Những chuyến viếng thăm bất ngờ

Đó là một buổi sáng mùa hè nóng nực ở Đài Bắc, khi một số quan chức từ Viện Hoa Kỳ ở Đài Loan (AIT) đến thăm ban lãnh đạo cấp cao của một công ty công nghệ lớn, nhà cung cấp chính cho Apple.

Cuộc gặp gỡ này không giống như các chuyến thăm xã giao trước đây, nơi các quan chức Hoa Kỳ thỉnh thoảng dừng lại để nghe ngóng những gì đang xảy ra trong ngành công nghệ. Lần này, họ cắt đoạn trò chuyện mào đầu và đưa ra một câu hỏi thẳng thừng ngay sau khi ngồi xuống: "Tại sao bạn không chuyển thêm năng lực sản xuất của mình ra ngoài Trung Quốc?, họ hỏi. "Sao anh không tiến nhanh hơn?”.

Những người tham gia mô tả cuộc trò chuyện là "nghiêm trọng và đáng lo ngại". "Chúng tôi cảm thấy khó chịu", một người nói. "Họ hỏi nhiều câu mà chúng tôi không biết liệu chúng tôi có thể trả lời hay không. Các câu trả lời sẽ liên quan đến các chiến lược chưa được báo cáo về bản thân và khách hàng của chúng tôi".

Nhưng thông điệp là rõ ràng, chính phủ Hoa Kỳ đang trực tiếp kêu gọi công ty của ông cắt đứt quan hệ với Trung Quốc, ông nói.

Các quan chức Mỹ cũng đã gặp một số nhà sản xuất chip hàng đầu của Đài Loan - những công ty có sản phẩm được sử dụng bởi Huawei Technologies, nhà cung cấp thiết bị viễn thông Trung Quốc mà Washington cáo buộc làm gián điệp cho Bắc Kinh.

Tương tự như vậy, các cuộc họp dường như là một nỗ lực nhằm thu hút các công ty đó về phía Hoa Kỳ trong cuộc chiến công nghệ đang leo thang giữa Washington và Bắc Kinh, nhiều nguồn thạo tin nói với Nikkei Asia.

"Họ ở đây để đảm bảo rằng chúng tôi hiểu rõ ràng về các quy tắc kiểm soát xuất khẩu của Mỹ và cho chúng tôi biết lập trường của Mỹ về Huawei", một nguồn tin trong ngành công nghiệp chip quen thuộc với vấn đề này cho biết. "Nhưng chúng tôi đọc những lời đó như một sự cảnh báo".

Đối với các giám đốc điều hành ngành công nghiệp điện tử của Đài Loan, các cuộc gặp là một dấu hiệu khác cho thấy cuộc chiến giành vị trí tối cao về công nghệ giữa hai siêu cường thế giới đã lên một tầm cao mới. Nó bắt đầu vào năm 2016 với các lệnh trừng phạt chống lại công ty thiết bị viễn thông ZTE, và ngày càng nghiêm trọng hơn khi Washington gia tăng sức ép đối với các công ty Trung Quốc, mà theo họ là đe dọa an ninh quốc gia của Mỹ.

Một người thân cận với AIT từ chối xác nhận chi tiết cụ thể của các cuộc họp, nhưng nói rằng việc giữ liên lạc với các công ty Đài Loan về "tái cấu trúc chuỗi cung ứng và tuân thủ kiểm soát xuất khẩu là một thói quen thường xuyên".

Trong vòng một năm, Washington đã sửa đổi các quy tắc kiểm soát xuất khẩu ba lần để nhắm mục tiêu vào Huawei - những thay đổi đã ảnh hưởng đến cả các nhà cung cấp Hoa Kỳ và ngoài Hoa Kỳ của công ty Trung Quốc.

Họ nói rằng các nhà cung cấp hiện đang thận trọng trước cánh tay dài của luật pháp Mỹ. Và trong hai năm qua, chính quyền Trump đã tăng tốc nỗ lực đưa các công ty Trung Quốc vào danh sách đen bằng cách đưa họ vào cái gọi là Danh sách thực thể, bổ sung thêm khoảng 70 công ty và tổ chức cho đến thời điểm hiện tại trong năm nay.

