Đã hơn một tuần Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội phối hợp với các đơn vị tổ chức thí điểm hỗ trợ người dân tối đa 4 triệu đồng để đổi xe máy cũ lấy xe máy mới. Việc hỗ trợ này nằm trong chương trình: Thí điểm đo kiểm khí thải xe mô-tô, xe gắn máy cũ đang lưu hành trên địa bàn thành phố Hà Nội.

Theo bà Lưu Thị Thanh Chi - Phó Chi cục trưởng Chi cục Bảo vệ môi trường Hà Nội, chúng ta khởi động chương trình về kiểm soát khí thải phương tiện giao thông cơ giới cũng là một trong những giải pháp nhằm dần dần kiểm soát khí thải gây ô nhiễm môi trường.

Hỗ trợ từ 2 - 4 triệu đồng đổi xe máy cũ là quá khó

Con số thống kê cho thấy hiện trên địa bàn Hà Nội có hơn 5,7 triệu xe máy và lượng xe sử dụng trên 10 năm tuổi chiếm tỷ lệ tới 52,13%. Khí thải từ các phương tiện, nhất là phương tiện cũ nát ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng môi trường không khí đô thị, sức khỏe người dân và nhiều hệ lụy khác.

Thế nhưng trong một tuần đầu tiên thực hiện đo kiểm khí thải xe máy cũ, hỗ trợ đổi xe máy mới tại 8 đại lý của 5 hãng xe tại Hà Nội thì chỉ có khoảng 1 nghìn xe ra kiểm tra khí thải miễn phí (khoảng 20% so với dự kiến của chương trình); trong đó có gần một nửa không đảm bảo tiêu chuẩn về khí thải.

Ngồi trên chiếc Dream cũ với nhiều bộ phận hư hỏng, thậm chí biển số xe cũng đã rơi đâu mất, anh Trần Anh (quê huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình) có thâm niên cả chục năm chở hàng thuê ở đất Hà Thành thừa nhận không thể biết chiếc xe gắn bó với mình đã trải qua bao nhiêu đời chủ. Anh chỉ nhớ rằng đã mua lại từ một người bạn ở cùng khu trọ trên đường Láng vào năm 2005 và sử dụng nó từ đó đến nay.

Hiện “con ngựa sắt” của anh Trần Anh chủ yếu chở sắt thanh, khung cửa, tấm kính lớn,... len lỏi vào những khu vực ngõ phố nhỏ, chở đồ thuê cho khách khi mà ôtô dù bé nhất cũng không thể đi vào được. Hơn nữa, tiền công vận chuyển của xe máy rẻ hơn nhiều so với ô tô nên nhiều người vẫn lựa chọn phương tiện này.

“Xe cũ, tuổi đời cao nhưng nuôi sống 5 miệng ăn trong nhà đó. Xe không biển, không gương, không giấy tờ, đôi khi ra đường vi phạm luật giao thông bị lực lượng chức năng xử lý, thậm chí tạm giữ thì cũng không khác gì “cục sắt di động”, nếu khéo trình bày hoàn cảnh khó khăn đôi khi tôi còn được “linh động” bỏ qua...”, anh Trần Anh tếu táo.

Cùng chung hoàn cảnh như anh Trần Anh, anh Việt Cường (quê tại huyện Chương Mỹ, TP. Hà Nội) hành nghề xe ôm kiêm nhận chở hàng, chiếc Honda Wave đời đầu cũng là “cần câu cơm” nuôi sống gia đình. Khi biết tin Hà Nội thí điểm hỗ trợ đổi xe máy cũ lấy xe mới, anh Cường cũng muốn lên đời xe nhưng anh đã phải thất vọng đi về vì không đủ điều kiện tham gia.

Để được tham gia chương trình, khách hàng phải có hộ khẩu tại Hà Nội và lại phải là xe chính chủ. Xe máy cũ thuộc các hãng Honda, Yamaha, Suzuki, Piaggio, SYM đăng ký lần đầu trước năm 2002 và đăng ký tại Hà Nội, có đầy đủ các bộ phận khung xe, động cơ, bình nhiên liệu, tay nắm, bánh xe, giảm xóc, ống xả...

“Xe cũ, hư hỏng thì người ta mới đem đi đổi chứ mới và sử dụng tốt thì ai người ta đổi. Đó là chưa kể các thủ tục phải đáp ứng và thường xe máy cũ, sử dụng lâu nên một số giấy tờ dễ thất lạc, xe cũng bị hư hỏng khó có thể đáp ứng điều kiện. Nhiều người thà dùng xe cũ còn hơn đi thực hiện các thủ tục để được đổi xe”, anh Cường khẳng định.

