Nỗi lo từ ô nhiễm không khí

Không thể phủ nhận điều khủng khiếp là hơn 2,8 triệu người đã chết vì Covid-19 trong 15 tháng qua. Tuy nhiên, trong cùng khoảng thời gian đó, số người chết vì ô nhiễm không khí nhiều hơn gấp ba lần. Điều này sẽ làm các nhà khoa học và các nhà hoạch định chính sách băn khoăn vì hai lý do. Một là số ca tử vong do ô nhiễm không khí, ước tính 8,7 triệu người mỗi năm, và hai là số liệu đó lại đang bị bỏ mặc ra sao.

Covid-19 là một mối đe dọa đáng sợ và mới lạ, và mối nguy hiểm của nó khiến nhiều người trên thế giới phải cố gắng hạn chế. Thật không thể chấp nhận được khi để người nghèo và những người thiệt thòi phải gánh chịu gánh nặng của bệnh tật và cái chết, còn các nhân viên y tế bị đè bẹp bởi khối lượng công việc.

Con người đã học cách bỏ qua các hình thức khác của cái chết và sự hủy diệt. Đây cũng là trở ngại trong việc giải quyết các vấn đề kinh niên, từ bạo lực đến biến đổi khí hậu.

Điều gì sẽ xảy ra nếu thế giới coi 8,7 triệu ca tử vong hàng năm do ô nhiễm không khí đó là trường hợp khẩn cấp và khủng hoảng và nhận ra rằng tác động này chỉ là một phần nhỏ của việc đốt nhiên liệu hóa thạch?

Đối với đại dịch, thế giới đã thành công trong việc giãn cách dân số lớn, giảm hoàn toàn lưu lượng hàng không và thay đổi cách sống của nhiều người, cũng như giải phóng một khoản tiền khổng lồ hỗ trợ cho những người bị khủng hoảng tàn phá về tài chính. Các chính phủ có thể làm điều đó vì biến đổi khí hậu và họ buộc phải làm, nhưng trở ngại đầu tiên là đối phó với việc thiếu ý thức cấp bách, và thứ hai là khiến mọi người hiểu rằng mọi thứ có thể khác.

Đối với tất cả chúng ta đang làm việc để thu hút sự chú ý của công chúng đến những cuộc khủng hoảng này, một phần chính của vấn đề là cố gắng thu hút mọi người tham gia vào một thứ gì đó. Con người được lập trình để phản ứng với một điều gì đó vừa xảy ra, với việc vi phạm các quy tắc, nhưng không phải với những điều đã diễn ra trong nhiều thập kỷ hoặc nhiều thế kỷ.

Nhiệm vụ đầu tiên của hầu hết các phong trào nhân quyền và môi trường là làm cho cái vô hình có thể nhìn thấy được và làm cho những gì đã được chấp nhận từ lâu trở thành không thể chấp nhận được.

Tất nhiên, điều này đã được thực hiện ở một mức độ nào đó, nhưng không phải với các nguyên nhân tổng thể của hỗn loạn khí hậu.

Biến đổi khí hậu là vô hình trong ý thức chính trị hàng ngày, vì nó xảy ra trên một quy mô quá lớn về thời gian và không gian để có thể nhìn thấy bằng mắt thường và vì nó liên quan đến các hiện tượng không thể nhận thấy như thành phần khí quyển.

Con người chỉ có thể thấy tác dụng của nó, như hoa anh đào ở Kyoto, Nhật Bản, đạt đỉnh vào đầu năm nay so với bất kỳ thời điểm nào kể từ khi hồ sơ bắt đầu được lưu giữ vào năm 812 sau Công nguyên, và thậm chí ở đó, vẻ đẹp của hoa vẫn hiển hiện trong khi sự xáo trộn của các mùa lại dễ bỏ sót.

