(Tiếp phần 1)

‘Rời khỏi Trung Quốc'

Đối với ngành công nghệ, những cuộc di cư khỏi Trung Quốc báo hiệu sự kết thúc của một kỷ nguyên. Trước đây, họ có thể thiết kế các sản phẩm ở phương Tây và sản xuất tại trung tâm công nghiệp của Trung Quốc, một khu vực được Ngân hàng Mỹ gọi là "Khu Goldilocks", trong ba thập kỷ, đã cung cấp sự kết hợp tối ưu giữa chi phí, chất lượng, nguồn nhân lực và cơ sở hạ tầng.

Giờ đây, toàn ngành phải đối mặt với thực tế mới là chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch, và ngày càng phụ thuộc vào chuỗi cung ứng phân tán, phi tập trung đang nổi lên ở Đông Nam Á.

Ngành công nghiệp đã bắt đầu một cuộc di cư chưa từng thấy trong hai đến ba thập kỷ. Theo số liệu của chính phủ, khoảng 2.000 công ty Đài Loan, Nhật Bản và Hàn Quốc trong tất cả các lĩnh vực - bao gồm nhiều nhà cung cấp công nghệ chính - đã chỉ ra kế hoạch đa dạng hóa sản xuất khỏi Trung Quốc.

Các công ty công nghệ, đặc biệt là các nhà cung cấp thương hiệu Mỹ như Apple, đang xem xét chuyển từ 15% đến 30% tổng sản lượng của họ ra khỏi Trung Quốc, một tỷ lệ tương đương với các lô hàng đến Hoa Kỳ của họ và yêu cầu các nhà cung cấp châu Á hỗ trợ các kế hoạch đa dạng hóa trong thời gian tới vài năm.

Nhật Bản đã khởi động một chương trình trợ cấp 220 tỷ yên (2,08 tỷ USD) để khuyến khích các công ty đưa ngành sản xuất về nước, và phân bổ thêm 23,5 tỷ yên để tài trợ cho việc chuyển sản xuất sang Đông Nam Á.

Tính đến tháng 7 năm nay, gần 90 công ty Nhật Bản đã được chấp thuận trợ cấp, trong khi hơn 1.600 công ty đã nộp đơn xin trợ cấp. Đến lượt mình, Đài Loan đã thực hiện chiến dịch "chuyển sản xuất trở lại Đài Loan" với việc giảm thuế và lãi suất cho vay đặc biệt kể từ cuối năm 2018.

Apple bắt đầu sản xuất hàng loạt AirPods không dây phổ biến của mình tại Việt Nam từ đầu năm nay và có kế hoạch mang nhiều sản phẩm hơn đến quốc gia Đông Nam Á, khi mới năm ngoái, tất cả các sản phẩm như vậy đều diễn ra ở Trung Quốc. Gã khổng lồ công nghệ có trụ sở tại Cupertino cũng yêu cầu các nhà lắp ráp iPhone chính là Foxconn và Wistron mở rộng năng lực sản xuất tại Ấn Độ, đồng thời gấp rút một nhà cung cấp chủ chốt khác là Pegatron nhanh chóng xây dựng cơ sở tại đó vào mùa hè này.

Samsung Electronics đã đóng cửa các cơ sở lắp ráp điện thoại thông minh cuối cùng ở Trung Quốc vào năm 2019 để chuyển toàn bộ trọng tâm sang Việt Nam và Ấn Độ. Việc sản xuất máy chủ cho các trung tâm dữ liệu của Google, Amazon và Facebook đã chuyển sang Đài Loan - hai năm trước, tất cả các máy chủ như vậy đều được sản xuất tại Trung Quốc.

"Suy nghĩ của khách hàng đã thay đổi. Căng thẳng gia tăng giữa Washington và Bắc Kinh buộc họ phải suy nghĩ về chiến lược sản xuất của mình, giống như mua bảo hiểm cho chính họ. Trong 2-3 năm tới, bạn sẽ không chỉ thấy những nhà lắp ráp điện tử lớn mà ngày càng có nhiều nhà cung cấp linh kiện chuyển năng lực ra ngoài Trung Quốc để hỗ trợ chuỗi cung ứng mới", một giám đốc điều hành nhà cung cấp iPhone cho biết.

Sự bùng phát bất ngờ của COVID-19 càng thúc đẩy các nhà cung cấp công nghệ đa dạng hóa rủi ro, khi dồn tất cả nguồn lực của họ vào một khu vực duy nhất. Trong khi đó, lo ngại về gián điệp nước ngoài gia tăng đã khiến thái độ cứng rắn chống lại các công ty công nghệ Trung Quốc.

Một người quản lý tại Alpha Networks có trụ sở tại Đài Loan, nhà cung cấp thiết bị định tuyến, bộ chuyển mạch và thiết bị mạng, nói với Nikkei: "Kể từ năm ngoái, khi chúng tôi ngồi lại với khách hàng Hoa Kỳ, câu hỏi đầu tiên của họ đặt ra là: Bạn có cung cấp 'ngoài Trung Quốc không', đặc biệt đối với những sản phẩm sẽ đi vào mạng không dây di động?".

