Sự phát triển về sức mạnh tương đối của Trung Quốc có hai khía cạnh quan trọng. Đầu tiên, và quan trọng nhất, là kinh tế. Triển vọng và cải cách của Đặng Tiểu Bình đã chuẩn bị con đường cho một thời gian dài mở rộng kinh tế nhanh chóng, khi Trung Quốc thiết lập mình như một trung tâm sản xuất toàn cầu.

Tốc độ tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc hầu như không giảm xuống dưới 5% kể từ cuối những năm 1970, trong khi tăng trưởng của Mỹ là khoảng 2,5% trong cùng thời kỳ. Điều này mang lại cho Trung Quốc một kho tài sản mới, cộng với cơ hội tiếp thu công nghệ cao.

Sự giàu có và sự truyền bá công nghệ mới có thể tạo ra một sự nâng cấp lớn trong khía cạnh thứ hai của sức mạnh Trung Quốc, khả năng quân sự của nước này. Bắc Kinh tái trang bị lực lượng quân sự để trang bị cho họ tàu chiến, máy bay chiến đấu và tên lửa hiện đại.

Không còn thời vàng son

Phần sau của Chiến tranh Lạnh chứng kiến ​​sự khởi đầu của thời kỳ hoàng kim trong quan hệ Hoa Kỳ-Trung Quốc.

Chiến lược sau Cách mạng Văn hóa của Trung Quốc nhằm tìm kiếm sự thịnh vượng thông qua hòa hoãn và tương tác với nền kinh tế thế giới tư bản là điều kiện tiên quyết quan trọng - nhưng sự chênh lệch quyền lực giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ đã đặt ra các thông số trong quan hệ của họ.

Vì Trung Quốc yếu hơn Mỹ nhiều, chính sách đối ngoại của Trung Quốc phản ánh lời khuyên nổi tiếng của Đặng Tiểu Bình rằng, Bắc Kinh nên tránh các chính sách có thể gây phản cảm với người Mỹ.

Có lẽ thử thách nghiêm trọng nhất của tư thế này là vụ đánh bom Đại sứ quán Trung Quốc ở Belgrade năm 1999 bởi máy bay Mỹ, khiến 3 công dân Trung Quốc thiệt mạng.

Bất chấp áp lực đáng kể đối với một phản ứng mạnh mẽ hơn của Trung Quốc, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Giang Trạch Dân đã lựa chọn chính sách bày tỏ sự phẫn nộ về vụ việc, đồng thời giữ nguyên quan hệ song phương.

Tương tự, khi mạnh hơn nhiều so với Trung Quốc, Mỹ có thể đủ khả năng để tỏ ra hào hiệp - dung túng cho nhiều trường hợp Trung Quốc ‘gian lận’ các thỏa thuận và nhiều vấn đề yếu kém của Bắc Kinh mà những điều này không gây nguy hiểm nghiêm trọng cho mối quan hệ.

Chính phủ Hoa Kỳ sẵn sàng “kiên nhẫn với Trung Quốc”, hy vọng nếu không mong đợi rằng vào thời điểm Trung Quốc trở nên lớn mạnh như Hoa Kỳ, thiện chí của Hoa Kỳ sẽ thuyết phục Trung Quốc là bạn chứ không phải là kẻ thù.

Mặc dù sức mạnh được cải thiện, quân đội Trung Quốc thời hậu Chiến tranh Lạnh không gây trở ngại lớn cho quyền tự do cơ động chiến lược của Hoa Kỳ trong khu vực.

Tuy nhiên, trong những năm gần đây, Trung Quốc đã thiết lập lại các thông số bằng cách thu hẹp khoảng cách quyền lực với Hoa Kỳ. Chính sự thiết lập lại hệ thống quốc tế này đã thúc đẩy những thay đổi trong tư duy chính trị trong nước ở cả hai nước về mối quan hệ.

Sự phát triển vượt bậc của Trung Quốc rõ ràng đã khiến ông Tập rút lui chính sách đối ngoại của ông Đặng và chuyển sang áp đặt chương trình nghị sự chiến lược của Trung Quốc đối với khu vực, ngay cả khi có nguy cơ khiến cả người Mỹ và các nước láng giềng báo động.

Trước đây, có nhiều ý kiến ​​trái chiều về ảnh hưởng của Hoa Kỳ ở châu Á - Thái Bình Dương, Trung Quốc hiện nay luôn chỉ trích nó, đồng thời theo đuổi việc thâu tóm lãnh thổ của các cường quốc điển hình - Đài Loan, Biển Đông, Biển Hoa Đông - với chủ nghĩa phục hồi lãnh thổ.

Washington nhận ra rằng, một Trung Quốc mạnh có thể gây tổn hại đáng kể đến lợi ích của Mỹ. Như báo cáo mới nhất của Bộ Quốc phòng Mỹ nêu rõ, quân đội Mỹ giờ đây phải chịu tổn thất nặng nề nếu tham chiến với các lực lượng Trung Quốc ở vành đai phía tây Thái Bình Dương.

Vị trí trung tâm kinh tế của Trung Quốc cũng mang lại cho Trung Quốc ảnh hưởng chính trị to lớn, vì các quốc gia trong khu vực coi quan hệ đối tác với Trung Quốc là điều cần thiết cho sự thịnh vượng của họ.

Ngay cả các đồng minh của Hoa Kỳ như Hàn Quốc và Úc cũng phải suy nghĩ lại về việc đứng về phía Hoa Kỳ chống lại Trung Quốc, trong một cuộc tranh chấp chính trị hoặc chiến lược.

Các bước đi kịch tính

Điều này giải thích tại sao chính phủ Mỹ hiện đang thực hiện các bước mạnh mẽ để giảm bớt một số khía cạnh của hợp tác kinh tế Mỹ-Trung và các hình thức can dự song phương khác.

Ngay cả khi người Mỹ được hưởng lợi một cách tuyệt đối, họ ngày càng có xu hướng cắt đứt hợp tác mà họ cho rằng sẽ có lợi cho Trung Quốc nhiều hơn, hoặc sẽ tạo ra những lỗ hổng lâu dài cho Hoa Kỳ.

Thâm hụt thương mại lớn với Trung Quốc, sự phụ thuộc vào Trung Quốc về nguồn cung cấp thiết yếu, đối xử không công bằng với các nhà đầu tư nước ngoài ở Trung Quốc và khả năng tiếp cận công nghệ, giáo dục và truyền thông của Hoa Kỳ không còn khả thi.

Theo quan điểm của Hoa Kỳ, chính phủ của Chủ tịch Tập Cận Bình chắc chắn thể hiện sự vi phạm trái luật trong chính sách đối nội và đối ngoại của mình. Nhưng phản ứng của Washington đối với ông Tập sẽ thoải mái hơn nếu ý định bất lợi của ông Tập không được hỗ trợ bởi năng lực mạnh mẽ.

Trước đây, Trung Quốc và Mỹ có thể gạt những nghi ngờ tiềm ẩn lẫn nhau sang một bên, nhưng điều đó đã thay đổi trong thời đại cạnh tranh ngang hàng thực sự về ảnh hưởng trong cùng một khu vực.

Thời đại này cũng sẽ không ngắn ngủi, vì nguyên nhân chính khiến quan hệ Mỹ-Trung xấu đi không chỉ đơn thuần là sở thích của các nhà lãnh đạo đương nhiệm Trump và Tập.