Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam gặp khó do hạn mức tiêu thụ nhiên liệu

Đây là tính toán của cả Hiệp hội các Nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA), Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) và Viện Khoa học Công nghệ Giao thông Vận tải (ITST), liên quan đến các hạn mức tiêu thụ nhiên liệu trung bình của toàn bộ các mẫu xe bán ra (gọi tắt là CAFC).

Cụ thể, hiện Cục Đăng kiểm Việt Nam (Bộ Xây dựng) đang tiến hành xây dựng dự thảo Tiêu chuẩn kỹ thuật Quốc gia mới đối với ô tô sản xuất, lắp ráp trong nước và ô tô nhập khẩu, dự kiến sẽ ban hành vào cuối năm nay.

Bộ tiêu chuẩn kỹ thuật được xây dựng theo Quyết định số 1191/QĐ-BGTVT (nay là Bộ Xây dựng) về Kế hoạch Giảm nhẹ phát thải khí nhà kính trong lĩnh vực giao thông vận tải đến năm 2030, ban hành ngày 30/9/2024. Quyết định này đã đưa ra giải thiết về giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu đối với xe cơ giới sản xuất, lắp ráp và nhập khẩu mới - “Biện pháp E17”.

Theo đó, mục tiêu về hạn mức tiêu thụ nhiên liệu đến năm 2030 đối với ô tô con trang bị động cơ có dung tích xi-lanh dưới 1.400cc phải đạt 4,7 lít/100 km. Tiêu chuẩn đối với xe động cơ từ 1.400cc đến 2.000cc đạt 5,3 lít/100 km. Các loại xe dùng động cơ xăng dung tích trên 2.000cc đạt mức tiêu thụ nhiên liệu 6,4 lít/100km.

VAMA cho rằng, với mục tiêu về hạn mức tiêu thụ nhiên liệu bình quân của ô tô con đạt 4,83 lít/100km vào năm 2030, hầu hết các mẫu sử dụng động cơ xăng truyền thống (ICE) và kể cả xe hybrid tự sạc (HEV) đang bán trên thị trường hiện này đều không đạt. Dựa trên thông số kỹ thuật của các loại xe trên thị trường, sẽ có đến 96% ô tô máy xăng và 14% xe hybrid không đạt tiêu chuẩn.

Theo “Báo cáo độc lập nghiên cứu, đề xuất giới hạn mức tiêu thụ nhiên liệu cho xe ô tô con dưới 9 chỗ trở xuống tại Việt Nam đến năm 2030, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050” của CIEM và ITST, nếu áp dụng Biện pháp E17, sẽ có đến 97% các kiểu loại xe động cơ đốt trong ICE buộc phải dừng sản xuất hoặc nhập khẩu do không đạt hạn mức đề ra. Thực tế này sẽ buộc khoảng 21,7% khách hàng chuyển sang sử dụng ô tô hybrid hoặc thuần điện.

Nghiên cứu của CIEM và ITST cho biết, nếu các tiêu chuẩn được ban hành và áp dụng đúng như dự kiến, lượng ô tô tiêu thụ trên toàn thị trường sẽ sụt giảm đến 77%. Mức độ sụt giảm như vậy sẽ tác động rất nặng nề tới ngành công nghiệp ô tô và công nghiệp hỗ trợ ô tô, rộng ra là cả nền kinh tế. Cụ thể, sẽ giảm khoảng 574.000 tỷ đồng giá trị đóng góp của ngành ô tô vào GDP và giảm thu ngân sách nhà nước từ xe ô tô khoảng 377.000 tỷ đồng.

Đối với các doanh nghiệp ô tô, xét trong giai đoạn từ năm 2026-2030, hầu hết các thành viên VAMA đều không đáp ứng được hạn mức tiêu thụ nhiên liệu trung bình thậm chí ngay trong năm đầu, kể cả đã xét đến những nỗ lực về thúc đẩy nâng cao công nghệ sản phẩm.

Theo VAMA, để duy trì được sản lượng bán hàng như hiện nay, trong giai đoạn từ nay đến 2030, các doanh nghiệp ô tô phải tăng đột biến lượng xe điện hóa, bao gồm hybrid và thuần điện.

Vấn đề nằm ở chỗ, thời hạn áp dụng các tiêu chuẩn về tiêu thụ nhiên liệu là quá nhanh, trong khi hoạt động chuyển đổi của doanh nghiệp gần như chắc chắn không đáp ứng kịp. Bên cạnh đó, các tiêu chuẩn về tiêu thụ nhiên liệu cũng sẽ không khả thi trong bối cảnh hạ tầng trạm sạc và mạng lưới điện cho ô tô thuần điện sạc pin còn hạn chế.

Vì vậy, VAMA đề xuất mức tiêu thụ nhiên liệu mục tiêu cần đạt qua từng năm là 6,7 lít/100km vào năm 2027, năm 2028 là 6,5 lít/100km, năm 2029 còn 6,3 lít/100km và đến 2030 đạt 6 lít/100km.

Với lộ trình này, Việt Nam vẫn có thể đạt mục tiêu giảm 15,66 triệu tấn khí thải CO2 vào năm 2030 như cam kết tại NDC 2022. Bên cạnh đó, kịch bản này sẽ hạn chế tác động đến thị trường so với kịch bản 4,83 lít/100km.

Ngày cả với lộ trình linh hoạt với hạn mức “dễ thở” hơn, bản thân các nhà sản xuất ô tô vẫn phải nỗ lực rất nhiều trong việc chuyển đổi cơ cấu sản phẩm, cụ thể là giảm khoảng 34% sản lượng xe chạy xăng đồng thời phải tăng ít nhất 366% xe điện hóa.

Trong khi đó, Hiệp hội đại lý ô tô Mỹ (AAPC) cũng đề xuất Việt Nam nên giữ mục tiêu hạn mức tiêu thụ nhiên liệu 6 lít/100km vào năm 2030, đồng thời xem xét áp dụng hạn mức bình quân 4,83 lít/100km vào năm 2035.

Hiệp hội các Nhà sản xuất ô tô Nhật Bản (JAMA) cũng đồng tình với đề xuất 6 lít/100km của VAMA. Cụ thể, bộ tiêu chuẩn nên tính toán thời hạn dài hơn từ 3 năm lên 5 năm. Lý do là để chuyển đổi sang các loại xe điện hóa, các doanh nghiêp cần khoảng thời gian khoảng 5 năm mới có thể hoàn thành. Nếu không, công nghiệp ô tô Việt Nam rất dễ rơi vào nguy cơ đổ vỡ.