Bệ phóng cho kinh tế tư nhân phát triển

Vào đầu thập niên 80, Việt Nam vận hành nền kinh tế theo cơ chế kế hoạch hóa tập trung với hai loại hình sở hữu chính của nền kinh tế là kinh tế nhà nước và kinh tế tập thể. Lúc đó, kinh tế tư nhân chưa được coi trọng và quan tâm đúng mức.

Tuy nhiên, khi bước vào thời kỳ Đổi mới (năm 1986), khu vực tư nhân được chính thức công nhận là một phần của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với đa thành phần sở hữu.

Điểm chuyển đổi chính sách quan trọng là sự ra đời của Luật Doanh nghiệp năm 1999, kích hoạt sự phát triển của các doanh nghiệp tư nhân trong nước. Từ đó, khung pháp lý và chính sách cho khu vực tư nhân liên tục được tăng cường và phát triển.

TS. Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Vietnam cho biết: Trong giai đoạn đầu của thời kỳ Đổi mới, kinh tế tư nhân có sự phát triển khá dè dặt, tuy nhiên Luật Doanh nghiệp 1999 đã trở thành bệ phóng cho kinh tế tư nhân phát triển bùng nổ trong giai đoạn sau.

Sự phát triển của các doanh nghiệp tư nhân lại được tiếp thêm động lực khi Nghị quyết 10 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng năm 2017 khẳng định kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế.

“Gần 40 năm kể từ Đổi mới, các doanh nghiệp tư nhân nói riêng và khu vực kinh tế tư nhân nay đã trở thành nhân tố đóng góp quan trọng cho tăng trưởng kinh tế của Việt Nam”, TS. Lê Duy Bình nói.

Đồng tình với quan điểm này, bà Nguyễn Thị Hương - Tổng Cục trưởng Tổng cục Thống kê khẳng định: Kể từ khi Luật doanh nghiệp ra đời, doanh nghiệp tư nhân được cạnh tranh và phát triển trong một sân chơi bình đẳng, dần dần tạo lập và khẳng định được vị thế và ngày càng thể hiện được vai trò quan trọng trong cộng đồng doanh nghiệp với những đóng góp to lớn vào tăng trưởng kinh tế của nước ta.

Theo nghiên cứu của Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV), trong giai đoạn năm 2016 - 2021, khu vực kinh tế tư nhân đóng góp bình quân khoảng gần 46% GDP, tạo ra khoảng 30% nguồn thu ngân sách nhà nước, thu hút khoảng 85% lực lượng lao động; tỷ lệ đóng góp thuế thu nhập doanh nghiệp chiếm khoảng 34,1%, cao hơn mức đóng góp 27,7% của các doanh nghiệp nhà nước.

Đáng chú ý, sự đóng góp của kinh tế tư nhân vào tổng thu ngân sách nhà nước đã tăng từ 13,88% năm 2016 lên 18,5% năm 2021 và chiếm khoảng 35% tổng kim ngạch nhập khẩu và 25% tổng kim ngạch xuất khẩu. Khu vực tư nhân là động lực chính tạo việc làm, giảm nghèo, cải thiện điều kiện sống và thúc đẩy tăng trưởng toàn diện và bền vững tại Việt Nam.

Nguồn vốn từ khu vực kinh tế tư nhân cũng đóng góp lớn cho phát triển kinh tế - xã hội, tăng từ 51,3% năm 2016 lên đến 59,5% năm 2021 và thường ở mức 50 - 60% tổng đầu tư toàn xã hội. Số lao động làm việc trong các doanh nghiệp tư nhân chiếm khoảng 60% lao động trong các loại hình doanh nghiệp, với tốc độ tăng bình quân gần 4%/năm.

Nếu tính cả lao động trong các hộ kinh doanh thì các doanh nghiệp khu vực tư nhân và hộ kinh doanh chiếm gần 74% lao động đang làm việc. Các doanh nghiệp khu vực tư nhân đã giúp hàng triệu lao động chuyển từ công việc có thu nhập thấp trong ngành nông nghiệp sang các công việc có năng suất cao hơn và có thu nhập cao hơn.

Tính đến thời điểm hiện tại, Việt Nam đã có hơn 930.000 doanh nghiệp đang hoạt động, trong đó 98% là doanh nghiệp nhỏ và vừa, khoảng 14.400 hợp tác xã và hơn 5 triệu hộ kinh doanh.

TS. Lê Duy Bình nhấn mạnh: Doanh nghiệp tư nhân nay đã hiện diện và đóng vai trò quan trọng trong nhiều ngành, lĩnh vực kinh tế then chốt như tài chính, ngân hàng, bưu chính, hàng không, khai khoáng, sản xuất sắt, thép, luyện kim, ô tô, xe máy, sản xuất điện, năng lượng, xây dựng cơ sở hạ tầng, công nghệ thông tin, văn hoá, y tế và giáo dục.

“Đặc biệt, Việt Nam bắt đầu được biết đến là quốc gia có những tỷ phú USD. Sự phát triển vượt bậc này nằm ngoài sức tưởng tượng của nhiều người vào thời điểm khoảng 40 năm trước đây”, ông Bình nói.

Chính sách của Nhà nước cần phải đóng vai trò “bà đỡ”

Mặc dù đã có bước phát triển mạnh mẽ sau gần 40 năm Đổi mới, thế nhưng cần phải nhìn nhận rằng kinh tế tư nhân của Việt Nam vẫn còn nhiều điểm yếu.