Mọi chuyện bắt đầu khi chính phủ Hoa Kỳ gây áp lực lên các công ty Mỹ, nhằm tẩy chay các thực thể cụ thể của Trung Quốc, từ đó trở thành một nỗ lực phối hợp để buộc các nhà cung cấp ngoài Hoa Kỳ phải tham gia phong tỏa mua bán công nghệ với Trung Quốc.

Alex Capri, một nhà nghiên cứu tại Quỹ Hinrich có trụ sở tại Singapore, cho biết: “Washington đã vũ khí hóa chuỗi cung ứng công nghệ trong chất bán dẫn, để làm chậm lại tham vọng công nghệ của Trung Quốc”. Ông nói, Mỹ đang nhắm tới mục tiêu "đàn áp mô hình chủ nghĩa kỹ trị của Bắc Kinh".

Các giám đốc điều hành Đài Loan hiểu rằng thông điệp rất khẩn cấp: Di chuyển các cơ sở sản xuất ra khỏi Trung Quốc, cắt giảm quan hệ với các khách hàng Trung Quốc như Huawei và sát cánh với Mỹ, hoặc đối mặt với tình huống xấu nhất có thể trở thành mục tiêu tiếp theo của Washington.

Áp lực liên tục từ phía Mỹ 

Ý tưởng tháo dỡ chuỗi cung ứng công nghệ phức tạp đã phát triển ở Trung Quốc trong hai thập kỷ qua là điều không tưởng chỉ hai năm trước đây. Nhưng áp lực từ chính quyền Trump đã biến điều này thành hiện thực, với các công ty từ Apple đến Google đã rút lui từ Trung Quốc đến Việt Nam, Ấn Độ, Thái Lan và Malaysia trong 36 tháng qua. Đối với ngành công nghệ toàn cầu, câu hỏi đặt ra là liệu chuỗi cung ứng thay thế xuất hiện có thể phù hợp với hiệu quả của chuỗi cung ứng sản xuất hơn 200 triệu chiếc iPhone mỗi năm ở Trung Quốc hay không.

Đài Loan đang ở một vị trí quan trọng để chứng kiến ​​chính sách mới nổi này của Hoa Kỳ, vì các công ty công nghệ của họ bán bình đẳng cho cả hai bên - từ Công ty sản xuất chất bán dẫn Đài Loan, nhà sản xuất chip theo hợp đồng lớn nhất thế giới, đến Tập đoàn công nghệ Foxconn, trước đây gọi là Hon Hai Precision Industry, nhà sản xuất hợp đồng điện tử lớn nhất trên toàn cầu.

Họ được coi là khách hàng của các công ty hàng đầu của Hoa Kỳ như Apple, Microsoft, Google, Amazon, Qualcomm, Hewlett-Packard và Dell, cũng như các công ty hàng đầu của Trung Quốc như Huawei, Lenovo, Xiaomi, Alibaba Group Holding và Oppo.

Ngồi trên một ranh giới đứt gãy ngăn cách Trung Quốc và Hoa Kỳ trong một cuộc chiến tranh lạnh công nghệ mới, các công ty của Đài Loan đang bị buộc phải lựa chọn bên nào, mặc dù không muốn.

"Đó là một thời đại rất khó hiểu. Ngành công nghiệp công nghệ trong nhiều thập kỷ chưa bao giờ cần chú ý đến các động lực chính trị quốc tế như bây giờ", Tung Tzu-hsien, Chủ tịch nhà cung cấp chính của Apple Pegatron, phát biểu gần đây trên một diễn đàn Đài Bắc - Thời kỳ đại dịch COVID-19.

Tháng trước, chính phủ Hoa Kỳ, thông qua AIT, đã công khai nhắc lại thông điệp riêng của mình rằng tất cả các nhà cung cấp công nghệ nước ngoài nên rời khỏi Trung Quốc.