Các tác động khác thường cũng bị bỏ qua hoặc bị phủ nhận: đã có cháy rừng ở California trước khi có biến đổi khí hậu, nhưng chúng lớn hơn, mạnh hơn, nhanh hơn, dài hơn vào thời điểm bây giờ và việc nhận biết điều đó cũng đòi hỏi phải chú ý đến dữ liệu.

Đến lúc phải thay đổi nhận thức về biến đổi khí hậu

Trong số những hiện tượng nổi bật ở những tuần đầu của đại dịch là chất lượng không khí và tiếng chim hót. Trong sự yên tĩnh khi hoạt động của con người tạm dừng, nhiều người cho biết họ đã nghe thấy tiếng chim hót, và mức độ ô nhiễm không khí trên toàn thế giới đã giảm đáng kể.

Ở một số nơi ở Ấn Độ, dãy Himalaya đã xuất hiện trở lại trong tầm nhìn của người dân sau nhiều thập kỷ, có nghĩa là một trong những tổn thất tinh tế của ô nhiễm là khung cảnh.

Theo CNBC, khi bắt đầu đại dịch, “New Delhi đã ghi nhận mức giảm 60% của bụi mịn PM2.5 so với mức của năm 2019, Seoul ghi nhận mức giảm 54%, trong khi mức giảm ở Vũ Hán của Trung Quốc là 44%”. Trở lại trạng thái bình thường đồng nghĩa với việc không còn những con chim, không nhìn thấy những ngọn núi và chấp nhận 8,7 triệu ca tử vong do ô nhiễm không khí mỗi năm.

Những cái chết đó đã được bình thường hóa và chúng cần phải được tiêu chuẩn hóa. Một cách để làm như vậy là thu hút sự chú ý đến hiệu ứng tích lũy và các kết quả có thể định lượng được. 

Một cách khác là vạch ra cách mọi thứ có thể khác đi: trong trường hợp biến đổi khí hậu, điều này có nghĩa là nhắc nhở mọi người rằng không có gì là hiện trạng ban đầu, mà thế giới đang được biến đổi đáng kể và chỉ có hành động táo bạo mới hạn chế được những thay đổi cực điểm này. 

Bối cảnh năng lượng cũng đang có sự thay đổi mạnh mẽ: ngành công nghiệp than đã sụp đổ ở nhiều nơi trên thế giới, ngành dầu khí đang suy thoái. Năng lượng tái tạo đang gia tăng vì chúng ngày càng trở nên hiệu quả hơn và ngày càng rẻ hơn so với năng lượng được tạo ra từ nhiên liệu hóa thạch.

Rất nhiều người chú ý đến bất kỳ hành động nào có thể khiến Covid-19 lây nhiễm từ động vật sang người, nhưng các hành động lấy nhiên liệu hóa thạch ra khỏi lòng đất để tạo ra ô nhiễm giết chết 8,7 triệu người hàng năm, cùng với axit hóa đại dương và hỗn loạn khí hậu cần được coi là hành vi vi phạm chống lại sức khỏe và an toàn cộng đồng.

Hy vọng rằng một thế giới hậu đại dịch sẽ không còn những lời bào chữa cũ, rằng không thể thay đổi hiện trạng và quá tốn kém để làm như vậy.

Để đối phó với đại dịch, Mỹ đã chi hàng nghìn tỷ đô la và thay đổi cách người dân sống và làm việc. Thế giới cần có ý chí để làm điều tương tự đối với cuộc khủng hoảng khí hậu. Chính quyền ông Biden đã thực hiện một số bước đáng khích lệ nhưng cần nhiều hơn nữa, cả ở Mỹ và quốc tế.

Với việc giảm lượng khí thải carbon và hướng tới nguồn điện sạch hơn, nhân loại có thể có một thế giới với nhiều tiếng chim hót và quang cảnh núi non hơn và ít ca tử vong do ô nhiễm hơn. Nhưng trước hết chúng ta phải nhìn nhận rõ vấn đề.