Theo nghiên cứu của Ban IV, điểm yếu của khu vực tư nhân cũng thể hiện qua sự thiếu vắng các doanh nghiệp lớn, có khả năng dẫn dắt. Dù cả nước đã có một số doanh nghiệp lớn, có thương hiệu nhưng chưa nhiều, chưa đồng đều ở các ngành nghề.

Hạn chế của khu vực kinh tế tư nhân, đặc biệt là thiếu vắng các doanh nghiệp tư nhân lớn, có khả năng dẫn dắt tạo ra “nút thắt cổ chai” trong quá trình phát triển của kinh tế Việt Nam.

“Dù kinh tế vẫn tiếp tục tăng trưởng nhưng tốc độ tăng trưởng có xu hướng giảm dần hàng năm và không đạt được mục tiêu 7% hàng năm để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình”, báo cáo của Ban IV nêu.

Thực tế cho thấy, mặc dù hiện nay Việt Nam có hơn 900.000 doanh nghiệp, thế nhưng đa phần là doanh nghiệp có quy mô nhỏ, siêu nhỏ. Quy mô lao động và nguồn vốn bình quân một doanh nghiệp cũng rất nhỏ, bình quân 13 lao động/doanh nghiệp và 50 tỷ đồng/doanh nghiệp, chỉ bằng 1% đến 2% quy mô bình quân của một doanh nghiệp nhà nước và bằng từ 6% đến 9% quy mô bình quân của một doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

Bên cạnh thiếu các doanh nghiệp dẫn dắt, nghiên cứu của Ban IV chỉ ra rằng, doanh nghiệp tư nhân Việt Nam dường như đang phải đối mặt với nhiều khó khăn ngay trên sân nhà. Bên cạnh những khó khăn truyền thống vẫn được nhắc đến như: Môi trường kinh doanh vẫn thiếu thuận lợi, vẫn còn tình trạng phân biệt đối xử giữa doanh nghiệp tư nhân trong nước với doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp nhà nước.

Hoặc, nhiều doanh nghiệp tư nhân phản ánh gặp khó khăn trong tiếp cận đất đai, vốn, thị trường, khách hàng và các bất lợi về thuế, hải quan.

Trước thực trạng này, TS. Bùi Thanh Minh, Phó Giám đốc chuyên môn, Ban IV cho rằng, chính sách của Nhà nước cần phải đóng vai trò “bà đỡ”, thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân vượt qua các thách thức, nâng cao năng lực nội tại và thích ứng tốt hơn với các thay đổi từ thị trường từ đó đóng góp tốt hơn vào các mục tiêu kinh tế xã hội của quốc gia.

“Nền kinh tế của một quốc gia chỉ thực sự vững mạnh, tăng trưởng chỉ thực sự bền vững khi có sự đóng góp, sự lớn mạnh của khu vực kinh tế tư nhân, đặc biệt là sự hình thành của các doanh nghiệp tư nhân lớn, có khả năng cạnh tranh toàn cầu”, TS. Bùi Thanh Minh nói.

Về dài hạn, để nâng cao năng lực của doanh nghiệp tư nhân, có thể tính đến một số bài toán lớn, Việt Nam cần phát triển các doanh nghiệp tư nhân lớn, có tác động lan tỏa.

Bài học thành công từ các quốc gia Đông Á đều chỉ ra vai trò của các doanh nghiệp lớn, có khả năng cạnh tranh toàn cầu. Xét về mặt tổng thể, các doanh nghiệp này sẽ thúc đẩy, cải thiện năng suất sản xuất chung và tạo tác động lan tỏa tích cực.

Nhiều quốc gia với sự xuất hiện của các tập đoàn lớn như Intel (ở Costa Rica) hay Nokia (ở Phần Lan) đã làm thay đổi cả bộ mặt kinh tế về mặt cơ cấu ngành nghề và xuất khẩu của cả quốc gia.

Bên cạnh đó, với năng suất và mức độ sáng tạo cao, doanh nghiệp lớn thường có xu hướng lan truyền tích cực kiến thức, chuyên môn cho nền kinh tế bằng nhiều cách khác nhau.

Điều này có thể được giải thích bởi trong mối quan hệ kinh tế, doanh nghiệp lớn thường đặt ra các yêu cầu cao về mặt chất lượng, quy cách sản phẩm dịch vụ, từ đó thúc đẩy doanh nghiệp vừa và nhỏ phải thay đổi cấu trúc tổ chức, quản lý, điều hành và năng lực tài chính để đáp ứng.

Để phát triển được các doanh nghiệp lớn, bên cạnh giải quyết các khó khăn mà các doanh nghiệp gặp phải, cần có tư duy chuyển nguồn lực đến doanh nghiệp hiệu quả hơn. Cần xác lập các bài toán lớn quốc gia, các cơ chế đặc thù để từ đó thu hút sự tham gia và trợ lực cho doanh nghiệp tư nhân.

“Đường sắt cao tốc, các đội tàu vận tải, xe điện, công nghiệp bán dẫn, năng lượng sạch… là những bài toán có thể thu hút và nâng tầm doanh nghiệp tư nhân Việt Nam trong bối cảnh hiện nay”, TS. Bùi Thanh Minh nhấn mạnh.

Thanh Anh