Ông nói thêm rằng, kết quả là Alpha Networks đã bắt đầu giảm bớt sự phụ thuộc vào Trung Quốc về mặt sản xuất. "Những khách hàng người Mỹ này hiện cho rằng sẽ không an toàn nếu những sản phẩm này được sản xuất tại Trung Quốc".

Đối với các công ty như Acter Group, một công ty xây dựng cơ sở vật chất cho Google và các nhà cung cấp chính của Apple như Pegatron, Wistron và nhiều công ty khác, việc mở rộng chuỗi cung ứng công nghệ ra Đông Nam Á đã trở thành một chất xúc tác tăng trưởng quan trọng. Lai Ming-kun, Tổng giám đốc Acter, cho biết: “Chúng tôi nhận thấy các dự án trong tương lai của chúng tôi từ các quốc gia Đông Nam Á như Việt Nam, Thái Lan và Indonesia đang tăng lên rất nhiều”.

“Năm ngoái, chúng tôi vừa nghe nhiều thông tin rằng một số công ty đang cố gắng đa dạng hóa sản xuất từ ​​Trung Quốc”, Angie Tsao, giám đốc kiêm người phát ngôn của Acter nói với Nikkei Asia. "Nhưng năm nay, tất cả những tin tức này đã trở thành hiện thực. ... Những nhà cung cấp công nghệ này đã thực sự bắt đầu xây dựng hoặc mở rộng các cơ sở mới và chúng tôi cũng đã phân bổ một số nhân viên Trung Quốc để giúp đỡ các doanh nghiệp đang phát triển của chúng tôi ở đó".

Một cuộc di chuyển tốn kém

Tuy nhiên, chi phí để rời Trung Quốc là rất lớn. Đất nước này vẫn mang đến sự kết hợp tuyệt vời giữa cơ sở hạ tầng được tổ chức tốt, nguồn lao động có tay nghề cao mà không quốc gia nào có thể sánh kịp, với khả năng huy động hàng trăm nghìn công nhân và giao linh kiện trong giờ chỉ với một cuộc điện thoại.

Nghiên cứu của Bank of America Securities cho thấy thời gian để sản phẩm lên kệ tại các cửa hàng ở Mỹ có thể mất tới 40 ngày từ Thái Lan, gần gấp đôi so với Trung Quốc.

Maurice Lee, một giám đốc điều hành tại Unimicron Technologies, một nhà sản xuất bảng mạch in quan trọng, cho biết việc chuyển sản xuất ra khỏi đất nước vẫn là một thách thức vô cùng đối với công ty của ông và các công ty khác.

"Có ít nhất 30 đến 40 quy trình sản xuất PCB. ... Ở Trung Quốc, chúng tôi có một hệ sinh thái hoàn chỉnh và chúng tôi rất gần với tất cả các nhà cung cấp của chúng tôi. ... Chuyển đến bất kỳ nơi nào khác có nghĩa là tất cả các quy trình, công tác hậu cần cần phải được thiết kế lại, và điều đó cũng có nghĩa là chúng tôi phải đào tạo lại toàn bộ công nhân”, Lee, cũng là Chủ tịch Hiệp hội vi mạch in Đài Loan, cho biết. "Điều đó có nghĩa là tăng chi phí".

“Sản xuất công nghệ sẽ phải đối mặt với một sự thay đổi cơ bản nếu nó chuyển ra khỏi Trung Quốc. Công ty của chúng tôi, trước đây chỉ tập trung sản xuất ở Trung Quốc và Đài Loan, đã xây dựng các cơ sở sản xuất mới ở Indonesia và Việt Nam trong hai năm qua và sắp xây dựng một cơ sở mới ở Ấn Độ”, Ông Tung Tzu-hsien của Pegatron cho biết.

"Trước đây, chỉ mất hai giờ để huy động việc vận chuyển linh kiện từ các tỉnh khác của Trung Quốc. Nhưng trong tương lai, sẽ mất ít nhất một đến hai tuần chờ đợi khi chuỗi cung ứng trở nên phi tập trung bên ngoài Trung Quốc".

"Đây là một thực tế mới mà tất cả chúng ta phải đối mặt và thích nghi", Tung nói thêm.

Các chính sách do chính phủ lãnh đạo đã giúp thành phố Trịnh Châu, tỉnh Hà Nam của Trung Quốc ít được biết đến từ một thành phố nông nghiệp hoang vắng thành một trung tâm sản xuất, sản xuất ra 50% iPhone trên thế giới mỗi năm. Chính quyền thành phố Trùng Khánh, ở phía tây Trung Quốc, đã hỗ trợ công ty máy tính HP và các nhà cung cấp của họ thành lập một trong những trung tâm sản xuất máy tính xách tay lớn nhất thế giới. Nó đã từng sản xuất 1/3 máy tính xách tay trên toàn cầu.

Tuy nhiên, ngay cả trước chiến tranh thương mại, một số nhà cung cấp đã tìm cách chuyển một số hoạt động sản xuất sang Đông Nam Á trong bối cảnh chi phí gia tăng và tình trạng thiếu lao động ở Trung Quốc.

