Ký ức kinh hoàng về đại dịch Ebola 6 năm trước

Sáu năm trước, chương trình giáo dục trung học của cô bé Rosaline Margai đã phải tạm dừng ngay khi sắp bắt đầu.

Vào năm học 2014-2015, các trường học ở Sierra Leone, quốc gia nghèo ở Tây Phi bên cạnh Đại Tây Dương, đã bị đóng cửa trong chín tháng vì dịch Ebola bùng phát tại đây.

Sáu năm sau, việc học ở trường của cô bé lại lần nữa bị gián đoạn. Covid-19 đã khiến Sierra Leone phải đóng cửa các trường học và hủy bỏ hoặc hoãn lại các bài kiểm tra.

Margai đã quả quyết sẽ bắt đầu cao đẳng vào tuổi 17. ‘‘Em sẽ bước sang tuổi 17 sớm thôi’’, cô bé giải thích.‘ ‘Nhưng em sợ sẽ không thể làm bài thi đúng hạn’’.

Trên khắp Tây Phi, ký ức về sự tàn phá gây ra bởi Ebola và việc trường học bị đóng cửa vẫn còn rất rõ nét. Nền giáo dục cho năm triệu trẻ em bị gián đoạn nghiêm trọng.

Những em may mắn nhất thi thoảng hợp thành các nhóm nhỏ gặp mặt tại nhà. Những em khác lắng nghe chương trình giáo dục mà chính phủ cung cấp qua radio.

Nhưng với nhiều em, việc học đã kết thúc hoàn toàn. Các em thiên về việc đi làm. Khai thác tình dục gia tăng. Mang thai tuổi vị thành niên ngoài ý muốn tăng mạnh.

‘‘Khi bạn sống tại một đất nước vốn phải đấu tranh để giữ chân trẻ em đến trường, rồi trường học bị đóng cửa và nạn nghèo đói leo thang, bạn nhanh chóng trở thành đối tượng của nạn lao động trẻ em’’, trích lời ông Hani Mansourian của Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc (UNICEF), tổ chức về trẻ em của Liên Hiệp Quốc (UN).

Ông lo lắng về một tác động tương tự hiện nay; khi chính phủ đã quá sức, chủ lao động sẽ dễ dàng hơn trong việc thuê lao động trẻ với giá rẻ.

Ảnh hưởng đại dịch Covid-19 có thể còn kinh khủng hơn cả Ebola

Năm 2014, việc đóng cửa trường học đã làm đứt gãy nhiều dịch vụ thiết yếu như các chương trình dinh dưỡng và sức khỏe, các thông tin phòng tránh dịch bệnh cũng như sự tiếp cận với nguồn nước sạch và hệ thống vệ sinh.

Theo UNICEF, gần 1 triệu trẻ em tại Liberia, một quốc gia Tây Phi khác, không được tiêm phòng miễn dịch năm đó.

Khi trường học mở cửa trở lại, rất nhiều học sinh đã không quay lại. Chính phủ Sierra Leone đã cấm những bé gái có biểu hiện mang thai đến trường học.

Trong một khảo sát năm 2015 hỏi các trẻ em gái tuổi vị thành niên tại sao không tới trường trung học, ‘‘bố mẹ em không đủ khả năng chi trả’’ gia tăng thành một lý do, ông Tom Dannatt của tổ chức Trẻ em Đường phố, một tổ chức thiện nguyện tại Anh gợi nhắc lại.

Margai nhớ rằng rất nhiều trẻ em bỏ học: ‘‘Bố mẹ các bạn sẽ nói rằng: không cần thiết phải tới trường nữa".

Cơn khủng hoảng hiện thời còn tồi tệ hơn trên nhiều khía cạnh.

Trong suốt thời kỳ bùng phát dịch Ebola, các câu lạc bộ cho trẻ em gái tại một số nơi đã đem đến sự giáo dục và giúp đỡ: những em tham gia ít có nguy cơ mang thai hơn những em ở những vùng chịu ảnh hưởng tương tự nhưng không có các nhóm câu lạc bộ này.

Giãn cách xã hội do Covid-19 đồng nghĩa những hoạt động như vậy sẽ khó được nhân rộng tại thời điểm hiện tại. Ông Mansourian lo sợ rằng, hậu quả lâu dài của Covid-19 đối với các quốc gia có mức thu nhập thấp hoặc trung bình sẽ khắc nghiệt hơn rất nhiều so với dịch Ebola tại Tây Phi.

Tuy gây ra hậu quả kinh khủng với trẻ em, Ebola cũng có tác động tốt trong việc làm bật lên những yếu điểm của hệ thống giáo dục tại Tây Phi. Nó đã thôi thúc những nỗ lực cải thiện việc học tại trường, gia tăng quỹ giáo dục và giảm thiểu tình trạng đông đúc của lớp học.

‘‘Mặc dù có vẻ còn sớm và gần như khá áp lực để nghĩ về nó bây giờ’’, theo lời ông Dannatt, ‘‘chúng ta nhất định phải hướng tới làm sao để có thể mở cửa trở lại một nền giáo dục trên một tầng cao mới sau cuộc khủng hoảng này’’.