Trong khi Bắc Kinh vẫn chưa ký vào nghị định thư của hiệp ước Asean để cấm vũ khí hạt nhân ra khỏi khu vực - dù nước này cho thấy sẵn sàng làm như vậy trong hơn hai thập kỷ - áp lực từ mối quan hệ đối tác mới giữa Australia, Anh và Mỹ có thể tăng tốc quá trình này.

Chủ tịch Tập Cận Bình nói với các nhà lãnh đạo Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á hôm thứ Hai (22/11) rằng Trung Quốc ủng hộ các nỗ lực xây dựng một khu vực không có vũ khí hạt nhân và sẵn sàng ký vào nghị định thư của hiệp ước “càng sớm càng tốt”.

Ông cũng cam kết tại hội nghị thượng đỉnh rằng sẽ nâng cấp quan hệ với ASEAN để tập trung hơn vào hợp tác an ninh và tài trợ phát triển. Được các thành viên ASEAN ký kết vào năm 1995, Hiệp ước về Khu vực Cấm Vũ khí Hạt nhân Đông Nam Á (SEANWFZ) là một cam kết giữ cho khu vực không có vũ khí hạt nhân và các loại vũ khí hủy diệt hàng loạt khác.

Bắc Kinh cho biết họ sẵn sàng ký vào nghị định thư của hiệp ước trong vòng vài năm, nhưng chưa có quốc gia nào trong số 5 cường quốc hạt nhân hợp pháp - Trung Quốc, Mỹ, Nga, Anh và Pháp - ký. Theo nghị định thư, họ sẽ không phát triển, sản xuất hoặc sở hữu vũ khí hạt nhân, hoặc nhận bất kỳ sự hỗ trợ nào để làm như vậy.

Với căng thẳng gia tăng trong khu vực - đặc biệt là giữa Bắc Kinh và Washington ở Biển Đông và eo biển Đài Loan - các thành viên ASEAN muốn ký kết nghị định thư, theo Dai Fan, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Philippines tại Đại học Tế Nam ở Quảng Châu.

“Khi sự cạnh tranh giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ ngày càng tăng, Hoa Kỳ đang tăng cường các liên minh an ninh của mình, bao gồm cả thông qua Aukus, một mối đe dọa đối với hòa bình và ổn định khu vực”, ông Dai nói.

Ông cũng lưu ý rằng Indonesia và Malaysia đều phản đối mạnh mẽ việc Australia mua tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân theo hiệp ước và rằng lập trường của họ là nhất quán với quan điểm của Trung Quốc.

Ông Dai cho biết Bắc Kinh đang tìm cách xoa dịu căng thẳng và “kiềm chế Aukus” bằng cách thúc đẩy khu vực cấm vũ khí hạt nhân. Vào tháng 9, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị nói với những người đồng cấp Malaysia và Brunei rằng quan hệ đối tác Aukus và các kế hoạch tàu ngầm hạt nhân của nước này có thể phá hoại việc thiết lập một khu vực phi hạt nhân ở Đông Nam Á.

“Hoa Kỳ và Anh đã chọn không tham gia Hiệp ước SEANWFZ. Thay vào đó, họ đã chuyển giao công nghệ hạt nhân quân sự cho khu vực dưới nhiều hình thức tiền kỹ thuật khác nhau và cũng cung cấp cho khu vực các vật liệu uranium được làm giàu cao, đi ngược lại những nỗ lực của các nước ASEAN nhằm xây dựng một khu vực không có hạt nhân”, ông Wang nói trong cuộc họp.

Zhao Tong, một thành viên cấp cao về chương trình chính sách hạt nhân tại Trung tâm Chính sách Toàn cầu Carnegie-Tsinghua ở Bắc Kinh, cho biết trọng tâm của Trung Quốc đã chuyển sang các mối quan hệ khu vực.

“Trung Quốc không có đề xuất thực chất nào về nghị định thư từ góc độ kỹ thuật. Nhưng các quốc gia sử dụng vũ khí hạt nhân khác, bao gồm cả Mỹ, vẫn có những quan ngại và lo lắng rằng giao thức này sẽ hạn chế việc triển khai các nền tảng vũ khí hạt nhân của họ”, ông nói. "Thể hiện sự ủng hộ đối với nghị định thư cũng là một cách để xây dựng mối quan hệ chặt chẽ hơn với ASEAN".

Vũ Long (theo SCMP)