Trong 4-5 năm qua, các nhà sản xuất ngày càng khó thu hút đủ công nhân trong dây chuyền sản xuất vào mùa cao điểm. Thiếu công nhân, giá đất và tiền lương tăng cao đã trở thành vấn đề đau đầu chung của các nhà cung cấp trong những năm gần đây, và đã thúc đẩy các công ty tìm kiếm các giải pháp thay thế bên ngoài Trung Quốc.

Sean Kao, nhà phân tích của IDC, cho biết nhiều công ty đã phải chịu chi phí lao động tăng cao ở Trung Quốc trong vài năm và bắt đầu đánh giá một số kế hoạch đa dạng hóa, nhưng không ai trong số họ thực hiện các kế hoạch này cho đến khi chiến tranh thương mại bắt đầu.

“Không có quốc gia nào có thể thay thế hoàn toàn Trung Quốc”, Kao nói. "Nhưng căng thẳng leo thang giữa Mỹ và Trung Quốc và sau đó, COVID-19, đã kích hoạt để thúc đẩy tất cả các nhà cung cấp này và khách hàng của họ thực sự quyết tâm chuyển ít nhất một số hoạt động sản xuất sang các nước khác và bước ra khỏi vùng an toàn của họ ... Đây là động thái mới, không thể thay đổi được".

Những khu vực thay thế 

Những nỗ lực chuyển hoạt động ra ngoài Trung Quốc đã mang lại nhiều kết quả trái chiều. Một chuỗi cung ứng mới đang xuất hiện ở Đông Nam Á và Ấn Độ, chưa đầy 1.000 ngày sau khi làn sóng thuế quan trừng phạt đầu tiên đối với hàng hóa nhập khẩu của Trung Quốc được thực hiện vào năm 2018 khi căng thẳng thương mại giữa Washington và Bắc Kinh leo thang.

Các nhà cung cấp công nghệ lớn như nhà sản xuất Apple Watch Compal Electronics đã có đất ở Việt Nam; AirPods và nhà sản xuất điện thoại Xiaomi Inventec có cơ sở ở Malaysia; trong khi nhà lắp ráp máy tính xách tay Wistron của iPhone và Acer có nhà máy ở Philippines. Nhưng những nhà máy này, thường có quy mô nhỏ, nằm rải rác khắp Đông Nam Á và không hoạt động hết công suất.

Trong khi các nhà máy này không còn hoạt động nhàn rỗi, việc thiếu hiệu quả ở Đông Nam Á là một thách thức mới đối với các nhà cung cấp. Yancey Hai, Chủ tịch Delta Electronics, nhà cung cấp linh kiện cung cấp năng lượng chính cho Apple, HP và Dell, cho biết công ty của ông đã đưa ra kế hoạch đa dạng hóa cho cuộc chiến thương mại nhằm mở rộng sản xuất ở Đài Loan, Thái Lan và Ấn Độ.

Tuy nhiên, ông nói, hiệu quả của chính phủ Trung Quốc trong thời kỳ bùng phát virus Corona là rất ấn tượng. Đây là một trong những cách nhanh nhất trên thế giới giúp các nhà sản xuất tiếp tục sản xuất với các hướng dẫn về các biện pháp phòng chống virus trong bối cảnh đại dịch.

Các ngành công nghiệp trong nhiều lĩnh vực và những người theo dõi thị trường đang chú ý đến cuộc bầu cử tổng thống sắp tới của Hoa Kỳ, nhưng không nhiều người trong số họ tin rằng sự cạnh tranh và căng thẳng địa chính trị giữa Washington và Bắc Kinh sẽ giảm xuống, bất kể ai trở thành tổng thống Mỹ tiếp theo.

Martijn Rasser, thành viên cấp cao của chương trình công nghệ và an ninh quốc gia tại Trung tâm An ninh mới của Mỹ, cho biết Mỹ và Trung Quốc không có khả năng quay trở lại "những ngày xưa tốt đẹp" như ông nói. "Nếu Joe Biden trở thành tổng thống, tôi mong đợi một sự thay đổi trong giọng điệu và chiến thuật. Trước một Trung Quốc đang trỗi dậy và sự nhất trí rộng rãi giữa các đồng mình quốc tế, yêu cầu Bắc Kinh tiết chế lập trường của mình trong một loạt các vấn đề địa chính trị, đã không có tác dụng".

"Cuộc bầu cử Mỹ có thể thay đổi một bên lãnh đạo ... và điều đó có thể phần nào cải thiện quan hệ Mỹ-Trung. Nhưng cũng khó có sự ủng hộ của lưỡng đảng đối với một chính sách tích cực hơn đối với Trung Quốc, vì vậy tôi không lạc quan", Willy Shih, Giáo sư thực hành Quản lý tại Trường Kinh doanh Harvard, nói với Nikkei, "Tôi nghĩ rằng rất nhiều chuyển động của chuỗi cung ứng trong các sản phẩm công nghệ đã được thiết lập và nó có động lực khó thay đổi".