Nằm ở phía Bắc của tỉnh Tuyên Quang, huyện Hàm Yên được thiên nhiên ban tặng những vùng đất trù phú để phát triển cây cam sành, có giá trị dinh dưỡng cao, chính vì vậy sản phẩm này đã nổi tiếng khắp các vùng miền trên cả nước. 

Theo những câu chuyện từ xa xưa kể lại thì cam sành Hàm Yên có nguồn gốc từ bản Mường. Đến khoảng những năm 1890, có hai cụ già người dân tộc đang đi bẫy thú ở núi Quan Tiên, huyện Hàm Yên thì bắt gặp những cây mọc ngang tầm với, quả vàng trĩu cành nên hái xuống ăn thử. Thấy thứ quả lạ có vị ngọt đậm, thanh mát, lại khiến người tỉnh táo lạ kỳ nên hai cụ mang về trồng trong vườn nhà rồi nhân giống ra khắp vùng Hàm Yên, Tuyên Quang.

Khi đến vựa cam sành lớn nhất tỉnh Tuyên Quang, du khách sẽ được dịp “mãn nhãn” bởi những đồi cam bạt ngàn, phủ kín đến tận chân trời. Cam sành được trồng rộng khắp vùng Hàm Yên, nhưng nổi tiếng hơn cả phải kể đến các xã Yên Thuận, Yên Phú, thị trấn Hàm Yên hay nhiều nhất là tại Phù Lưu.

Nhiều người cho rằng, chính nhờ nguồn nước trong lành, mát mẻ từ ngọn núi Phá Phúng, hòa cùng nắng gió, khí trời Hàm Yên đã mang đến vị ngọt đậm tươi mới của loại quả nổi tiếng này.

So với những giống cam khác trên cả nước thì cam sành Hàm Yên được đánh giá có vị ngọt thanh, hương thơm dịu và hấp dẫn hơn cả. Cam mới ra quả sẽ có màu xanh, khi chín thì chuyển sang vàng óng, trái căng mọng, lốm đốm đặc trưng. Vỏ cam sành Hàm Yên khá mỏng và sần nhẹ lúc chín. Thông thường, quả cam khi thu hoạch sẽ có kích thước vừa bằng lòng bàn tay. Khi chọn mua cam, du khách nên lựa những quả chín, vàng đều, không bị rám hay thâm. 

Cam sành Hàm Yên đặc trưng bởi những tép cam mọng nước với hàm lượng dinh dưỡng cao. Theo kết quả từ nhiều cuộc nghiên cứu, giống cam sành tại Hàm Yên chứa trên 10% hàm lượng đường, bên cạnh đó, cứ mỗi 100g cam tươi sẽ có từ 40 - 90mg vitamin C cùng nhiều loại axit hữu cơ, các chất khoáng và dầu thơm.

Mùa cam sành Hàm Yên thường bắt đầu từ tháng 11 cho đến khoảng tháng 2, tháng 3 năm sau. Du khách nếu muốn thưởng thức những trái cam chín mọng, vừa được thu hoạch từ vườn có thể ghé thăm huyện Hàm Yên, tỉnh Tuyên Quang trong khoảng thời gian này.

Hàm Yên vào mùa thu hoạch như được “nhuộm vàng” bởi sắc màu rạng rỡ của những trái cam tươi. Đi qua những khu vườn, du khách sẽ được tận mắt ngắm nhìn bao hàng cam sai trĩu quả cùng hương thơm nhè nhẹ phảng phất vào trong gió. 

Không chỉ là thương hiệu đặc sản danh tiếng của tỉnh Tuyên Quang, cam sành Hàm Yên còn trở thành nguồn nông sản chủ lực giúp bà con nông dân cải thiện và phát triển kinh tế. 100% người trồng cam nói không với chất bảo quản đó là khẳng định của chính quyền và người trồng cam sành Hàm Yên.

Cũng từ ý nghĩa và tầm quan trọng của việc nâng cao giá trị cho sản phẩm cam sành Hàm Yên mà trong thời gian qua nhiều tổ chức quy mô lớn liên kết sản xuất, bao tiêu sản phẩm cam Vietgap, cam hữu cơ được thành lập.

Với nòng cốt là 16 hộ điển hình về hướng phát triển cam sành bản địa trên địa bàn xã Phù Lưu, đến nay sau 2 năm đi vào hoạt động, HTX dịch vụ Phong Lưu đã thu hút ngày càng nhiều hộ tham gia, tất cả các thành viên đều phải tuân thủ một cách nghiêm ngặt quy trình sản xuất cam sạch, an toàn. Ở đây mọi kỹ thuật canh tác, mọi thông tin về thị trường đều được các thành viên chia sẻ. 

Ông Nông Văn Nghiệp - Giám đốc HTX nông nghiệp Phong Lưu - xã Yên Phú, Hàm Yên, Tuyên Quang cho biết: “Mỗi năm bình quân khoảng độ 1000 đến hơn 1000 tấn, HTX chúng tôi chủ yếu tiêu thụ vào siêu thị là chính còn các chợ đầu mối khác cũng tương đối ổn định cho các thành viên. Mấy năm gần đây được giá ổn định như vậy, bà con nông dân thu nhập tương đối tốt, mỗi thành viên của HTX cũng khoảng vài trăm triệu đồng".

Đã có rất nhiều chuyến đi tìm hiểu quy trình sản xuất và tiêu thụ sản phẩm cam sành Hàm Yên tại huyện Hàm Yên được tổ chức, các chuyên gia trong lĩnh vực nông nghiệp đã cùng với những người trồng cam chia sẻ, trao đổi kinh nghiệm về quy trình, kỹ thuật từ khâu chọn giống đến sản xuất bằng phương pháp hữu cơ, sản xuất theo tiêu chuẩn VietGap đảm bảo vệ sinh ATTP cho người tiêu dùng. Đồng thời, mở rộng xúc tiến thương mại, tìm kiếm mở rộng thị trường, kết nối giữa người sản xuất với các doanh nghiệp hình thành chuỗi liên kết giá trị, qua đó đã đưa sản phẩm cam sành Hàm Yên vươn rộng ra cả nước.

Có thể nói đối với bất kỳ mặt hàng sản phẩm nào, việc xây dựng được thương hiệu, nhãn hiệu là đặc biệt quan trọng trong sự tồn tại và phát triển, tuy nhiên để duy trì và giữ vững được chất lượng của sản phẩm đó cũng là yếu tố quan trọng không kém. Do đó, các cơ quan chức năng của tỉnh Tuyên Quang đã có những giải pháp mang tính lâu dài cho sản phẩm nông sản đã gắn bó với người nông dân Hàm Yên từ nhiều năm nay. 

Để khai thác tiềm năng, lợi thế từ vùng cam sành, huyện Hàm Yên khuyến cũng đã khích người dân các hộ có điều kiện kinh tế chỉnh trang nhà cửa làm dịch vụ homestay, dịch vụ ăn uống quy mô vừa và nhỏ để thu hút khách du lịch về nghỉ dưỡng và tham quan vùng sản xuất cam. 

Trên đất Hàm Yên, còn biết bao câu chuyện về sự tích cam sành và những người con vì yêu đất, yêu cây mà gieo lên niềm tin trên chính mảnh đất quê hương. Để rồi hôm nay, Hàm Yên được cả nước biết đến là thủ phủ cam sành mang lại cuộc sống no ấm cho bao người nông dân từ loại quả ngon nức tiếng này.