Hàng loạt khó khăn bủa vây “khát vọng cao tốc”

Theo ông Lê Quyết Tiến - Cục trưởng Cục Quản lý đầu tư xây dựng (Bộ GTVT), từ thực tế triển khai các dự án cao tốc trong hơn 20 năm qua cho thấy còn tồn tại một số khó khăn, vướng mắc.

Trước hết là một số quy định pháp luật còn bất cập; quy định về trình tự đầu tư còn kéo dài, một số thủ tục liên quan đến nhiều bộ, ngành. Thời gian từ khi đề xuất cho đến khi khởi công dự án kéo dài; một số hướng dẫn của các bộ, ngành còn chưa cụ thể, rõ ràng, dễ gây các cách hiểu khác nhau khi triển khai.

Tiếp đó là công tác giải phóng mặt bằng, tái định cư thường chậm; còn nhiều tồn tại, vướng mắc chưa được xử lý kịp thời. Trong khi các dự án công trình đường bộ thường trải dài, đi qua nhiều địa phương, qua nhiều vùng địa lý với các điều kiện địa hình, địa chất, thủy văn phức tạp, nhu cầu vật liệu lớn, kỹ thuật xây dựng phức tạp;...

Nhu cầu vật liệu xây dựng lớn, trong khi các mỏ vật liệu đang khai thác chỉ phục vụ cho nhu cầu thông thường tại địa phương. Khi các dự án giao thông triển khai đồng loạt gây khan hiếm về nguồn cung. Tuy nhiên thủ tục cấp phép mỏ mới còn phức tạp, kéo dài qua nhiều khâu, nhiều cấp, ảnh hưởng đến tiến độ triển khai dự án.

Đặc biệt khả năng thu hút huy động vốn tư nhân tham gia đầu tư các dự án giao thông còn thấp, các ngân hàng thận trọng trong việc cho vay đầu tư giao thông.

Hiện dự án thành phần cao tốc Bắc Nam đoạn Mai Sơn - Quốc lộ 45 đã chính thức đi vào khai thác, khi nhớ lại quãng thời gian thực hiện dự án với những khó khăn khiến ông Lương Văn Long - Giám đốc điều hành dự án (Ban quản lý dự án Thăng Long) chưa thôi đau đáu.

“Được khởi công từ cuối năm 2020, bắt đầu từ giữa năm 2021, đại dịch COVID-19 bùng phát, diễn biến phức tạp trên phạm vi toàn quốc đã ảnh hưởng đến công tác huy động nhân sự, thiết bị của các nhà thầu thực hiện cao tốc Mai Sơn - Quốc lộ 45.

Việc huy động các thiết bị đặc chủng thi công xử lý nền đất yếu và các chuyên gia vận hành, sửa chữa thiết bị đến công trường rất khó khăn. Cùng với đó mưa kéo dài ảnh hưởng lớn đến việc triển khai thi công nền đường.

Khó khăn liên tiếp ập đến khi ngay từ đầu năm 2021, giá một số loại vật liệu phục vụ thi công đã bắt đầu có hiện tượng tăng dần, nhất là giá thép biến động tăng rất mạnh. Giá xi măng giữ mức tăng đều trong cả năm 2021 và 6 tháng đầu năm 2022. Giá xăng dầu, nhựa đường bắt đầu tăng mạnh từ đầu năm 2022.

Tình hình giá vật liệu biến động mạnh như vậy ảnh hưởng rất lớn đến tiến độ thi công của dự án, các nhà thầu đều gặp khó khăn về tài chính. Có những thời điểm một số đơn vị thi công cầm chừng để chờ giá vật liệu giảm và chờ giải pháp tháo gỡ...”, ông Long chia sẻ.

Trao đổi với PV Báo Nhà báo và Công luận, ông Hồ Đình Chung - Tổng Giám đốc Công ty CP Tập đoàn Đèo cho biết, hiện đơn vị đã và đang tham gia nhiều dự án trọng điểm trong cả nước với nhiều dự án thành phần cao tốc Bắc Nam. Quá trình triển khai thi công Tập đoàn gặp không ít khó khăn.

Đại dịch COVID-19 bùng phát cuối năm 2020, đây cũng là thời điểm Tập đoàn Đèo Cả ký kết các hợp đồng cao tốc như Mai Sơn - Quốc lộ 45 (tháng 10/2020), Nghi Sơn - Diễn Châu (tháng 6/2021). Điều này dẫn tới hạn chế trong công tác huy động nhân lực, vật tư thiết bị, tổ chức thi công tại công trường. Doanh nghiệp vừa bảo tiến độ thi công vừa phải đảm bảo phòng chống dịch.