Vào ngày 4 tháng 9, Giám đốc AIT Brent Christensen đã tổ chức một diễn đàn về tái cấu trúc chuỗi cung ứng, cùng với các đối tác EU, Canada và Nhật Bản, để công khai ủng hộ việc tách rời. Đây là lần đầu tiên Hoa Kỳ tổ chức một sự kiện như vậy ở Đài Loan, một vùng xám ngoại giao không có đại sứ quán Hoa Kỳ chính thức, được Bắc Kinh coi là một phần ly khai của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa.

Ông nói: Các công ty quốc tế "ngày càng nhận ra mối nguy hiểm của việc liên kết tương lai của họ với Trung Quốc" và đã bắt đầu tìm kiếm các trung tâm sản xuất và chế tạo thay thế ngoài Trung Quốc.

Christensen kêu gọi các quốc gia khác hợp tác xây dựng lại chuỗi cung ứng ở những nơi khác. "Những lợi ích chung và những giá trị được chia sẻ khiến chúng ta trở thành những đối tác tự nhiên, và chúng tôi tin rằng chúng ta sẽ mạnh mẽ hơn và hiệu quả hơn nếu chúng ta làm việc cùng nhau".

Chuyển giao và nội địa hóa ở Trung Quốc

Nhưng điều đó không đơn giản như vậy đối với các công ty công nghệ, nơi mà Trung Quốc không chỉ là cơ sở sản xuất chuyên sâu mà còn là thị trường phát triển nhanh nhất của họ. 20% tổng doanh thu của Apple, hơn 20% doanh thu của Intel và 60% doanh thu của “vua chip di động” Qualcomm đến từ Trung Quốc, mặc dù trong nhiều trường hợp, các mặt hàng bán ở Trung Quốc sau đó được tái xuất sang các thị trường khác.

Một số công ty lớn nhất đang cố gắng hết sức để vượt qua khoảng cách ngày càng rộng giữa Bắc Kinh và Washington, trong nỗ lực tránh chọn một bên. Apple đã áp dụng chiến lược hai mặt để tự cân bằng khỏi cuộc chiến công nghệ.

Trong khi thúc giục các nhà cung cấp đẩy nhanh sự chuyển hướng khỏi Trung Quốc kể từ cuối năm 2018, họ cũng đang tích cực thôi thúc các nhà cung cấp “cây nhà lá vườn” của Trung Quốc đóng một vai trò quan trọng hơn ở Trung Quốc và đảm bảo quyền tiếp cận liên tục vào thị trường mạnh 1,4 tỷ dân.

Với sự đồng ý của Apple, Wistron của Đài Loan đã bán nhà máy lắp ráp iPhone của mình ở thành phố Côn Sơn, Trung Quốc vào mùa hè này cho đối thủ địa phương Luxshare Precision Industry. Việc bàn giao này có ý nghĩa quan trọng: Nó mở đường cho nhà cung cấp Trung Quốc tiến lên chuỗi cung ứng của Apple, làm dấy lên hy vọng rằng nó có thể trở thành tương đương với Foxconn của Đài Loan, một người khổng lồ về sản xuất công nghệ. Lens Technology của Trung Quốc cũng đã mua các nhà máy sản xuất vỏ iPhone từ Catcher Technology của Đài Loan, một nhà cung cấp vỏ kim loại lâu năm của Apple, tại thành phố Taizhou vào tháng 8.

"Apple luôn nuôi dưỡng các nhà cung cấp Trung Quốc. Lý do đằng sau điều này là trước đây nó cho Apple nhiều quyền thương lượng giá hơn so với các nhà cung cấp hiện tại, nhưng giờ đây nó cũng trở thành một chiến lược để đa dạng hóa rủi ro địa chính trị", một nguồn tin thân cận với Apple cho biết.

Foxconn, trong khi đó, đã chuyển một phần sản xuất ra khỏi Trung Quốc, nhưng khẳng định họ sẽ không chọn một bên. "Xu hướng toàn cầu hướng tới một G2 (nhóm hai người) là không thể tránh khỏi. Làm thế nào để phục vụ hai thị trường lớn là điều mà chúng tôi luôn lên kế hoạch", Young Liu, chủ tịch Foxconn Technology Group phát biểu tại hội nghị nhà đầu tư ở Đài Bắc vào tháng 8 , ám chỉ Mỹ và Trung Quốc.