Cũng sở hữu một chiếc xe máy Angel đã có tuổi và muốn đổi một chiếc xe mới đi lại cho an toàn, tuy nhiên chị Vân (trú tại quận Nam Từ Liêm,TP. Hà Nội) đã từ bỏ ý định sau khi tìm hiểu điều kiện. Nếu muốn được hỗ trợ 2 triệu đồng thì người dân phải mua chiếc xe mới (của chính hãng xe hỗ trợ) trị giá 20 triệu đồng, mức 3 triệu phải mua xe 30 triệu đồng và hưởng 4 triệu phải mua xe 40 triệu đồng.

“Người sử dụng xe máy cũ đa phần là lao động nghèo, để được hỗ trợ 2 triệu đồng thì cũng phải bỏ ra tối thiểu 18 triệu đồng, tiền đâu mà đổi...”, chị Vân chia sẻ.

Cần những giải pháp tổng thể, dài hơi

Liên tục những ngày gần đây, Hà Nội lại bước vào chu kỳ không khí ở mức xấu, có nguy cơ gây hại cho sức khỏe. Đặc biệt mức độ ô nhiễm bụi mịn có xu hướng tăng liên tục trong 5 năm trở lại đây và luôn ở mức độ ô nhiễm cao hơn các đô thị khác. Một trong những nguyên nhân khiến không khí thêm ô nhiễm đến từ khí thải của các phương tiện, nhất là phương tiện cũ nát, sử dụng lâu năm.

Và mặc dù đã có những đề án, kế hoạch kiểm soát khí thải xe máy nhưng nhiều chuyên gia đánh giá nếu không cụ thể hóa, không đưa ra được giải pháp thiết thực, phù hợp với thực tế, không có sự đồng thuận của người dân thì sẽ khó triển khai.

Trao đổi với PV Báo Nhà báo & Công luận, một chuyên gia trong lĩnh vực môi trường cho biết, chương trình thí điểm đo khí thải xe máy miễn phí là do Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội triển khai nhưng mức hỗ trợ đổi xe máy lại là do doanh nghiệp kinh doanh xe máy quyết định.

Việc hỗ trợ này tương tự như các chương trình đổi sản phẩm cũ lấy sản phẩm mới, ưu đãi của doanh nghiệp để thu hút sự tham gia, kích cầu mua sắm của người dân dịp cuối năm. Vì vậy, chủ phương tiện không mặn mà với việc đổi xe là điều đương nhiên, nhiều người cũng mong muốn đổi xe máy nhưng không đủ kinh phí để bù vào phần còn lại.

Còn theo chuyên gia giao thông Nguyễn Văn Thanh - Nguyên Chủ tịch Hiệp Hội vận tải ô tô Việt Nam, vấn đề quan trọng nhất là nguồn tài chính hỗ trợ người dân đổi xe máy cũ lấy xe máy mới và các doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp xe máy sẽ có những đóng góp như thế nào.

Hầu hết người sử dụng xe máy cũ nát là lao động nghèo trong khi một chiếc xe mới để được hỗ trợ người dân phải đóng thêm gần 20 triệu đồng, đây là số tiền không nhỏ. Do đó cần phải có thêm sự hỗ trợ cho chủ xe như trả góp, không tính lãi trong thời gian nhất định,... để thực sự khuyến khích họ. Doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp xe máy cũng cần có những đóng góp lớn hơn từ những lợi nhuận đã đạt được, ông Nguyễn Văn Thanh cho biết thêm.

Ngoài ra, nhiều chuyên gia khẳng định, về lâu dài để giảm thiểu việc sử dụng xe máy cũ nát gây ô nhiễm môi trường, mất an toàn giao thông, cơ quan chức năng cần xây dựng khung pháp lý để quy định niên hạn sử dụng đối với các loại xe máy hoặc quản lý trên cơ sở yêu cầu kỹ thuật, khí thải đạt thì mới được tham gia giao thông và ngược lại.

Đồng thời chúng ta cần hướng tới phát triển, khuyến khích người dân sử dụng phương tiện công cộng nhằm giảm thiểu xe cá nhân. Đặc biệt để đổi hết khoảng 2,5 triệu xe máy cũ nát tại Hà Nội với mức hỗ trợ từ 2 - 4 triệu đồng sẽ cần khoản tiền khoảng 5.000-10.000 tỷ đồng và đây là sẽ là số tiền rất lớn, khó khăn trong quá trình thực hiện.

Hoàng Lan