Ngoài ra thống kê của Tập đoàn Đèo Cả, tình hình “bão giá” vật liệu xây dựng bắt đầu khoảng từ quý I/2021. Thời điểm lập giá dự thầu của cao tốc Nghi Sơn - Diễn Châu, giá thép chỉ khoảng 14.000 đồng/kg; cao điểm tháng 4/2022, giá thép lên tới 20.000 đồng/kg.

Giá thép có giảm nhẹ sau đó nhưng dù cộng cả hợp đồng gốc với sự trượt giá do các địa phương công bố vẫn chưa thể bù đắp được. Không chỉ thép mà các vật liệu khác như đất đắp, xăng dầu, xi măng,...đều tăng khiến giá thành dự án bị vượt khoảng 18 - 30% so với hợp đồng gốc.

Hay như dự án cao tốc Vĩnh Hảo - Phan Thiết do thiếu nguồn đất đắp nền nên phải lùi thời hạn hoàn thành thêm 2 tháng. Theo kế hoạch, cao tốc Quốc lộ 45 - Nghi Sơn sẽ hoàn thành trong tháng 8/2023 và dự kiến thông tuyến vào ngày 2/9. Nhưng đến tháng 3/2023, thống kê của Ban quản lý dự án 2, tổng khối lượng đất đắp nền đường còn thiếu khoảng 650.000m3 chặt tại gói thầu XL3.

Cao tốc Nghi Sơn - Diễn Châu theo kế hoạch sẽ hoàn thành trong quý III/2023. Tuy nhiên đến tháng 6/2023 vẫn còn vướng mắc về mặt bằng khu vực cầu Diễn Đoài thuộc địa phận xã Diễn Đoài (huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An). Một số hộ dân trên địa bàn có đất dọc theo đường đầu cầu phía Tây cản trở mỗi khi nhà thầu huy động thiết bị để thi công.

Những quyết sách chưa từng có

Với quyết tâm “biến không thành có, biến khó thành dễ, biến không thể thành có thể”, “không nói không, không nói khó và không nói có nhưng không làm” như chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính; hàng loạt những quyết sách được ban hành để tháo gỡ khó khăn, tạo điều kiện triển khai nhanh chóng các tuyến cao tốc.

Ngày 16/6/2021, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 60/NQ-CP về việc áp dụng cơ chế đặc thù trong cấp phép khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường cung cấp cho Dự án đầu tư xây dựng một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc - Nam phía Đông, giai đoạn 2017 - 2020. Tiếp đó là Nghị quyết số 133/NQ-CP ngày 19/10/2021 về sửa đổi, bổ sung Nghị quyết số 60/NQ-CP.

Nếu như Nghị quyết số 60/NQ-CP chỉ quy định cho phép các mỏ vật liệu thông thường đã cấp phép, đang hoạt động, còn thời hạn khai thác được cấp phép nâng công suất không quá 50% công suất ghi trong giấy phép khai thác thì Nghị quyết số 133/NQ-CP đã tiếp tục tháo gỡ vấn đề này khi cho phép địa phương được điều chỉnh nâng công suất khai thác theo nhu cầu các dự án trong phạm vi trữ lượng đã được cấp phép.

Đồng thời Nghị quyết số 133/NQ-CP có thêm điểm mới nữa là Chính phủ yêu cầu các địa phương phải thực hiện các giải pháp triển khai đồng thời các thủ tục hành chính trong quá trình cấp phép khai thác mỏ vật liệu, nhằm đẩy nhanh tiến độ giải quyết thủ tục hành chính, rút ngắn thủ tục cấp phép khai thác mỏ vật liệu.

Hình ảnh Thủ tướng Chính phủ, các Phó Thủ tướng thường xuyên có mặt, chỉ đạo tại hiện trường những dự án thành phần cao tốc Bắc Nam; nhất là việc thành lập Ban Chỉ đạo Nhà nước các công trình, dự án quan trọng quốc gia, trọng điểm ngành GTVT do Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính là Trưởng ban Chỉ đạo đã cho thấy quyết tâm rất lớn của Chính phủ.

