Áp lực ngày càng lớn trong việc mở rộng khả năng tiếp cận và sản xuất đối với vắc xin COVID-19, sau khi Mỹ tuyên bố rằng họ sẽ ủng hộ đề xuất tạm thời đình chỉ các bằng sáng chế sở hữu trí tuệ (IP) về công nghệ vắc xin.

Đề xuất ban đầu được Ấn Độ và Nam Phi đưa lên Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào tháng 10/2020, cho rằng việc cho phép các nhà sản xuất thuốc ở các nước nghèo tiếp cận công nghệ sẽ tăng tốc sản xuất vắc xin.

Mỹ trước đó đã phản đối đề xuất miễn trừ, cho rằng điều này sẽ kìm hãm sự đổi mới. EU và Anh cũng đã phản đối ý tưởng này. Hôm thứ Năm (6/5), EU thận trọng cho biết họ "sẵn sàng đánh giá" cách đề xuất có thể tăng cường sản xuất vắc xin toàn cầu.

Thuật ngữ "chủ nghĩa dân tộc vắc xin" từ lâu đã được sử dụng để mô tả cách các nước thu nhập cao ưu tiên đảm bảo vắc xin cho người dân của họ, trong khi các nước thu nhập thấp hơn phải chờ đợi tới lượt.

Các quan chức y tế trên khắp thế giới đã cảnh báo ngay từ đầu đại dịch rằng việc đánh bại Covid-19 là một cuộc chiến toàn cầu và chỉ có thể đạt được miễn dịch toàn cầu khi phân phối vắc xin một cách công bằng.

Tiến sĩ Jerome Kim, Tổng giám đốc Viện vắc xin quốc tế (IVI) ở Seoul, Hàn Quốc, đã nói chuyện với đài Deutsch Welle về chủ nghĩa dân tộc vắc xin, những thách thức của việc nhận vắc xin COVID trên toàn thế giới và đạt được khả năng miễn dịch trên đàn toàn cầu đối với Covid-19.

"Thật an toàn khi nói rằng hầu hết các quốc gia trên thế giới đều thiếu vắc xin, ngoại trừ một số trường hợp ngoại lệ. Nếu vắc xin có sẵn nhiều hơn, các quốc gia trên thế giới sẽ tiến xa hơn trong việc tiêm chủng", ông nhận định.

"IVI ủng hộ mạnh mẽ các loại vắc xin an toàn, chi phí thấp trên khắp thế giới. Nhưng không phải tất cả các tổ chức đều có thể làm được điều đó, và nếu bạn là một công ty, bạn sẽ phải tạo ra lợi nhuận. Chúng ta không có các nhà sản xuất vắc xin phi lợi nhuận thực sự thành công", ông kết luận. "Với những lưu ý đó, tôi nghĩ rằng thật dễ dàng để nói rằng chúng ta nên mở bằng sáng chế cho tất cả mọi người".

Nhưng câu hỏi thực sự theo ông là: Liệu chúng ta có thể sản xuất được càng nhiều vắc xin chất lượng cao theo nhu cầu nếu chúng ta chỉ mở hạn chế với tất cả các bằng sáng chế?

Ngay cả khi bạn được cung cấp trình tự RNA của vắc xin, điều đó cũng không giúp bạn tạo ra vắc xin thành công bởi vì bên trong có rất nhiều bí quyết.

Ngoài bằng sáng chế, chúng ta cũng phải cân nhắc cách vắc-xin được tạo ra. Các vắc xin Moderna và Pfizer có một lớp phủ chất béo lipid. Lớp phủ béo đó chính là bí quyết. Và nếu công ty cho đi điều đó, điều đó sẽ gây khó khăn hơn cho họ khi đây cũng là bí mật cho các loại vắc xin khác của họ.

