Việt Nam đang là điểm đến của hàng ngàn doanh nghiệp, đến từ 122 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào các dự án trong Khu công nghiệp, khu kinh tế và khu chế xuất. 

Tuy nhiên, lâu nay các dịch vụ cho người lao động như nhà ở, trường học, khu vui chơi giải trí, thể dục thể thao chưa đáp ứng được nhu cầu. 

Hàng loạt bất cập trong việc đẩy mạnh nhà ở xã hội

Theo Kết quả thống kê của Bộ Xây dựng, đến nay trên địa bàn cả nước đã có 513 dự án nhà xã hội với số lượng 16,1 triệu m2 sàn; trong đó đã hoàn thành 249 dự án với quy mô xây dựng 5, 2 triệu m2 sàn, đạt tỷ lệ 41,7% so với kế hoạch; đang tiếp tục triển khai 264 dự án với quy mô xây dựng khoảng 10,9 triệu m2 sàn nhà ở.

Kết quả thực hiện chương trình phát triển nhà xã hội dành cho công nhân,người lao động. Đến nay trên địa bàn cả nước hiện có 214 dự án nhà dành cho công nhân với quy mô sử dụng đất khoảng 600 ha.

Trong đó đã hoàn thành 116 dự án với diện tích đất hơn 250ha và đang tiếp tục triển khai 98 dự án. Với diện tích kể cho thì cả nước mới chỉ có khoảng 41% diện tích đất được đầu tư xây dựng đưa vào sử dụng. 

Riêng đối với nhà cho công nhân KCN, đến nay trên địa bàn cả nước, sốlượng mới đủ bố trí cho hơn 330.000 người lao động, đáp ứng khoảng 39% mục tiêu về nhà công nhân KCN đến năm 2020.

Ông Phạm Hồng Điệp, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Shinec chỉ ra 4 bất cập liên quan tới công tác đầu tư nhà ở xã hội, nhà ở cho công nhân trong khu công nghiệp.

Thứ nhất, thực tế do nguồn vốn vay hữu đãi từ Ngân hàng Chính sách xã hội và tổ chức tín dụng dành cho phát triển nhà xã hội còn hạn chế. Theo tính toán của Bộ xây dựng, đến 2020, nhà nước phải bố trí được 9.000 tỷ đồng để tạo dựng nhà xã hội nhưng hiện, ngân sách bố trí cho Ngân hàng Chính sách xã hội trong giai đoạn 2016-2020 mới có 2.163 tỷ đồng. 

Con số này chỉ đáp ứng khoảng 24% so với nhu cầu của Ngân hàng Chính Sách xã hội. Trong khi đó các tổ chức tín dụng được Nhà nước chỉ định chưa được bố trí nguồn vốn để cấp bù lãi suất cho vay nhà xã hội và cũng chưa có quy chế sử dụng nguồn tiền thu được từ 20% quỹ đất trong các dự án khu đô thị, dự án nhà thương mại để phát triển nhà xã hội.

Thứ hai, chủ đầu tư thiếu hụt quỹ đất để phát triển nhà công nhân. Theo ông Điệp, trên thực tế nhiều địa phương chưa đưa chỉ tiêu phát triển nhà xã hội dành cho công nhân vào kế hoạch phát triển nhà hàng năm theo quy định của pháp luật, chưa triển khai lập quy hoạch, giải phóng mặt bằng, đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật ngoài dự án đã bàn giao cho chủ đầu tư xây dựng đầu tư dự án nhà ở xã hội dành cho công nhân.

Theo đó nhiều chủ đầu tư khu công nghiệp mong muốn được đầu tư xây dựng nhà cho công nhân để đảm bảo nguồn lao động ổn định, đảm bảo chất lượng cuộc sống cho người lao động nhưng lại thiếu quỹ đất để đầu tư.

