Trả dự án vì… doanh thu thấp

Thời gian qua, hàng loạt nhà đầu tư dự án BOT đã đề xuất trả lại Nhà nước như: Công ty CP Đầu tư quốc lộ 91 Cần Thơ - An Giang trả lại trạm thu phí T2, Công ty TNHH BOT Phú Hà trả lại dự án BOT cầu Việt Trì - Ba Vì; Công ty cổ phần BOT Thái Nguyên - Chợ Mới với Dự án Đầu tư tuyến đường mới Thái Nguyên - Chợ Mới (Bắc Kạn)… Sau các dự án BOT, mới đây Công ty TNHH Thu phí tự động (VETC) cũng đề xuất dừng triển khai dự án thu phí tự động không dừng (ETC) để chuyển giao cho nhà đầu tư khác hoặc đề nghị Nhà nước nhận lại dự án. Nguyên nhân chính được cho là chi phí đầu tư cho công nghệ lớn, nhưng doanh thu thu về lại không như kỳ vọng. Ngoài ra, còn một số khó khăn, vướng mắc khi VETC thực hiện dự án như: một số nhà đầu tư có trạm thu phí ở cửa ngõ các thành phố lớn, trên các tuyến đường cao tốc chưa triển khai đầu tư hệ thống ETC kết nối với trung tâm dữ liệu VETC; một số nhà đầu tư BOT không trả phí dịch vụ, chưa ký phụ lục hợp đồng/hợp đồng và chưa bàn giao làn thu phí để VETC đầu tư hệ thống ETC… Nếu không giải quyết được vướng mắc nói trên thì VETC sẽ có khoản lỗ lũy kế vào cuối năm 2020 khoảng gần 600 tỷ đồng, do đó các cổ đông không đồng thuận tiếp tục đầu tư, cung cấp vốn cho dự án, trong khi chưa biết đến khi nào mới giải quyết xong các vướng mắc.

Trước đề xuất trên, Bộ GTVT đã không chấp thuận và yêu cầu Công ty VETC phải có trách nhiệm tiếp tục thực hiện Hợp đồng đã ký kết với Bộ, đồng thời báo cáo Chính phủ xin lùi tiến độ dự án thu phí tự động không dừng, do không kịp mốc 31/12/2019 theo lộ trình Thủ tướng giao. Bộ GTVT cũng kiến nghị Thủ tướng gia hạn thực hiện tại các trạm thu phí tự động giai đoạn II và các trạm thu phí tại giai đoạn I thuộc các tuyến cao tốc do VEC quản lý sang năm 2020.

Động thái khó hiểu từ Bộ GTVT

Nhưng theo các chuyên gia, việc cho nhà đầu tư lùi tiến độ thực hiện các cam kết trong hợp đồng khi họ đòi “trả lại” dự án là một động thái rất khó hiểu của Bộ GTVT. Đó là một đòi hỏi vô lý nhưng thay vì căn cứ vào hợp đồng để xử lý, Bộ GTVT lại đứng ra xin lùi thời hạn thực hiện cam kết cho nhà đầu tư!? Mặt khác, tại Công điện số 849/CĐ-TTg ngày 15/7/2019 Thủ tướng Chính phủ nêu rõ: Giao Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải sau khi hoàn thành chuyển sang thu phí tự động không dừng đối với tất cả các trạm thu phí trên toàn quốc (chậm nhất ngày 31/ 12 năm 2019), khẩn trương rà soát, đánh giá và có báo cáo tổng kết gửi Thủ tướng Chính phủ trong tháng 1/2020. Như vậy Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo 100% các trạm thu phí BOT phải thực hiện việc triển khai thu phí tự động không dừng. Tuy nhiên, Bộ GTVT - cơ quan quản lý nhà nước trực tiếp thực hiện việc này lại chia ra làm 2 dự án thành phần như vậy là không hợp lý.