"Tôi nghĩ điều quan trọng là công nghệ phải vượt ra ngoài thị trường. Nhưng sẽ mất một khoảng thời gian, đặc biệt nếu bạn đang giao dịch với một công ty chưa từng làm việc đó trước đây và chúng tôi đã biết điều gì sẽ xảy ra nếu điều này không được thực hiện đúng cách", ông Kim cho hay.

Ở góc độ nhân đạo, đây là một thảm họa. Chúng ta cũng biết rằng các quốc gia có thu nhập cao đang thực sự tự làm hại mình do không công bằng hơn trong việc phân phối vắc xin.

Có nhiều cách khác để làm điều này. Nhưng chúng ta cần phải thông minh hơn.

Hiệp ước về đại dịch mà WHO đang phát triển cần có những từ ngữ cụ thể xoay quanh khả năng tiếp cận và khả năng chi trả, cũng như khả năng chuyển giao công nghệ đó theo cách có lợi cho sức khỏe toàn cầu, đồng thời cũng bảo vệ các công ty ở một mức độ nào đó.

"Điều cuối cùng mà bạn muốn là một công ty nói, chúng tôi sẽ không tham gia vì bạn sẽ lấy hạt lipo-nano của chúng tôi, thứ mà chúng tôi muốn sử dụng cho bệnh ung thư và chúng tôi nghĩ là một thị trường trị giá hàng tỷ đô la, và sử dụng nó cho loại vắc-xin mà cuối cùng bạn sẽ tịch thu từ chúng tôi", ông Kim nhận định.

Nếu đặt tiền lệ sai, chúng sẽ thực sự có thể có tác động mạnh tới phản ứng của chúng ta đối với đại dịch tiếp theo.

"Chúng ta cần chuyển giao công nghệ vắc-xin. Có những công ty ở Hàn Quốc có thể sản xuất vắc xin RNA. AstraZeneca và Novavax có thể được sản xuất bởi SK", ông cho hay. "Và có những công ty ở Ấn Độ và các nơi khác có các cơ quan quản lý có thẩm quyền có thể thúc đẩy vắc xin tiến hành và được chúng tôi chấp thuận".

Một trong những điều đáng chú ý về phản ứng của chúng ta đối với đại dịch này không chỉ là tốc độ phát triển vắc-xin mà còn là sự sẵn sàng phân phối sản xuất trên khắp thế giới của các nhà phát triển.

Việc các công ty vắc xin lớn sản xuất vắc xin cho người khác hầu như chưa từng có. Và đó là điều quan trọng.

Các công ty như AstraZeneca đang nói chuyện với một công ty Ấn Độ, một công ty Brazil và một công ty Hàn Quốc. Vì vậy, vắc xin AstraZeneca thực sự đang được chuyển giao cho nhiều nhà sản xuất vắc xin lớn trên thế giới. Việc tìm đến các công ty có bề dày thành tích sản xuất vắc xin với số lượng và chất lượng cao thực sự rất quan trọng vì vắc xin là sinh học.

"Việc tiêm vắc xin đòi hỏi một loạt các bước để đảm bảo rằng mọi lô sản phẩm sinh học này đều giống với lô trước đó để hiệu quả đã nêu được lặp đi lặp lại nhiều lần, kể cả với lô hiện tại và các lô trong tương lai", ông Kim nói.

Chính vì lẽ đó, không phải ai cũng có thể tạo ra vắc xin.

"Bạn sẽ muốn đến một công ty đã làm điều đó ngay trước đây và SK, Viện Huyết thanh của Ấn Độ, và các nhà sản xuất vắc xin khác xung quanh đã nhận được sự chấp thuận cho các loại vắc xin khác từ Tổ chức Y tế Thế giới", ông cho hay. "Nhiều quốc gia muốn có vắc xin được sản xuất trong nước và tôi nghĩ đó là một mục tiêu tốt trong trung và dài hạn. Có rất nhiều câu hỏi cần được đặt ra. Nhưng điều quan trọng nhất là vắc xin an toàn và hiệu quả", ông kết luận.