Sớm thiết lập quan hệ với Taliban

Tổng thống Nga Vladimir Putin gần đây đã chỉ trích các nước phương Tây và những nỗ lực ảm đạm của họ trong việc thành lập một chính phủ dân chủ ở Afghanistan.

"Tôi nghĩ rằng nhiều chính trị gia ở phương Tây đang bắt đầu hiểu rõ hơn thực tế rằng không thể áp đặt các tiêu chuẩn ngoại lai về đời sống chính trị và ứng xử lên các quốc gia và dân tộc khác", Tổng thống Putin nói trong một cuộc họp báo ngày 20/8 sau khi hội đàm với Thủ tướng Đức Angela Merkel. 

Sau khi Taliban chiếm thủ đô Kabul và tuyên bố chiến thắng vào ngày 15/8, ông Putin đã đưa ra một loạt các nỗ lực ngoại giao để tận dụng động lực mới. 

Tổng thống Nga đã cố gắng cho cộng đồng quốc tế thấy khả năng khôi phục trật tự ở Afghanistan sau cuộc rút quân hỗn loạn của quân đội Mỹ bằng cách tổ chức các cuộc điện đàm với các nhà lãnh đạo của Uzbekistan, Iran, Tajikistan, Pháp và Ý.

Trong khi hầu hết các nước phương Tây đang sơ tán nhân viên đại sứ quán khỏi Afghanistan một cách hỗn loạn, thì đại sứ quán Nga tại Kabul vẫn hoạt động bình thường. Vào ngày 15 tháng 8, Đại sứ Nga Dmitry Zhirnov cho biết, "Chúng tôi sẽ tiếp tục làm việc ở đây một cách bình tĩnh".

Đại sứ Zhirnov giải thích quyết định của mình bằng cách lưu ý rằng "hiện tại không có mối đe dọa ngay lập tức đối với nhân viên hoặc cơ sở của chúng tôi". Ông ấy cũng cho biết rằng ông đã đạt được sự tin tưởng nhất định với quân nổi dậy thông qua các cuộc nói chuyện với các đại diện của Taliban vào ngày 17/8.

Trong một dấu hiệu khác, Điện Kremlin đang chuẩn bị cho việc Taliban trở lại nắm quyền, đặc phái viên của Tổng thống Putin tại Afghanistan, Zamir Kabulov, cho biết Moscow đã nỗ lực thiết lập "các mối liên hệ với phong trào Taliban trong bảy năm qua". Ông nói thêm rằng Nga dự đoán Taliban sẽ "đóng một vai trò hàng đầu trong tương lai của Afghanistan".

Moscow đã coi Taliban là một tổ chức khủng bố. Tuy nhiên, chính phủ Nga đã chào đón một cách không chính thức một phái đoàn Taliban đến Moscow vào tháng Bảy.

Những cảnh báo thận trọng

Nga đang gặt hái thành quả từ nhiều năm chuẩn bị kỹ lưỡng cho việc thúc đẩy cải thiện ngoại giao trong trường hợp Mỹ rút quân khỏi Afghanistan. Như việc can thiệp vào cuộc nội chiến Syria, mục tiêu của ông Putin là có một dấu ấn lớn trong khu vực. Điện Kremlin đã bắt đầu sử dụng quyền lực của mình để tác động đến tình hình ở Afghanistan.

Kể từ khi Taliban bắt đầu giành được quyền kiểm soát vào đầu tháng 8, quân đội Nga đã tiến hành các cuộc tập trận chung với các lực lượng Uzbekistan, Tajik và Trung Quốc tại các khu vực giáp biên giới với Afghanistan. Uzbekistan và Tajikistan - hai trong số năm nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ ở Trung Á. Nga cũng có liên minh quân sự với Tajikistan.

