Zambia không trả được lãi cho khoản nợ bằng đô la trị giá 42,5 triệu đô la đến hạn vào ngày 14 tháng 10, với lý do "khó khăn về thanh khoản cộng thêm do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19".  Mặc dù có thời gian ân hạn một tháng, nhưng chính phủ quốc gia châu Phi này sẽ chính thức tuyên bố vỡ nợ vào ngày 13 tháng 11 trừ khi họ có thể đạt được thỏa thuận với những người cho vay, trong đó nhiều người trong số họ đã từ chối tham gia.

Các khoản nợ Trung Quốc của một Zambia giàu tài nguyên đồng và các nước châu Phi khác đã tăng vọt trong những năm gần đây theo sáng kiến ​​cơ sở hạ tầng Vành đai và Con đường của Bắc Kinh. Khi rủi ro vỡ nợ gia tăng do đại dịch, Nhóm 20 quốc gia giàu có (G20) đã cố gắng giảm bớt gánh nặng nợ nần, nhưng Trung Quốc đã vấp phải chỉ trích rằng họ đã chậm đưa ra các biện pháp cứu trợ. 

Theo Bộ Tài chính nước này, nợ nước ngoài trực tiếp của Zambia lên tới 12 tỷ USD vào cuối tháng 6. Dữ liệu của Ngân hàng Thế giới cho thấy khoản nợ Trung Quốc là 3,4 tỷ USD, cao hơn gấp đôi mức vào cuối năm 2015. Zambia không tiết lộ các điều khoản về khoản nợ của mình với Trung Quốc, khiến các chủ nợ khác thất vọng.

Bộ tài chính nước này vào tháng 9 đã yêu cầu các chủ nợ khu vực tư nhân hoãn lại sáu tháng cho đến tháng 4 năm sau. Tuy nhiên, một tập đoàn chiếm 40% tổng số trái phiếu ngoại tệ đang lưu hành của Zambia đã từ chối cấp phép.

Họ "lo ngại rằng chúng tôi đã không đối xử bình đẳng với tất cả các chủ nợ", Bộ trưởng Tài chính Bwalya Ng'andu cho biết vào tháng trước.

Bộ này đã công bố một thỏa thuận vào tuần trước với Ngân hàng Phát triển Trung Quốc, một tổ chức cho vay Vành đai và Con đường thuộc sở hữu nhà nước, để hoãn thanh toán nợ với hy vọng giành được nhượng bộ từ các chủ nợ khác.

Mặc dù đại dịch là nguyên nhân trực tiếp gây ra tình trạng khủng hoảng tài chính của Zambia, nhưng đã có những lo ngại về tài chính của đất nước trong một thời gian dài trước đó. Với một nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu đồng, chính phủ Zambia đã tích cực thúc đẩy các dự án cơ sở hạ tầng.

Sự suy yếu của đồng tiền Zambia đã khiến giá trị khoản nợ bằng đồng đô la của nước này tăng lên, làm sâu sắc thêm sự phụ thuộc của Lusaka vào nguồn tài trợ của Trung Quốc.

Các quốc gia châu Phi khác, bao gồm Kenya và Djibouti, cũng đã chứng kiến ​​khoản nợ của họ đối với Trung Quốc tăng hơn gấp đôi trong 4 năm tính đến năm 2019, trong đó Angola không bị bỏ xa với mức tăng 80%.

Các nước phương Tây "miễn cưỡng đưa ra nhượng bộ vì sợ rằng các nguồn tài nguyên được giải phóng sẽ đơn giản được chuyển cho Bắc Kinh", Bộ trưởng Tài chính Ghana Ken Ofori-Atta đã viết trong một bài báo cho Financial Times.

Bắc Kinh đã bị các nước phương Tây chỉ trích vì nợ chồng chất lên các quốc gia đang phát triển ở châu Á và châu Phi với các dự án cơ sở hạ tầng khổng lồ. Theo Refinitiv, tổng vốn đầu tư trong khuôn khổ Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường đã tăng gấp 4 lần chỉ trong hai năm lên 4,2 tỷ USD vào quý II năm 2020.

Các nhà phê bình phương Tây cáo buộc Trung Quốc sử dụng "bẫy nợ" - cho các nước nghèo vay số tiền lớn và khi họ không có khả năng trả lại, họ sẽ chiếm đoạt các tài sản như tài nguyên thiên nhiên hoặc cảng biển. Việc Sri Lanka ký hợp đồng thuê 99 năm với Trung Quốc đối với cảng Hambantota vào năm 2017 là một ví dụ thường được trích dẫn.

Trung Quốc đã gay gắt khi đưa ra gợi ý rằng họ phải chịu trách nhiệm về những khủng hoảng kinh tế của các nước này, lập luận rằng ngay từ đầu các nước đang phát triển đã có tỷ lệ nợ trên tổng sản phẩm quốc nội cao.

"Cơ sở hạ tầng do Trung Quốc hỗ trợ đã không khiến đất nước rơi vào bẫy nợ", người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hua Chunying đã tweet (chia sẻ trên MXH Twitter) hôm thứ Sáu về Sri Lanka.

Nhóm G20 đã triển khai một chương trình đóng băng nợ cho các nước nghèo nhất do căng thẳng kinh tế do đại dịch  gây ra, nhưng Trung Quốc đã bị chỉ trích là chậm chạp trong việc tham gia.

Chủ tịch Ngân hàng Thế giới David Malpass cho biết trong một bài phát biểu đầu tháng 10, các nhà cho vay chính thức của Trung Quốc đã "mở rộng danh mục đầu tư của họ một cách đáng kể và không tham gia đầy đủ vào các quy trình giãn nợ được phát triển để làm dịu các làn sóng nợ trước đây".

Zambia nợ Trung Quốc 29% nợ nước ngoài vào cuối năm ngoái, tăng 7 điểm phần trăm so với 4 năm trước đó. Tại Angola, tỷ trọng nợ nước ngoài của Trung Quốc tăng từ 32% lên 43%.

Các khoản vay của Trung Quốc có xu hướng có lãi suất cao hơn so với các nguồn tài chính khác, ở mức thặng dư 3% so với mức 1% do Quỹ Tiền tệ Quốc tế và Ngân hàng Thế giới đưa ra, làm tăng thêm gánh nặng cho các quốc gia dựa vào Bắc Kinh để cấp vốn.