Hồ Vai Miếu (người dân địa phương thường gọi là hồ Gò Miếu) thuộc địa phận xã Ký Phú, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên là một công trình thuỷ lợi lớn, phục vụ nước tưới cho cánh đồng 500 ha thuộc nhiều xã của khu vực dưới chân dãy núi Tam Đảo.

Dưới cái nắng nóng 40 độ C, đi theo con đường ghập ghềnh dẫn vào hồ Vai Miếu, chúng tôi đã cảm thấy mùi tanh, hôi thối theo gió bay lan ra cánh đồng. Khi lên đến đập chính của hồ, tình cờ chúng tôi gặp vợ chồng anh Trần Văn Hoà ở xóm Chuối, xã Ký Phú đi làm nương về. Anh Hoà đã cho biết: Trước đây, nước hồ trong xanh, mát và sạch lắm. Người dân đi làm về tranh thủ tắm giặt, bắt cá hồ về ăn.

Đột nhiên quãng độ từ sau Tết Nguyên đán đến nay thì nước hồ đổi màu xanh sang vàng rồi đóng váng bốc mùi tanh, thối khiến chẳng ai dám tắm rửa nữa. Nước thối theo kênh thoát chảy xuống làng bốc mùi hôi tanh nồng nặc, khó chịu. Người dân đã đề nghị chính quyền xã vào cuộc làm rõ nguyên nhân và có biện pháp khắc phục nhưng đến nay chưa thấy biến chuyển gì.

Một số người dân địa phương khác cũng bức xúc cho biết: Nước hồ bẩn thì rõ rồi. Ngày trước chưa có cơ sở nuôi cá lồng đóng ở đây thì hồ sạch, giờ họ về chăn nuôi mấy năm nay thì nước hồ bị thối. Người dân chúng tôi phải chịu cảnh nước hồ bốc mùi hôi thối suốt thời gian dài rồi. Khổ lắm.

Khi quan sát kỹ mặt hồ, nước đã chuyển sang màu vàng chanh. Một lớp váng dày đặc vừa vàng, vừa trắng ngà nổi thành dải dài khoảng 100m, rộng hơn 50m. Phần váng theo gió thổi dạt sát bờ, váng vàng như mỡ nhưng khi bị chọc vỡ thì có màu trắng ngà như đậu phụ non, bốc mùi thối rất khó chịu. Thò tay xuống nước vớt lớp váng ấy lên thấy nước kéo sợi, nhớt.  Lớp váng dày khoảng 10- 20cm nổi trên mặt nước.

Phía cuối hồ là cơ sở nuôi cá lồng của ông Lưu Văn Hạnh, ông cho biết: Năm 2016, gia đình ông thực hiện mô hình nuôi 30 lồng cá ở hồ Vai Miếu. Đến nay, gia đình ông mới chỉ thí điểm nuôi 15 lồng cả cá lăng và cả trai lấy ngọc.

“Tôi vay vốn ngân hàng, vốn hỗ trợ của huyện và vốn huy động anh em họ hàng giúp đỡ được đôi ba tỷ bạc, ném hết xuống cái bè này. Tôi mới thu được lứa thứ 2, hiện còn khoảng 5-6 tấn cá đang chìm dưới nước thì tự nhiên nước hồ đổi màu. Người dân thấy nước hồ hôi thối thì cứ đổ tội cho tôi chăn cá bằng tép tươi với cám nổi gây nên ô nhiễm nước hồ. Rõ khổ, chả biết nguyên nhân từ đâu, tôi lo cá chết thì tan hết cơ nghiệp”, ông Hạnh phân trần.

“Tôi đề nghị cấp trên và ngành chức năng sớm vào cuộc tìm nguyên nhân và có biện pháp khắc phục ô nhiễm cho người dân. Đồng thời, kính mong tỉnh, huyện, sở nông nghiệp cấp cho hồ ít cá mè giống thả xuống để phục hồi nguồn lợi thuỷ sản tự nhiên và để khắc phục ô nhiễm nước như hiện nay”, ông Hạnh đề nghị.

Làm việc với lãnh đạo Công ty TNHH MTV Khai thác thuỷ lợi Thái Nguyên, đơn vị đang trực tiếp quản lý và vận hành hồ Vai Miếu, ông Nguyễn Công Thịnh, Chủ tịch HĐQT công ty đã khẳng định sự việc nước hồ đổi màu, kết váng, bốc mùi hôi thối như người dân phản ánh là đúng sự thật.