Tất cả các quốc gia này đều lo sợ rằng Taliban hoặc các chiến binh Hồi giáo khác đang ẩn náu ở Afghanistan có thể lợi dụng tình trạng lộn xộn hiện nay để xâm nhập vào lãnh thổ của họ, gây rối loạn các khu vực biên giới. Thông qua các cuộc tập trận, Nga đã được quốc tế công nhận là bên bảo vệ các quốc gia Trung Á.

Ngoài ra, Tổng thống Putin đang cố gắng coi sự thất bại giữa Mỹ và Afghanistan như một dấu hiệu cho thấy ảnh hưởng của Washington đang suy yếu trong khu vực. 

Mặc dù có vị thế ngày càng tăng trong khu vực, nhưng có thể nói rằng Nga không quá muốn dấn thân vào vùng biển chính trị nguy hiểm của khu vực. Moscow chỉ đơn giản là lo ngại rằng sự xuất hiện của bất kỳ mối đe dọa an ninh nghiêm trọng nào đối với Trung Á - sân sau của mình - có thể đe dọa đến an ninh của Nga.

Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu đã cảnh báo về khả năng những kẻ khủng bố ở Afghanistan có thể vào Nga thông qua Tajikistan, Uzbekistan hoặc Kyrgyzstan. Đối với người Nga, tình hình hiện tại khơi lại những ký ức cay đắng về các cuộc tấn công khủng bố của các chiến binh Hồi giáo trong những năm 1990 và 2000.

Câu hỏi đặt ra là liệu Nga có thể đạt được một kết quả ổn định ở Afghanistan và các khu vực khác của Trung Á trong khi tăng cường ảnh hưởng của mình trong khu vực hay không. Tổng thống Putin biết quá rõ rằng Afghanistan đang đặt ra một thách thức ghê gớm, một bối cảnh chính trị bị chia cắt được cai trị bởi các lãnh chúa trong khu vực đang tranh giành quyền lực tối cao.

Năm 1979, Liên Xô xâm lược Afghanistan trong một cuộc chiến tồi tệ kéo dài 10 năm và cướp đi sinh mạng của hơn 14.000 người Liên Xô trước khi Moscow rút quân. Nhiều người Nga vẫn chưa vượt qua được đau thương của cuộc chiến ở Afghanistan, một trong những yếu tố dẫn đến sự sụp đổ của Liên bang Xô Viết. Một số người Nga hiện đang có cảm giác về một cuộc xung đột thảm khốc sẽ tái diễn.

Afghanistan đã và đang tạo ra làn sóng người tị nạn đáng thất vọng. Nước láng giềng Tajikistan đã xây dựng một cơ sở để tập trung đám đông, trong đó có nhiều người không được kiểm tra kỹ lưỡng.

Uzbekistan cũng đóng vai trò là điểm trung chuyển cho những người chạy trốn khỏi Afghanistan. Uzbekistan cũng rất lo lắng về những người tị nạn từ Afghanistan và là một trong số ít quốc gia không ký Công ước về người tị nạn.

Một trong những mối quan tâm khác của Moscow là nạn buôn bán ma túy. Afghanistan là một trong những nước sản xuất thuốc phiện lớn nhất, vốn là nguồn tài chính chính cho Taliban.

Taliban được cho là đã hứa với Nga rằng họ sẽ xóa sổ nạn sản xuất ma túy, nhưng sẽ không dễ dàng để truy quét các tổ chức tội phạm liên quan đến buôn người.

Tuy nhiên, lo lắng lớn nhất đối với Nga là sự không chắc chắn của sự cai trị của Taliban. Vẫn còn quá sớm để nói liệu chiến lược của ông Putin đối với Afghanistan sẽ dẫn đến một chiến thắng ngoại giao hay một điều gì đó ảm đạm hơn.

Một điều rõ ràng là Putin không có lựa chọn nào khác ngoài việc dành nguồn lực khổng lồ cho các cơ quan an ninh và tình báo của mình để đảm bảo một kết quả thuận lợi ở Trung Á.