Công ty Than Na Dương - Chi nhánh Tổng Công ty Công nghiệp Mỏ Việt Bắc được thành lập ngày 10/1/1959 và chính thức đi vào hoạt động từ ngày 21/3 cùng năm. Trải qua 64 năm xây dựng và phát triển, các thế hệ cán bộ công nhân lao động đã vượt qua mọi khó khăn gian khổ, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao.

Những năm đầu thành lập, lực lượng lao động chủ yếu của Mỏ là bộ đội chuyển ngành và người dân bản địa chưa qua đào tạo, một số ít có trình độ trung cấp. Công nghệ khai thác chủ yếu bằng thủ công, với công cụ thô sơ, điều kiện làm việc hết sức khó khăn vất vả.

Đất nước phát triển, Mỏ Na Dương được đầu tư chuyển dần từ khai thác than thủ công, sang cơ giới hóa với các thiết bị khai thác có công suất nhỏ. Trình độ lao động cũng được nâng lên, đã có nhiều cán bộ có trình độ cao đẳng, đại học, đáp ứng kịp thời nhu cầu phát triển Mỏ.

Trong chiến tranh, Mỏ Na Dương đã 3 lần phải ngừng sản xuất và đứng trước nguy cơ bị giải thể, do đơn vị tiếp nhận than của Mỏ bị ném bom. Năm 1973. Sau đó, Mỏ được khôi phục và sản xuất đạt sản lượng 30 ngàn tấn/năm; năm 1975, được Quy hoạch tổng thể, mở rộng sản xuất và nâng cao sản lượng từ năm 1983.

Giai đoạn này, dưới sự giúp đỡ của chuyên gia Liên Xô (cũ) Mỏ Na Dương được đầu tư lớn, với máy móc thiết bị hiện đại, công suất lớn như: Máy xúc E 2503, máy xúc EKG, xe ôtô Benlaz trọng tải 27-30 tấn, máy bơm nước chống axít 280m³/giờ; vận chuyển than tiêu thụ bằng tàu hoả (qua tuyến đường sắt Na Dương - Mai Pha).

Cùng với đó, Mỏ đã mở rộng thêm một số ngành nghề sản xuất gạch ngói, gốm, sành sứ và đá xẻ... vừa phục vụ cho việc xây dựng mỏ vừa đáp ứng cho nhu cầu xây dựng phát triển trong khu vực, đồng thời giải quyết công ăn việc làm cho hàng trăm lao động (nâng tổng số lao động của Mỏ lên trên 2.000 người – năm 1986).

Giai đoạn 1990-1997 nhu cầu than cho 2 nhà máy xi măng (Hải Phòng và Bỉm Sơn) bị cắt giảm do chuyển đổi công nghệ mới, không dùng than Na Dương nữa; sau đó là Mỏ than Na Dương được đặt trong cơ chế quản lý đặc biệt; một lần nữa Mỏ lại đối mặt với khó khăn do không tiêu thụ được sản phẩm, phải ngừng sản xuất, hàng ngàn thợ mỏ đứng trước nguy cơ không có việc làm.

Đứng trước nguy cơ đó, sau nhiều năm tìm tòi nghiên cứu, lãnh đạo Công ty Than Nội địa (nay là Tổng Công ty công nghiệp mỏ Việt Bắc) và Tổng Công ty Than Việt nam (nay là Tập đoàn Công nghiệp Than Khoáng sản Việt nam) đã quyết tâm xây dựng nhà máy nhiệt điện sử dụng than Na Dương ngay tại Mỏ than Na Dương.

Được sự ủng hộ của các Bộ, Ngành Trung ương và của tỉnh Lạng Sơn, tháng 12/1998, Dự án đầu tư xây dựng nhà máy nhiệt điện Na Dương công suất 100MW, mức đầu tư hơn 124 triệu USD được khởi công xây dựng, được khánh thành và chính thức phát điện thương phẩm lên lưới điện quốc gia vào tháng 11/2005.

Năm 2006, Mỏ Na Dương tiến hành sắp xếp lại bộ máy tổ chức, hoàn thiện hệ thống quản lý; chuyển đổi mô hình từ “Xí nghiệp” sang “Công ty”. Đồng thời, đầu tư trên 500 tỷ đồng mua sắm thiết bị khai thác, vận tải, hệ thống bơm nước moong công suất lớn, khoan thăn dò, cải tạo khai trường sản xuất để nâng cao sản lượng, đáp ứng đủ hu cầu về than cho nhà máy Nhiệt điện Na Dương và Xi măng Bỉm Sơn.