Ông Thịnh cho biết thêm, ngay sau khi nắm bắt được thông tin ô nhiễm tại hồ Vai Miếu, phía Công ty đã cùng Phòng Tài Nguyên và Môi trường huyện Đại Từ kiểm tra, lấy một số mẫu nước phân tích. Trước mắt, đơn vị yêu cầu Công ty Cổ phần nông nghiệp Việt Nhật (đơn vị thầu khoán hồ Vai Miếu – PV) phải tiến hành vớt toàn bộ lượng váng nổi trên mặt hồ để xử lý chôn lấp. Tạm dừng toàn bộ hoạt động sử dụng tép tươi làm thức ăn cho cá lăng, thay thế bằng thức ăn công nghiệp để theo dõi diễn biến của nước hồ.

Ông Thịnh nhấn mạnh: "Chúng tôi đã yêu cầu phía Công ty Cổ phần nông nghiệp Việt Nhật đánh giá lại mật độ nuôi cá, chủng loại và các loại thức ăn chăn cá sao cho phù hợp. Tới đây, sau thời gian theo dõi mà không thấy nước hồ chuyển biến, chúng tôi sẽ đề nghị ngành chức năng liên quan vào cuộc tiếp tục lấy mẫu nước hồ để quan trắc. Kết quả mà cho thấy nước hồ ô nhiễm do nuôi cá thì Công ty TNHH MTV Khai thác Thủy lợi Thái Nguyên có thể đơn phương chấm dứt hợp đồng và yêu cầu Công ty Cổ phần nông nghiệp Việt Nhật tháo dỡ lồng bè, trả lại không gian mặt hồ như trước đây”.

Theo ý kiến của một số chuyên gia thuỷ sản và ngành chức năng liên quan cho biết: Nước hồ Vai Miếu bị cạn quá lâu, sau khi phơi bùn gặp thời tiết mưa nhiều, đạm ni tơ trong nước mưa cũng dễ kích thích tảo thuỷ sinh phát triển. Khi phát triển ồ ạt vì nước nhiều dinh dưỡng nên gặp phải trời nắng to, nhiệt cao khiến tảo chết hàng loạt và đóng váng. Váng mỏng gặp gió thổi thu dạt lại thành bè, mảng dày. Khi các lớp xác tảo phân huỷ sẽ đổi màu đen và gặp mưa thì tan, hoá bùn. Tuy nhiên, nếu môi trường ít cá ăn thuỷ sinh phù du thì hiện tượng tảo phát triển sẽ lại lặp lại và tạo ra hiện tượng đổi màu nước như trên.

Còn theo người dân địa phương cho biết, trong vài tháng gần đây, vùng hồ Vai Miếu có mưa rất dài và lâu trong nhiều tuần. Mặt khác, trong núi Tam Đảo, người dân có trồng nhiều chè nên lượng thuốc bảo vệ thực vật cũng được sử dụng để bảo vệ chè. Do vậy cũng có thể thuốc bảo vệ thực vật còn tồn dư ít nhiều theo mưa trôi xuống hồ gây kích thích thuỷ sinh phát triển đột biến trong thời tiết nóng ẩm, mưa nhiều.

Một điều nữa, trong khu vực lòng hồ có các cơ sở chăn nuôi vịt, gà, cá. Có thể thức ăn, chất thải của vật nuôi làm ảnh hưởng nguồn nước. Khi nước hồ cạn, rất nhiều người dân địa phương đánh bắt tận diệt nguồn cá tự nhiên nên dẫn đến thừa thức ăn trong nước đã khiến cho phù du thuỷ sinh phát triển mạnh cũng gây nên hiện tượng nước hồ đổi màu bất thường.

Trước tình trạng nước hồ Vai Miếu bị đổi màu bất thường và bốc mùi hôi thối làm ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe cũng như đời sống của người dân xung quanh vùng hồ, đã đến lúc chính quyền các cấp và các cơ quan chức năng của huyện Đại Từ cũng như tỉnh Thái Nguyên cần khẩn trương vào cuộc để điều tra, làm rõ nguyên nhân. Từ đó có biện pháp xử lý tình trạng ô nhiễm, cứu lấy hồ Vai Miếu, đảm bảo nguồn nước tưới tiêu phục vụ sản xuất nông nghiệp và bảo vệ môi trường.

Dưới đây là một số hình ảnh PV ghi lại tại hồ Vai Miếu (huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên)

Trần Quốc