Đáng chú ý, tại Kỳ họp bất thường lần thứ nhất Quốc hội Khóa XV, Quốc hội tiến hành biểu quyết thông qua Nghị quyết số 44/2022/QH15 về Chủ trương đầu tư Dự án xây dựng công trình đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2021 - 2025 với nhiều cơ chế đặc thù.

Không chỉ sớm được phê duyệt trước 5 tháng, việc Quốc hội cho phép dự án cao tốc Bắc - Nam được áp dụng chủ trương đầu tư công toàn bộ 12 dự án thành phần đã giải quyết được thách thức lớn nhất đối với nhiều dự án giao thông đó là thách thức về vốn.

Bài học từ dự án cao tốc Bắc Nam giai đoạn 1 cho thấy, 8 trên 11 dự án thành phần theo phương thức đối tác công tư PPP đã không lựa chọn được nhà đầu tư và huy động vốn, khiến dự án chậm tiến độ gần 2 năm.  

Về phía Bộ GTVT, sau khi nhận cương vị mới vào tháng 10/2022, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng chia sẻ :“Trước hết, tôi trân trọng cảm ơn tới Đảng, Quốc hội và Chính phủ đã tin tưởng giao cho tôi cương vị Bộ trưởng Bộ GTVT. Lúc này tôi cảm thấy rất vinh dự và tự hào, nhưng cũng cảm thấy trách nhiệm rất lớn trước Đảng, Nhà nước và nhân dân. Tôi sẽ cùng cán bộ, công chức, viên chức ngành GTVT nỗ lực hết sức mình hoàn thành các nhiệm vụ, cũng như kỳ vọng của Đảng, Nhà nước và nhân dân giao cho cá nhân tôi, cũng như của ngành GTVT”.

Ngay sau đó, tại chuyến thị sát dự án cao tốc Bắc Nam đoạn Mai Sơn - Quốc lộ 45 vào tháng 11/2022, Bộ trưởng Thắng yêu cầu Ban Quản lý dự án Thăng Long xem xét, điều chuyển khối lượng thi công của Tổng công ty Đầu tư xây dựng Hoàng Long cho các nhà thầu trong liên danh gói thầu số 12 thực hiện do không bảo đảm tiến độ.

Nhà thầu chính là Tập đoàn Đèo Cả huy động thiết bị và nhân lực, hoàn thành phần việc của Hoàng Long trong tháng 12/2022 để gói thầu 12 xong vào cuối năm. Và đến ngày 29/4/2023, dự án cao tốc Mai Sơn - Quốc lộ 45 đã chính thức khánh thành.

Không những vậy, trong vòng chưa đầy 1 năm, Bộ GTVT đã hoàn thiện toàn bộ thủ tục, đảm bảo đủ điều kiện khởi công theo quy định của pháp luật toàn bộ 12 dự án thành phần cao tốc Bắc Nam giai đoạn 2021 - 2025.

Thứ trưởng Bộ GTVT Nguyễn Danh Huy đánh giá, các dự án quan trọng quốc gia, dự án nhóm A trước đây thực hiện theo đúng trình tự, thủ tục thông thường, thời gian từ khi phê duyệt đến thời điểm khởi công thường mất tối thiểu là 2 năm.

Với dự án cao tốc Bắc Nam giai đoạn 2, hàng loạt cơ chế đặc thù được áp dụng cùng sự chỉ đạo quyết liệt, vào cuộc sát sao của các bộ ban ngành, địa phương có dự án đi qua và sự đồng thuận của nhân dân vùng dự án đi qua, một khối lượng công việc khổng lồ đã được giải quyết, rút ngắn 1/2 thời gian thực hiện thủ tục đầu tư so với dự án thông thường.

Ngày 1/1/2023, 12 gói thầu đầu tiên thuộc 12 dự án thành phần cao tốc Bắc Nam giai đọan 2021 - 2025 đã chính thức được khởi công xây dựng.

Lần đầu Bộ GTVT tổ chức khởi công các dự án đồng loạt tại các điểm cầu trên các vùng, địa phương có dự án đi qua cũng sẽ tạo hiệu ứng để cán bộ, công chức, viên chức và người lao động ngành GTVT cùng thống nhất nhận thức, thống nhất hành động, đồng tâm hiệp lực thực hiện các phong trào thi đua trên khắp các công trường từ ngày đầu tháng đầu của năm mới Quý Mão, Thứ trưởng Nguyễn Danh Huy nhấn mạnh.

(Còn tiếp)

Thế Anh - Hà Long