Giai đoạn 2009 - 2019, Công ty Than Na Dương tiếp tục được đầu tư nâng công suất mỏ từ 0,6 triệu tấn/năm lên 1,2 triệu tấn/năm với tổng mức đầu tư trên 1.195 tỷ đồng. Mục tiêu là đảm bảo cung cấp đủ than cho nhà máy Nhiệt điện Na Dương I và Na Dương II trong giai đoạn tới.

Với mục tiêu phát triển bền vững, năm 2012, Công ty đã đầu tư xây dựng hệ thống xử lý nước thải mỏ, công suất 600m³/h, giá trị trên 35 tỷ đồng; đầu tư xe ô tô chuyên dùng chở nước tưới đường dập bụi và lắp đặt hệ thống máy bơm nước phun sương mù tại khu xưởng sàng. Vấn đề ô nhiễm nước thải và bụi mỏ được giải quyết triệt để từ đây.

Thực hiện chuyển đổi mô hình quản lý từ doanh nghiệp nhà nước sang công ty cổ phần, năm 2014, Công ty TNHH MTV than Na Dương đã đổi thành Công ty Than Na Dương - VVMI - Chi nhánh Tổng Công ty Công nghiệp mỏ Việt Bắc TKV - CTCP.

Giai đoạn này, Công ty tăng cường đầu tư thiết bị đồng bộ, công suất lớn lớn như: Máy xúc thủy lực (dung tích gầu từ 1,8 - 6,7m3); xe vận tải (38 – 60 tấn); thực hiện tự động hóa hệ thống cấp nhiên liệu cho các thiết bị, máy bơm nước moong và hệ thống vận hành băng tải sàng tuyển; lắp đặt hệ thống camera giám sát tại các kho bãi, công trường, phân xưởng để mở rộng, nâng công suất mỏ lên 1,2 triệu tấn/năm.

Sắp xếp và cơ cấu lại lực lượng lao động theo hướng tinh giản, gọn nhẹ và phù hợp (giảm từ 13 phòng xuống còn 8 phòng, từ 5 phân xưởng xuống 3 phân xưởng). Đồng thời, có chính sánh đào tạo và thu hút nhân lực chất lượng cao, tay nghề giỏi. Trong 10 năm qua, đơn vị đã cử trên 500 lượt người lao động đi đào tạo, bồi dưỡng tại các trường đại học, các cơ sở đào tạo trong nước; tuyển dụng thêm 362 lao động khác.

Đến nay, toàn Công ty có 520 lao động đều đã được qua đào tạo; trong đó có 1 thạc sỹ, 84 kỹ sư và cử nhân, 117 lao động có trình độ cao đẳng, trung cấp và 318 cao đẳng nghề. Sản xuất không ngừng phát triển: nếu năm 2004 sản lượng bốc xúc vận chuyển được 2,4 triệu m³ đất đá, tiêu thụ được 92 nghìn tấn than sạch, thì con số này của năm 2019 lần lượt là 5,8 triệu m³ đất đá và 515 nghìn tấn than sạch.

Nhìn lại chặng đường 64 năm qua, mặc dù trải qua nhiều thăng trầm, nhưng Công ty Than Na Dương vẫn luôn hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao. Công ty đã bốc xúc, vận chuyển trên 119,6 triệu m³ đất đá; khai thác trên 14,9 triệu tấn than, cung cấp trên 12,6 triệu tấn than sạch cho các nhà máy xi măng và nhiệt điện; góp phần sản xuất hàng chục triệu tấn xi măng, hàng tỷ kWh điện, đóng góp quan trọng vào công cuộc xây dựng đất nước trong 64 năm qua.

Với thành tích đạt được trong 64 năm qua, Công ty Than Na Dương vinh dự được Đảng và Nhà nước phong tặng nhiều danh hiệu cao quý: Danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân (năm 2005); 6 Huân chương các loại; Phân xưởng Khai thác và 4 cá nhân được tặng Huân chương Lao động hạng Ba; 2 cá nhân được công nhận chiến sĩ thi đua toàn quốc; cùng nhiều bằng khen của Thủ tướng Chính phủ, các danh hiệu thi đua của các Bộ, Ngành TW và của UBND tỉnh Lạng Sơn trao tặng cho tập thể Công ty và nhiều cá nhân khác.

Nguyễn Quân