Luật sư Nguyễn Quang Tâm - Công ty Luật Phúc Quang thuộc Đoàn Luật sư Hà Nội khẳng định, việc VETC đề xuất trả lại dự án thu phí tự động không dừng cho Nhà nước là hành vi đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng theo Điều 428, Bộ Luật Dân sự 2015. Đây là hành vi vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ hợp đồng đã được ký kết giữa các bên, gây tốn kém tiền bạc, công sức và làm chậm tiến độ thực hiện dự án thỏa thuận với Bộ GTVT. Theo quy định trường hợp việc đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng mà không đưa ra được căn cứ, thì bên đơn phương chấm dứt thực hiện hợp đồng được xác định là bên vi phạm nghĩa vụ và phải thực hiện trách nhiệm dân sự theo quy định do không thực hiện đúng nghĩa vụ trong hợp đồng. Bên vi phạm hợp đồng phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại căn cứ vào toàn bộ hồ sơ, hợp đồng giao kết để áp dụng theo quy định.

Với nỗ lực minh bạch hóa, lấy lại niềm tin của người dân đối với các dự án BOT giao thông, ngày 27/3/2017, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 07/2017/QĐ-TTg về việc thu phí dịch vụ sử dụng đường bộ theo hình thức tự động không dừng làm cơ sở pháp lý để tổ chức thực hiện. Ngày 27/2/2018, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 06/CT-TTg về việc đẩy nhanh tiến độ triển khai thu phí dịch vụ sử dụng đường bộ theo hình thức điện tử tự động không dừng. Ngày 15/7/2019, Thủ tướng Chính phủ tiếp tục ban hành Công điện số 849/CĐ-TTg nhằm đẩy nhanh tiến độ triển khai hệ thống thu phí giao thông đường bộ theo hình thức điện tử tự động không dừng. Có lẽ, chưa có hệ thống dịch vụ nào trong lĩnh vực giao thông lại nhận được sự quan tâm đặc biệt của Thủ tướng Chính phủ như ETC.

Mặc dù là vậy, nhưng không hiểu sao khi dự án chậm triển khai, các nhà đầu tư đang “làm mình, làm mẩy” thì Bộ GTVT lại không dựa theo hợp đồng để xử lý mà lại nhượng bộ doanh nghiệp. Điều này sẽ để lại hệ lụy không chỉ về mặt kinh tế mà còn về mặt xã hội. TS. Nguyễn Xuân Thủy - nguyên Giám đốc Nhà xuất bản GTVT cho rằng, việc triển khai dự án thu phí tự động không dừng không đảm bảo tiến độ như chỉ đạo của Thủ tướng và việc VETC đề xuất dừng triển khai dự án để chuyển giao cho nhà đầu tư khác hoặc Nhà nước nhận lại dự án để tiếp tục thực hiện, trách nhiệm đầu tiên thuộc về Bộ GTVT. Bên cạnh đó, thời gian qua đã thực hiện thí điểm thu phí thủ công và thu phí tự động tại các trạm BOT trong một thời gian để người dân thay đổi. Tuy nhiên cho đến nay, sau một thời gian dài vẫn tiếp tục triển khai thu phí thủ công lẫn thu phí tự động tại các trạm BOT như vậy sẽ không khuyến khích người dân thực hiện thu phí tự động không dừng. Bộ GTVT cần chịu trách nhiệm trong việc chậm trễ, “thất hứa” với Thủ tướng Chính phủ, với nhân dân trong việc chậm triển khai dự án thu phí tự động không dừng. Thủ tướng Chính phủ cũng cần có những biện pháp cứng rắn, quyết liệt đối với Bộ GTVT...

Trách nhiệm chính trong dự án thu phí tự động không dừng thuộc về Bộ GTVT và VETC, phải xem điều khoản hợp đồng để xác định mọi quyền lợi, nghĩa vụ của các bên liên quan. Đã đến lúc cần thanh tra, kiểm tra các hợp đồng giữa Bộ GTVT với các doanh nghiệp, bởi sự nhân nhượng bất thường từ phía Bộ GTVT khiến dư luận đặt câu hỏi về sự minh bạch về lợi ích trong mối quan hệ giữa Bộ GTVT và doanh nghiệp. Với vai trò là cơ quan quản lý nhà nước, Bộ GTVT phải có trách nhiệm đảm bảo các chính sách của Nhà nước trong lĩnh vực GTVT được thực thi một cách nghiêm túc, bảo đảm lợi ích của Nhà nước và nhân dân. Nhất là cần có chế tài để xử lý các bên liên quan khi thực hiện các dự án, buộc phải tuân thủ theo hợp đồng đã ký kết chứ không phải thấy có lợi thì làm, không thích thì đòi trả lại Nhà nước.

Thế Anh