Chỉ 8 tháng sau khi Tổng thống Nga Vladimir Putin ra lệnh cho quân đội của mình vào Ukraine, châu Âu đã và đang tự loại bỏ nguồn năng lượng lớn nhất, quen thuộc trong nhiều năm, có thể nói động thái này là một điều kỳ tích. Khối đã giảm nhập khẩu năng lượng với mục đích hạn chế khả năng tài trợ cho cuộc chiến của Moscow, trong khi Nga đã tắt các đường ống dẫn khí đốt quan trọng.

Dữ liệu từ công ty nghiên cứu Wood Mackenzie cho thấy thị phần nhập khẩu khí đốt tự nhiên của Nga đã giảm từ 36% vào tháng 10/2021 xuống chỉ còn 9% một năm sau đó. Trong khi, nhập khẩu dầu thô Nga của EU đã giảm 33% trước khi lệnh cấm có hiệu lực vào tháng 12, theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế.

Châu Âu hiện đang trên đường đạt được sứ mệnh chấm dứt sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch của Nga vào năm 2027, đồng thời đang tăng cường nhập khẩu LNG từ Na Uy, Algeria, cũng như từ Hoa Kỳ để bù đắp.

Hiện, các cơ sở lưu trữ khí đốt đã đầy 91%, vượt xa mục tiêu 80% mà các quan chức EU đặt ra cho các nước vào tháng 11. Liệu “Nga sẽ thất bại trong nỗ lực làm mất ổn định trật tự kinh tế cơ bản”, theo nhận định của Bộ trưởng Kinh tế Đức Robert Habeck cho biết hôm 11/10 hay không?

Tuy nhiên, để đạt được thành công nhiều nền kinh tế châu Âu đã phải trả giá đắt: Cuộc tranh giành các nguồn nhiên liệu đã khiến giá năng lượng tăng vọt. Giá khí đốt tiêu chuẩn của châu Âu đã giảm mạnh kể từ khi đạt đỉnh vào cuối tháng 8 nhưng vẫn cao hơn 265% so với một năm trước – tạo gánh nặng cho các hộ gia đình và doanh nghiệp và buộc các chính phủ phải tài trợ cho các khoản trợ cấp khổng lồ. Trong đó, Đức, cường quốc sản xuất của Châu Âu, dự kiến nền kinh tế của nước này sẽ giảm 0,4% trong năm tới.

Theo một nhà phân tích, “giá khí đốt ở châu Âu có thể sẽ đạt ở ngưỡng hợp lý trong nửa sau của thập kỷ”.

Tất cả chỉ là khởi đầu

Ngay cả khi trữ lượng khí đốt ở các kho chứa cho mùa đông tới “an toàn”, tuy nhiên, với công suất tiêu thụ khí đốt khủng lồ, an ninh năng lượng của khu vực vẫn còn bấp bênh, dự kiến châu Âu vẫn có thể đón tình trạng mất điện và phân bổ lượng khí đốt trong những tháng tới trong trường hợp nguồn cung tiếp tục bị “ngắt quãng” và mùa đông đặc biệt lạnh giá.

Nhiều chuyên gia nhận định châu Âu sẽ có khả năng đối mặt với sự gián đoạn nguồn cung vào đầu năm 2023 nếu Nga quyết định cắt nguồn cung cấp khí đốt còn lại từ tháng này, theo báo cáo hồi tháng 7 của Cơ quan Năng lượng Quốc tế.

Alexei Miller, Giám đốc điều hành của tập đoàn năng lượng nhà nước khổng lồ Gazprom (Nga) đã đưa ra nhận định rằng: “không có gì đảm bảo” rằng châu Âu sẽ sống sót qua mùa đông với lượng dự trữ hiện tại. Ông cho biết kho dự trữ của Đức sẽ chỉ đáp ứng được nhu cầu trong tối đa 10 tuần. Trong đó, việc bổ sung những kho dự trữ đó vào năm tới đã được coi là thử nghiệm lớn tiếp theo của châu Âu.

Hôm 11/10, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã cảnh báo rằng cuộc khủng hoảng năng lượng của châu Âu không phải là "một cú sốc nhất thời" và trong khi mùa đông sắp tới sẽ đầy thách thức, "mùa đông năm 2023 có thể sẽ tồi tệ hơn."

Ngay cả khi các nước thành viên EU kiềm chế mức tiêu thụ 15% trong vòng 5 tháng tới theo mục tiêu do Ủy ban châu Âu đặt ra vào tháng 7, thì việc xây dựng lại các kho dự trữ vào mùa hè tới với hạn chế tiếp cận khí đốt giá rẻ của Nga sẽ là một "yêu cầu lớn hơn" so với năm 2022.

