp tác mở rộng không chỉ với Trung Quốc mà còn với hơn 45 đối tác công nghiệp trên toàn thế giới, để đẩy nhanh việc thương mại hóa graphene nhẹ trong vận tải, y học, năng lượng, điện tử và quốc phòng.

Tuy nhiên, Charles Moore, cựu biên tập viên của tờ Daily Telegraph gần đây đã được các đồng nghiệp thuộc đảng Bảo thủ vinh danh, từ lâu cảnh báo và trở thành lời cảnh báo duy nhất chống lại quyền lực mềm của Trung Quốc trong các trường đại học, đặc biệt là tại Cambridge và Oxford, những trường đại học danh tiếng nhất của Vương quốc Anh.

Ông đã chỉ ra rằng trường Cao đẳng Jesus, thuộc đại học Cambridge, thông qua Trung tâm Trung Quốc và Trung tâm Đối thoại Các vấn đề Toàn cầu Trung Quốc-Vương quốc Anh nhận sự hỗ trợ tài chính rộng rãi từ Trung Quốc. Gần đây nhất, ông cũng nhắc đến giáo sư vật lý Wykeham tại Đại học New College, Oxford, được Tencent Holdings, gã khổng lồ công nghệ Trung Quốc, ký hợp tác với thỏa thuận trị giá 700.000 bảng Anh.

Ông Moore viết trên tờ The Spectator: "Các cuộc tiếp xúc học thuật không thích hợp nên bị cấm: việc nghiên cứu thực sự diễn ra ở cả hai quốc gia. Đó là điều không có cơ sở để tin tưởng. Các trường đại học của chúng ta cần hiểu rằng Trung Quốc theo dõi sinh viên của mình ở nước ngoài, đánh cắp bí mật bằng gián điệp chuyên nghiệp và các phương tiện không chính thức từ nghiên cứu ở đây để làm lệch công việc của trường đại học Anh và chuyển thông tin về trong nước...".

Những cáo buộc này bị Bắc Kinh phủ nhận, nhưng nó phản ánh mối quan ngại rộng lớn hơn từ Úc đến Mỹ về quyền lực mềm của Trung Quốc trong các trường đại học. Tuy nhiên, có những áp lực ngược lại đối với hệ thống đại học của các quốc gia tiên tiến, như sự phụ thuộc vào số lượng ngày càng tăng của sinh viên Trung Quốc muốn đi du học và sẵn sàng trả học phí cao hơn nhiều.

Chẳng hạn, số lượng sinh viên Trung Quốc đang tăng nhanh ở Anh với mức tăng hơn 34% trong 5 năm qua, lên con số hơn 120.000 người ở các trường đại học. Đổi lại, họ cung cấp thu nhập quan trọng cho các trường đại học eo hẹp về tài chính bắt tay vào việc mở rộng nghiên cứu nhanh chóng trước khi đại dịch xảy ra - một dấu hiệu khác cho thấy mạng lưới các mối quan hệ ngày càng sâu sắc. Nó tạo nên một thứ quyền lực mền không thể chối cãi của Trung Quốc. 

Thực trạng này không hề mới, khi nó cũng diễn ra ở Úc, Mỹ và một số quốc gia châu Âu khác. Gần một năm trước, chính phủ Mỹ từng đưa ra các biện pháp nhằm hạn chế các sinh viên, nghiên cứu sinh Trung Quốc đến Mỹ học tập. Nhưng điều này vấp phải sự phản đối từ chính hiệp hội các trường đại học Mỹ. Bởi biện pháp này gây thiệt hại tài chính rất lớn đối với rất nhiều trường đại học và cao đẳng Mỹ. 

Bỏ lại những lo lắng ấy, đại sứ quán mới của Trung Quốc được thiết kế bởi kiến ​​trúc sư bậc thầy người Anh, David Chipperfield, sẽ vẫn được hoàn thành. Sự lựa chọn không hề ngẫu nhiên này cho thấy Trung Quốc sẵn sàng cho một chặng đường dài hòa nhập ở xứ sở sương mù, cũng giống như sông Thames, đã chảy hàng thế kỷ qua địa điểm Tháp London huyền thoại.