Nghệ An: Độc đáo bánh chưng đen của các cô gái Thái ở Quỳ Hợp
(CLO) Theo phong tục vào cuối năm khi cách ngày Tết Nguyên đán cổ truyền 1 ngày, đồng bào dân tộc Thái Tày Thanh (Thái đen) ở Nghệ An sẽ bắt tay vào gói bánh chưng đen, với nguyên liệu là gạo nếp và tro rơm khô được chuẩn bị sau mùa gặt lúa trong năm.
Cứ đến ngày 29 tháng Chạp hằng năm là bà con người Thái Tày Thanh ở xã Châu Thành, huyện Quỳ Hợp, tỉnh Nghệ An, lại tất bật chuẩn bị gói bánh chưng đen - 1 loại bánh truyền thống không thể thiếu trên mâm cúng vào ngày Tết của người dân nơi đây.
Ghi nhận của PV Báo Nhà báo và Công luận, tại xã Châu Thành (Quỳ Hợp, Nghệ An) vào chiều ngày 29 tháng Chạp, thời điểm chỉ còn cách Tết Nguyên đán cổ truyền đúng 1 ngày, nơi đây rộn ràng tiếng cười nói của những người con gái Thái, tiếng chày giã gạo ở hiên nhà sàn, mọi người cùng nhau làm nên chiếc bánh chưng đen độc đáo, truyền thống để cúng vào ngày Tết sắp tới.
Bánh chưng đen là loại bánh đặc biệt mang nét riêng của người Thái Tày Thanh, nguyên liệu chính chỉ là gạo nếp trắng và được nhuộm đen bằng tro rơm. Cứ bắt đầu vào vụ mùa gặt cuối cùng của năm, người Thái đen lại tích 1 ít rơm khô để ngày cận Tết gói bánh chưng. Rơm được bà con cất trữ ở đây phải từ cây lúa nếp do chính tay người trong gia đình mình cắt, sau khi rửa sạch phơi khô và cất lên giàn cao ở trong nhà.
Những bó rơm vẫn hương mùi lúa nếp được người dân đưa ra đốt để lấy tro.
Để giữ được tro tốt, người dân sẽ gắp những đống tro còn đỏ ửng vào trong chiếc cối đã đong sẵn gạo.
Tro và gạo nếp được giã đều tay. Mọi công đoạn đều do các bàn tay người phụ nữ làm, tuyệt nhiên đàn ông không được động tay vào.
Hạt Nga Chiếng (một loại vừng mọc tự nhiên trong rừng) cũng được bỏ thêm vào giã cùng gạo và tro, để tạo vị đậm đà cho bánh.
Sau khi đã giã đều, thành 1 màu đen. Người phụ nữ Thái sẽ sẩy trên một cái mẹt cho tro bay bớt ra ngoài và lấy gạo đã được nhuộm đen đi gói bánh.
Theo chị Ngân Thị Hà (xã Châu Thành, Quỳ Hợp, Nghệ An) cho hay, gạo sau khi đã nhuộm đen sẽ được những người phụ nữ Thái đưa lên gian chính giữa của nhà mình, cùng mọi người quây quần và gói bánh chưng.
" Theo phong tục từ rất lâu rồi việc giã gạo đen và chuẩn bị sẽ phải do phụ nữ làm, người đàn ông không được phép làm chỉ đến khi gói bánh thì người đàn ông mới được gói bánh cùng." - Chị Hà cho hay.
Bánh chưng đen người Thái Tày Thanh ở Qùy Hợp không có nhân. Lá gói bánh cũng dùng lá dong rừng rửa sạch, lau khô mới đem gói. Bánh chưng để cúng ngày Tết của đồng bào nơi đây có 4 loại bánh. Khâu tôm kháu khoài (Bánh sừng trâu); Khâu tôm cộp (Bánh đôi); Khâu tôm khuản tụ (Bánh gậy); Khâu tôm pom (Bánh vuông nhỏ).
Bánh chưng được hình thành gồm 2 bánh hình vuông kẹp vào với nhau tạo thành một cặp, với ý nghĩa cuộc sống ấm no, cầu cho gia đình hạnh phúc. Có tên gọi là "khâu tôm cộp" ( Bánh đôi).
Bánh "khâu tôm pom" ( Bánh vuông nhỏ). Bánh này có hình vuông nhỏ, lớn hơn hộp diêm, buộc thành chùm, mỗi chùm 5 bánh. Với ý nghĩa cầu cho sung túc, mọi sự tròn trịa, đầy đủ.
Bánh "khâu tôm khuản tụ" ( Bánh gậy). Bánh hình chiếc gậy, với ý nghĩa cầu cho người già được sống lâu.
Ông Vi Xuân Điển (xã Châu Thành, Quỳ Hợp, Nghệ An) cho biết: "Năm nào gia đình chúng tôi cũng tổ chức gói bánh chưng đen vào đúng ngày 29 tháng Chạp. Không gói sớm hơn tránh bánh hỏng không ngon."
Bánh sau khi chín, ăn vào sẽ cảm nhận được vị thơm của mùi nếp kèm mùi tro khiến cho người ăn có cảm giác như đang được giao hòa cùng cỏ cây, ruộng đồng, cùng thiên nhiên hoang sơ miền Tây xứ Nghệ.
Những đôi bàn tay đen sạm màu tro sau khi gói bánh.
Chị Ngân Thị Hà (Quỳ Hợp, Nghệ An) kiểm tra lại số lượng bánh "khâu tôm pom" ( Bánh vuông nhỏ). Chị cho hay, số lượng mỗi chùm bánh vuông nhỏ sẽ có 5 cái, ở mỗi mâm cũng gia đình sẽ phải đặt 1 đôi, tức là 10 cái bánh này.