Ước tính, châu Âu và Vương quốc Anh đã nhập khẩu LNG nhiều hơn gần 68% từ các nguồn khác ngoài Nga trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 9 năm nay, so với cùng kỳ năm 2021, dữ liệu của ICIS cho thấy. Tuy nhiên, cạnh tranh toàn cầu đối với LNG đã rất khốc liệt và nay có thể trở nên khốc liệt hơn nếu nền kinh tế Trung Quốc bắt đầu tăng tốc trở lại một chút vào năm tới.

Nguồn cung dầu cũng có thể bị thắt chặt, bất chấp kỳ vọng rằng tăng trưởng nhu cầu toàn cầu sẽ chậm lại trong năm tới do các nền kinh tế ảm đạm hơn. Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ và các nước đồng minh (OPEC+) tuần trước cho biết họ sẽ cắt giảm sản lượng dầu 2 triệu thùng/ngày kể từ tháng 11. Động thái này đã tạo thêm sức ép cho thị trường dầu mỏ và thị trường năng lượng nói chung.

Sẽ “không bền vững” nếu giá khí đốt chưa giảm nhiệt

Theo một phân tích của Bruegel, các chính phủ châu Âu đã cam kết giải ngân ít nhất 553 tỷ euro (537 tỷ USD) để giúp bảo vệ các hộ gia đình và doanh nghiệp trước sự gia tăng “đầy đau đớn” của hóa đơn năng lượng, cũng như các chi phí sinh hoạt khác. Đức, nền kinh tế lớn nhất của khối, đã sẵn sàng vay tới 200 tỷ euro (194 tỷ USD) để hạ giá khí đốt. Tuy nhiên, những chương trình hỗ trợ như vậy sẽ không bền vững nếu giá bán buôn vẫn ở mức cao.

Các chính phủ nên nghĩ đến những giả thuyết cho trường hợp xấu nhất là giá năng lượng vẫn ở mức cao hơn liên tục so với trước cuộc khủng hoảng này trong 2 đến 4 năm tới, cho đến nay, mọi kế hoạch chỉ dường như là ứng phó, chưa thể giải quyết triệt để vấn đề.

Theo Bruegel, giá khí đốt kỳ hạn của châu Âu hiện cao hơn khoảng tám lần so với giá tiêu chuẩn của Mỹ. Dự kiến, mức giá ở châu Âu sẽ ổn định ở mức gấp 2,5 lần giá của Mỹ từ năm 2026.

Việc áp dụng các chính sách ngăn chặn việc chuyển giao giá năng lượng cao cho người tiêu dùng là “một canh bạc đắt giá” sẽ thất bại nếu giá năng lượng bán buôn duy trì ở mức cao trong tương lai.

Năng lượng tái tạo "tạm đình trệ"

Cuộc tranh giành tuyệt vọng của châu Âu để thay thế năng lượng của Nga cũng phải trả giá đắt đối với môi trường, đồng thời đẩy nhanh kế hoạch loại bỏ hoàn toàn nhiên liệu hóa thạch trong dài hạn.

Carlos Torres Diaz, trưởng bộ phận phân tích năng lượng của Rystad Energy, chia sẻ với CNN Business rằng quá trình chuyển đổi năng lượng của châu Âu “đã bị đình trệ” vì hiện khối đang ưu tiên cho an ninh năng lượng.

Lo ngại về tình trạng thiếu năng lượng trên diện rộng đã khiến một số quốc gia phải đốt các nhà máy điện cũ đốt than, loại nhiên liệu gây ô nhiễm nhất trong số các loại nhiên liệu hóa thạch. Theo ICIS, sản lượng điện từ than cứng đã tăng gần 15% từ tháng 3 đến tháng 9 năm nay so với cùng kỳ năm 2021.

Dường như, cuộc khủng hoảng năng lượng đã là “thỏi nam châm” thu giữ hết tâm trí trong toàn khối. Vào tháng 5, Ủy ban châu Âu đã công bố kế hoạch “REPowerEU” trị giá 210 tỷ euro (204 tỷ USD) để tự loại bỏ hàng nhập khẩu từ Nga, mà Chủ tịch Ủy ban EU Ursula von der Leyen cho biết sẽ “thúc đẩy” quá trình chuyển đổi của lục địa sang năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích cho rằng kế hoạch này sẽ “đổ bể” vì những động thái mới của Nga.

Hiện, Liên minh châu Âu đang đặt mục tiêu năng lượng tái tạo chiếm 45% năng lượng của khối vào cuối thập kỷ, tăng từ 40%. Cụ thể, những nguồn năng lượng này cũng giúp giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu năng lượng.

Lê Na (Theo CNN)