Thiếu tướng Trần Văn Thanh, nguyên cán bộ lãnh đạo Bộ Công An, một người con của quê hương Quế Hiệp kể rằng: Cứ mỗi lần về thăm quê, đến đoạn dốc Dài, đèo Đòn Gánh  lòng ông như thắt lại với bao cảm xúc, khi nhớ lai hình ảnh biết bao cán bộ, anh em đồng đội, đồng chí và nhân dân đã hy sinh tại nơi này trong những năm tháng chiến tranh. Chính vì thế mà từ lâu ông cùng các đồng đội có tâm nguyện đặt tấm bia để tưởng niệm  những người đã anh dũng hy sinh, và  nhắc nhở với mọi người hôm nay về một vùng đất, một địa chỉ với bao ký ức đau thương nhưng rất anh hùng

Nơi giáp ranh hai xã  Quế Xuân và Quế Hiệp thuộc địa phận huyện Quế Sơn tỉnh Quảng Nam có một con dốc dài chừng 3km và lên đỉnh cao là môt cung đèo mang dáng vẻ chiếc đòn gánh, ngày xưa nơi đây là vùng đồi với nhiều loại cây như hoa mua, cây rang … cằn cỗi với nắng gió và bom đạn, ngày nay nhân dân dịa phương trồng keo lá tràm, bạch đàn phủ lên một màu xanh yên bình.

Trong chiến tranh đèo Đòn Gánh như một "cửa khẩu" quan trọng để quân và dân ta làm nhiệm vụ tiếp tế lương thực, thực phẩm, thuốc men cho căn cứ cách mạng ở  Hòn Tàu nơi đặt trụ sở của Đặc khu Quảng Đà, Ban tuyên huấn Khu V, Báo Giải phóng Quảng Đà.. và nhiều cơ sở cách mạng của ta. Chính vì vậy đèo Đòn Gánh là mục tiêu quan trọng mà địch thường xuyên phục kích, tấn công, các hỏa lực của địch càn quét ngày đêm và cũng tại cung đèo này hàng trăm cán bộ, bộ đội và nhân dân ta đã hy sinh trong suốt chiều dài của cuộc chiến tranh.

 Buổi lễ đặt bia tưởng niệm không có lời phát biểu hay một nghi lễ nào, chỉ có tiếng kinh kệ của sư thầy và những giọt nước mắt trên từng khuôn mặt người, để tưởng nhớ người thân, đồng đội đã ngã xuống trên mãnh đất này. Nhiều người có mặt trong buổi lễ đã kể lại những câu chuyện đầy nước mắt đó là không chỉ có quân và dân địa phương hy sinh mà còn có rất nhiều anh em bộ đội là những sinh viên từ miền Bắc vào chi viện cho chiến trường khu V, chưa quen với địa hình đồi núi không may rơi vào điểm phục kích của địch và hy sinh khi tuổi đời còn rất trẻ để lại biết bao thương cảm trong lòng nhân dân

“Gần 45 năm trôi qua, giờ đây chúng tôi và nhân dân mới đặt bia tưởng niệm cho đồng đội đồng chí đã hy sinh trên vùng đất  đau thương này. Khi nghe tin chúng tôi về đặt bia, 21 hộ dân có cây cối, hoa màu đã hiến tặng 1hecta đất, bà con còn góp công, góp sức để xây dựng nên khu tưởng niệm khang trang như hôm nay. Chúng tôi vô cùng biết ơn nhân dân vùng đất giàu truyền thống cách mạng, ngày xưa trong chiến tranh chúng tôi được bà con dùm bọc che chở, ngày nay tinh thần đó vẫn được phát huy” Thiếu tướng Trần Văn Thanh  xúc động nói.

Mai Phúc – Trần  Hậu