Nhưng không phải công ty nào cũng có đủ nguồn lực để vượt qua khoảng cách ngày càng gia tăng như Táo khuyết và Foxconns của thế giới. Thực tế là các nhà phát triển chip vẫn dựa vào một số nhà cung cấp công cụ thiết kế và sản xuất chip quan trọng của Hoa Kỳ như Applied Materials, Lam Research, KLA, Synopsys và Cadence Design Systems để tạo ra những con chip tiên tiến nhất có thể.

Điều đó đã buộc tất cả các nhà cung cấp chip trên thế giới phải xin giấy phép từ chính phủ Hoa Kỳ để giao hàng cho Huawei, lệnh có hiệu lực vào ngày 15 tháng 9. Kể từ đó, các công ty cung cấp công nghệ đã rơi vào tình thế gần như bất khả thi, phải điều đình giữa Mỹ và Trung Quốc để tránh hứng chịu cơn thịnh nộ của một trong hai chính phủ.

"Nói chung, các công ty công nghệ đa quốc gia sẽ không muốn chọn bên trong cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung, nhưng họ vẫn phải chuẩn bị cho một kịch bản tồi tệ hơn có thể xảy ra", Chiu Shih-fang, nhà phân tích chuỗi cung ứng công nghệ cấp cao tại Đài Loan Viện Nghiên cứu Kinh tế, thừa nhận.

Cho đến nay, phản ứng của Trung Quốc đã giảm, nhưng rất ít giám đốc điều hành công nghệ cho rằng họ có thể tin tưởng vào sự tiếp tục chịu đựng của Bắc Kinh. Một nhà cung cấp công nghệ nói với Nikkei rằng họ đang nhận được nhiều yêu cầu gặp gỡ các quan chức địa phương Trung Quốc "để uống trà", và trong các cuộc họp đó, các quan chức tìm kiếm sự đảm bảo không có kế hoạch rút lui hoặc cắt giảm việc làm.

Một số nhà cung cấp đã được yêu cầu thành lập các văn phòng do Trung Quốc điều hành trong khu liên hợp sản xuất của họ. Đây là tất cả các dấu hiệu cho thấy các nhà chức trách muốn được thông báo nhiều hơn về chuyển động của các nhà cung cấp, và để ngăn chặn bất kỳ cuộc di cư ồ ạt nào, họ nói. Các nhà cung cấp hầu hết đều thận trọng không công bố kế hoạch đa dạng hóa của họ vì sợ chính quyền địa phương Trung Quốc chú ý.

Trong khi đó, vào ngày 19 tháng 9, Trung Quốc cũng đã tạo ra phiên bản danh sách đen thương mại của riêng họ: "Danh sách pháp nhân không đáng tin cậy", dành cho bất kỳ công ty nước ngoài nào đối xử không công bằng với các công ty Trung Quốc, theo phán quyết của chính phủ. Mặc dù vẫn chưa có ai bị đưa vào danh sách đen, nhưng tờ Thời báo Hoàn Cầu (Global Times) vào tháng 5 cho biết Apple, Qualcomm, Cisco Systems và Boeing có khả năng được thêm vào danh sách của Trung Quốc.

"Điều chúng tôi đang cố gắng làm là để bảo vệ bản thân khỏi bị tổn thương trong cuộc chiến giữa hai con voi khổng lồ (Mỹ và Trung Quốc)", một giám đốc điều hành chuỗi cung ứng cho biết, đồng thời nói thêm rằng họ đã cố gắng âm thầm xử lý một số tài sản của Trung Quốc và lấy tiền ra khỏi đất nước để đầu tư vào Đông Nam Á.

"Chúng tôi lo lắng cho tài sản của chúng tôi ở Trung Quốc nếu một ngày nào đó căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc tiếp tục xấu đi", ông nói thêm.

(Còn tiếp phần 2)