Tham dự Hội thảo “Bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử đền Xã Tắc" có lãnh đạo Thành ủy, UBND TP Móng Cái; các chuyên gia, học giả, các nhà khoa học đến từ Viện nghiên cứu Hán Nôm, Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia, Viện khảo cổ học; Trung tâm nghiên cứu bảo tồn văn hóa tín ngưỡng Việt Nam…

 Đền Xã Tắc được xây dựng mới. Ảnh Tường Vy

Đền Xã Tắc tọa lạc tại bờ sông biên giới thuộc Phường Ka Long, TP Móng Cái, Tỉnh Quảng Ninh, là di tích cấp tỉnh được xếp hạng năm 2005. Theo 3 văn bia cổ còn lưu lại tại ngôi đền, các nhà nghiên cứu của Viện Hán Nôm Việt Nam xác định đền Xã Tắc được xây dựng từ khoảng cuối thế kỷ thứ 13, đầu thế kỷ thứ 14, dưới thời nhà Trần. 

Hiện đền thờ Tam Thánh là Xã Tắc Đại vương, vốn là thành hoàng Châu Móng Cái xưa; Cao Sơn Đại vương, thần chủ về văn hoá nước Đại Việt; Hưng Nhượng Đại vương Trần Quốc Tảng, anh hùng dân tộc triều đại nhà Trần. 

Ở tiền đường của đền có bức hoành phi “Thượng đẳng tối linh thần”, và câu đối: “Công tại Trần triều danh tại sử/Sinh vi tướng quốc hóa vi thần”, (nghĩa là: Công lao nhà Trần nổi danh thơm xứ sở, sống là tướng quốc, chết hóa là thần).

Đền Xã Tắc, hiểu theo nghĩa hẹp là đền thần Đất, thần Nông, theo nghĩa rộng, là giang sơn, đất nước. Trước kia đền có tên gọi  là “Đàn miếu Xã Tắc Đại vương”. 

Đền nằm bên ngã ba sông Ka Long, TP Móng Cái. Với vị trí trọng yếu trên mảnh đất biên giới địa đầu Tổ quốc, ý nghĩa của ngôi đền vượt ra khỏi phạm vi thờ thần của một làng, hay một vùng mà trở thành nơi thờ thần của non sông.

Trải qua thời gian dài, đền được trùng tu nhiều lần, lần trùng tu lớn nhất vào năm Kỷ Mão, 1879, do ông Phủ Chánh đường phủ Hải Ninh họ Bùi và các tín thí giúp công giúp của. 

Năm 1960, trong dịp về thăm tỉnh Hải Ninh, Bác Hồ đã đến thăm đền và chia quà cho các cháu thiếu nhi. Bác chụp ảnh với bà con sống ở khu vực này dưới gốc cây gạo trong đền.

Quang cảnh Hội thảo  

Khoảng giữa thế kỷ XX, đền gần như bị bỏ hoang, với sự tàn phá do chiến tranh. Đền cũ bị phá hủy, chỉ còn lại một số tấm bia đá và tường móng, do vậy nội dung thờ cúng ở đền cũng bị thay đổi nhiều, các sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng không được duy trì thường xuyên. Năm 1989, quan hệ hai nước Việt - Trung được lập lại, cửa khẩu biên giới hai nước được thông thương, một số người dân buôn bán ở TP Móng Cái thường xuyên đến đền cầu lộc. 

Khách thập phương và nhân dân đã đóng góp công đức tu sửa lại đền (đền được phục dựng trên nền đất cũ nhưng chỉ với quy mô nhỏ). Năm 1992, gia đình bà Nguyễn Thị Hoa ở xã Ninh Dương (nay là phường Ninh Dương), đến đây tu sửa và làm nhà ở hẳn trong khu vực đền.

Với giá trị lịch sử, văn hóa, tâm linh đặc biệt, cuối năm 2009, đền đã được TP Móng Cái và Ban Trị sự Phật giáo Quảng Ninh huy động nguồn lực xây dựng khang trang, đủ các hạng mục theo kiến trúc đền thờ thuần Việt. Năm 2018, được sự đồng ý của UBND Tỉnh Quảng Ninh, TP Móng Cái đã tổ chức thành công lễ tế đàn Xã Tắc.

Để tiếp tục khẳng định, tôn vinh các giá trị của di tích lịch sử văn hóa đền Xã Tắc, tiếp tục tập hợp tài liệu để làm căn cứ triển khai công tác lập hồ sơ xếp hạng cấp Quốc gia di tích đền Xã Tắc, tổ chức lễ hội đền Xã Tắc năm 2019 và những năm tiếp theo, các ý kiến tham luận của các đại biểu tại hội thảo đã tập trung làm sáng tỏ các nội dung: lịch sử hình thành, tồn tại của di tích đền Xã Tắc; các tư liệu lịch sử, khoa học, Hán Nôm khẳng định giá trị của di tích; Về Thần chủ và việc sắp xếp bài trí đồ thờ tự tại di tích; việc tổ chức lễ hội và công tác bảo tồn, phát huy giá trị đền gắn với phát triển du lịch,…. góp phần làm phong phú thêm nội dung “Bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử đền Xã Tắc”, góp phần thực hiện hiệu quả Đề án phát triển sản phẩm du lịch địa phương.

Viết Cường