Xử lý trách nhiệm tổ chức, cá nhân tham mưu xuất khẩu gạo

Trước việc nhiều cử tri có ý kiến, doanh nghiệp có đơn thư kiến nghị, cầu cứu Chính phủ xem xét về những bất cập trong điều hành xuất khẩu gạo, gây khó khăn, thiệt hại cho doanh nghiệp, nông dân....Ngày 21/4, Thường trực Uỷ ban Kinh tế của Quốc hội có  báo cáo gửi Ủy ban Thường vụ Quốc hội, nêu quan điểm về xuất khẩu gạo và đảm bảo an ninh lương thực trong giai đoạn hiện nay.

Cụ thể, xem xét xử lý trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân có liên quan trong thực thi công vụ, tham mưu các quyết định có ảnh hưởng lớn đến doanh nghiệp và người dân nhưng đã không đánh giá kỹ tác động.

Đồng thời, Ủy ban Kinh tế đề nghị nghiên cứu giải pháp hỗ trợ cho các doanh nghiệp bị thiệt hại trong giai đoạn vừa qua như phải bồi thường hợp đồng hoặc tăng chi phí lãi vay, chi phí cho việc lưu kho, bãi do bị ảnh hưởng bởi việc tạm dừng xuất khẩu gạo.

Cùng với đó, Thường trực Ủy ban Kinh tế yêu cầu khẩn trương có biện pháp cho thông quan ngay đối với các lô hàng gạo xuất khẩu của các doanh nghiệp đã được kê khai và đang nằm tại cảng trước ngày 24/4/2020, khắc phục thiệt hại cho doanh nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế đang phải đối phó với dịch COVID-19. Và, sau khi giải quyết hết số lượng gạo tồn đọng này mà vẫn còn chỉ tiêu xuất khẩu thì mới mở tờ khai tiếp để không gây thiệt hại cho doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, Thường trực Ủy ban Kinh tế đề nghị làm rõ việc Tổng cục Hải quan mở hệ thống thông quan hàng hóa tự động để doanh nghiệp kinh doanh xuất khẩu gạo đăng ký tờ khai vào lúc 0 giờ ngày Chủ nhật 12/4/2020 có dấu hiệu tiêu cực, lợi ích nhóm hay không? đã tuân theo đúng quy định tại Điều 18 Luật Quản lý ngoại thương hay chưa?

Thường trực Ủy ban Kinh tế cho rằng, cần sử dụng các biện pháp trong điều hành xuất khẩu gạo theo quy luật thị trường, có lộ trình hợp lý, công khai, minh bạch để không gây khó khăn, bức xúc cho người dân và doanh nghiệp như trong thời gian vừa qua.

Báo cáo của Thường trực Ủy ban Kinh tế cho rằng cần sử dụng các biện pháp trong điều hành xuất khẩu gạo theo quy luật thị trường, có lộ trình hợp lý, công khai, minh bạch. Trong trường hợp phải tạm dừng xuất khẩu gạo để đảm bảo an ninh lương thực quốc gia thì cần có giải pháp tổng thể, tránh gây thiệt hại đến lợi ích của người dân và doanh nghiệp.

Đưa hạn ngạch gạo ra bán để thu tiền là việc không nên làm

Trươc đó, trong văn bản gửi Thủ tướng, Bộ Công Thương đã lý giải về việc  không tiếp thu góp ý của Bộ Tài chính. Theo Bộ Công Thương, cấm xuất khẩu gạo để buộc người dân, doanh nghiệp phải bán gạo cho dự trữ quốc gia là việc không nên làm, nhất là trong bối cảnh người dân, doanh nghiệp đang phải chịu nhiều tác động tiêu cực do dịch bệnh COVID-19 gây ra.

Cách giải quyết phù hợp nhất, được người dân và doanh nghiệp đồng tình ủng hộ là tiếp tục cho xuất khẩu gạo, bao gồm cả gạo tẻ, nhưng có sự kiểm soát chặt chẽ, minh bạch về số lượng, để bảo đảm an ninh lương thực trong bối cảnh hiện nay.

Còn với đề xuất dừng xuất khẩu trên cơ sở phân biệt gạo tẻ và các loại gạo khác có thể tạo ra mảnh đất màu mỡ cho lợi ích nhóm và tham nhũng phát triển, bởi bằng mắt thường, khó phân biệt giữa gạo tẻ (loại cấm xuất khẩu) và gạo thơm (loại được phép xuất khẩu). “Để giảm thiểu rủi ro, cơ quan Hải quan sẽ buộc phải kiểm tra và trưng cầu giám định chủng loại gạo cho từng lô gạo xuất khẩu. Chi phí tăng thêm về thời gian, tiền bạc không nhỏ và bất hợp lý trong bối cảnh người dân, doanh nghiệp đã đồng tình hạn chế xuất khẩu gạo".

Liên quan đến phương thức điều hành "đăng ký tờ khai trước được xuất trước" (FCFS) là bất cập và đề nghị thay thế bằng đấu thầu hạn ngạch hay phân bổ hạn ngạch, Bộ Tài chính cũng cho rằng, ý kiến này của Bộ Tài chính đã "không được Bộ Công Thương tiếp thu", Bộ Công Thương cho biết, trong cả 2 lần góp ý cho báo cáo của Đoàn kiểm tra và Bộ Công Thương, Bộ Tài chính đều không có ý kiến về các "bất cập" của phương thức FCFS trong điều hành hạn ngạch. 

Trong bối cảnh phải áp dụng hạn ngạch để bảo đảm tuyệt đối an ninh lương thực, Bộ Công Thương đã đề xuất phương án điều hành hạn ngạch công bằng, công khai, minh bạch, dễ thực hiện, dễ giám sát, khó phát sinh các rủi ro. Các nguyên tắc này đã được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận và chỉ đạo  rõ tại khoản 3 văn bản số 2827/VPCP-KTTH ngày 10/4 của Văn phòng Chính phủ.

Các cơ chế điều hành hạn ngạch do Bộ Tài chính đề xuất, Bộ Công Thương cho rằng, đấu thầu hạn ngạch cần có thời gian để tổ chức và sẽ mất ít nhất 15 - 20 ngày để xây dựng quy chế, làm hồ sơ và thực hiện các thủ tục thẩm định hồ sơ, tổ chức đấu thầu theo quy định của pháp luật. Như vậy là trái với chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại văn bản số 2827/VPCP-KTTH về việc phải "giảm thiểu việc gián đoạn chuỗi sản xuất lúa gạo".

Cho nên, đấu thầu hạn ngạch sẽ dẫn đến việc các doanh nghiệp lớn, có tiềm lực tài chính, trúng toàn bộ hạn ngạch, tước đi cơ hội của các doanh nghiệp nhỏ. Không loại trừ khả năng xuất hiện tình trạng bán lại hạn ngạch trúng thầu cho các doanh nghiệp nhỏ thông qua các hợp đồng "nhận ủy thác" để ăn chênh lệch như đã từng xảy ra trước đây.

Về cơ chế điều hành FCFS nếu được triển khai có phối hợp, công khai, minh bạch như chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, thì dù vẫn có điểm yếu như tất cả các phương thức điều hành khác, vẫn tốt hơn so với các cơ chế mà Bộ Tài chính đề xuất”, Bộ Công Thương nêu rõ.