Bên cạnh đó, nhiều địa phương chưa khai thác tối đa quỹ đất 20% đất ở xã hội trong các dự án nhà thương mại, khu đô thị được quy định trong Điều 5 Nghị Định 100/2015/NĐ-CP.

Đối với trường hợp các dự án nhào thương mại dưới 10 ha, chủ đầu tư có thể thực hiện trách nhiệm dành 20% quỹ đất xây dựng NƠXH bằng phương thức “nộp bằng tiền tương đương giá trị quỹ đất 20%...”. 

Điều này dẫn đến tình trạng tại các TP Hồ Chí Minh, Hà Nội có nhiều dự án lách luật, chỉ thực hiện đầu tư dưới 10ha nên quỹ đất dành cho nhà ở xã hội được thực hiện bằng cách nộp bằng tiền dẫn đến thiếu quỹ đất 20% để xây dựng nhà ở xã hội.

Thứ ba, hầu hết doanh nghiệp chưa quan tâm, tích cực tham gia đầu tư nhà xã hội do các chính sách ưu đãi cho phát triển nhà xã hội đã ban hành chưa đủ hấp dẫn.

Theo đại diện của Shinec, thực chất chủ đầu tư dự án không được hưởng lợi nhuận từ 20% diện tích đất thương mại, bao gồm cả chính sách ưu đãi miễn tiền sử dụng đất cho phần đất ở thương mại. 

Chủ đầu tư chỉ được hưởng lợi nhuận tối đa 10% từ việc bán nhà xã hội và 15% từ việc cho thuê, thuê mua nhà xã hội. Theo đó chính sách ưu đãi trên thực sự chưa mang lại hiệu quả kinh tế cho chủ đầu tư dự án, chưa khuyến khích doanh nghiệp đầu tư dự án, khiến doanh nghiệp không mặn mà đầu tư dự án nhà ở xã hội. 

Bởi lẽ, có nhiều chi phí “không tên”, kể cả chi phí thực tế giải phóng mặt bằng đều không được tính vào tổng chi phí đầu tự, dẫn đến chủ đầu tư bị thiệt, thậm chí bị thua lỗ.

Cuối cùng, thủ tục đầu tư dự án nhà ở xã hội phức tạp. Thực tế, quy trình đầu tư dự án nhà ở xã hội không khác nhà thương mại và bao, trong khi giá bán và lợi nhuận mang về lại thấp hơn nhiều. Điều này khiến doanh nghiệp kinh doanh bất động sản không mặn mà tham gia đầu tư.

Phải sửa được Luật Nhà ở 2014

Trước những khó khăn nêu trên, ông Điệp kiến nghị trong thời gian tới, Bộ xây dựng cần sớm phối hợp các bộ, ngành liên quan, nghiên cứu, sửa đổi Luật Nhà 2014 theo hướng ban hành cơ chế, chính sách riêng về đầu tư xây dựng nhà công nhân lao động tại các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu kinh tế để khuyến khích, thúc đẩy phát triển loại nhà mày trình quốc hội ban hành.

Trong đó, miễn, giảm một số loại thuế, phí như tiền sử dụng đất; miễn, giảm thuế GTGT, thuế thu nhập doanh nghiệp; được vay vốn tín dụng ưu đãi; được hỗ trợ đầu tư xây dựng hệ thống hạ tầng kỹ thuật..

Bên cạnh đó, ông Điệp kiến nghị Bộ Xây dựng cần sửa đổi đồng bộ quy định về việc dành quỹ đất cho phát triển nhào cho công nhân trong pháp luật đất đai, đầu tư, quy hoạch, nhà ở... theo hướng bố trí quỹ đất phát triển nhà, , coi nhà ở công nhân là một hạ tầng kỹ thuật.

Khi đó sẽ rút ngắn được thủ tục đầu tư xây dựng dự án nhà xã hội dành cho công nhân, có sẵn quỹ đất để phát triển nhào cũng như chỉ định Công ty phát triển kết cấu hạ tầng  là chủ đầu tư xây dựng nhà công nhân.