Trong 23 năm kể từ khi thỏa thuận hòa bình Thỏa thuận Thứ Sáu Tốt lành lịch sử chấm dứt ba thập kỷ xung đột gay gắt, tàn bạo ở Bắc Ireland, đã có nhiều lo ngại rằng tình trạng bạo lực trên diện rộng có thể trở lại, thậm chí gia tăng mạnh sau cuộc trưng cầu Brexit năm 2016.

Khi Vương quốc Anh chuẩn bị rời EU, các cựu Thủ tướng Anh Tony Blair và John Major là một trong những chính trị gia cương quyết nhất rằng Brexit có thể phá hoại thỏa thuận hòa bình.

Những lo sợ đó đã được hiện thực hóa khi bạo loạn và mất trật tự bùng phát ở Bắc Ireland vào cuối tháng Ba. Hàng chục cảnh sát đã bị thương kể từ đó, và một chiếc xe buýt đã bị cướp và phóng hỏa trong một đợt leo thang mạnh hôm thứ Tư (7/4).

Bạo lực bắt đầu vào ngày 29/3 tại một khu vực công đoàn của Derry, một thành phố có đa số người Ireland theo chủ nghĩa dân tuý. Một nhóm khoảng 40 người, trong đó có nhiều người dưới 18 tuổi, đã ném đạn, bao gồm cả bom xăng, vào cảnh sát.

Kể từ đó, các vụ việc bạo lực tương tự đã bùng phát ở một số ít thành phố và thị trấn. Tình trạng hỗn loạn trở nên tồi tệ hơn vào đêm thứ Tư, khi bức tường hòa bình ngăn cách các cộng đồng dân tộc chủ nghĩa và công đoàn ở Belfast bị phá vỡ và các cuộc giao tranh nổ ra giữa các thanh niên của cả hai bên.

Các cuộc bạo động hầu như chỉ có sự tham gia của các công đoàn viên. Bạo lực có liên quan rộng rãi đến sự tức giận âm ỉ từ lâu về Nghị định thư Bắc Ireland, thỏa thuận thương mại đặc biệt hậu Brexit đã tạo ra các rào cản thương mại bổ sung giữa Anh và Bắc Ireland.

Nhiều thành viên công đoàn tin rằng các điều khoản của nghị định thư, thường được gọi là "biên giới Biển Ireland", làm suy yếu vị thế của Bắc Ireland trong Vương quốc Anh và kéo nước này lại gần Cộng hòa Ireland, một quốc gia thành viên EU, khiến khả năng thống nhất Ireland cao hơn.

Tình trạng thiếu hụt một số sản phẩm được ghi nhận ở Bắc Ireland trong những tháng đầu năm 2021, cũng như các biến chứng ban đầu khác, đã làm trầm trọng thêm sự thất vọng hậu Brexit. Đảng trung thành lớn nhất, Đảng Liên minh Dân chủ (DUP), đã thu thập được hơn 140.000 chữ ký trên một bản kiến ​​nghị kêu gọi chính phủ Anh rút khỏi giao thức.

Các mối đe dọa bạo lực nhanh chóng xuất hiện. Vào tháng 1, các cuộc thanh tra của EU đối với thực phẩm làm từ động vật cập cảng Belfast và Larne từ Anh đã bị đình chỉ một thời gian ngắn vì lo lắng cho sự an toàn của các nhân viên thực hiện kiểm tra. Nhiều bức vẽ đe dọa nhân viên cảng đã xuất hiện thường xuyên kể từ khi giao thức có hiệu lực.

Một số nhà bình luận đoàn thể và các chính trị gia đã gợi ý rằng một nguyên nhân khác dẫn đến bạo lực là quyết định vào cuối tháng 3 của Sở Cảnh sát Bắc Ireland khi không truy tố bất kỳ ai trong đảng dân tộc chủ nghĩa, Sinn Fein, sau khi nhiều nhân vật hàng đầu của đảng này đã tham dự một đám tang vào tháng 6, trái với các quy tắc ngăn chặn đại dịch.

Ông Arlene Foster, lãnh đạo của DUP và là Bộ trưởng đầu tiên hiện tại của Bắc Ireland, đã tweet lại một đoạn video về chiếc xe buýt bị tấn công bằng bom xăng vào thứ Tư (7/4) và viết rằng những hành động như vậy "càng làm phân tán sự chú ý vào những kẻ vi phạm pháp luật thực sự ở đảng Sinn Fein".

Hành vi của các băng nhóm?

Bản chất của cuộc bạo động cho đến nay cho thấy những gì đang xảy ra không chỉ đơn giản là các cuộc biểu tình chính trị sai trái. Nhiều người tham gia tấn công cảnh sát là thanh thiếu niên trở xuống và ít có thông điệp chính trị mạch lạc.

Phần lớn bạo lực đã xảy ra ở những khu vực mà các băng nhóm tội phạm có liên hệ với các nhóm bán quân sự. Trong một tuyên bố đưa ra hôm thứ Sáu (9/4), một nhóm đại diện cho các nhóm bán quân sự như Lực lượng Tình nguyện Ulster, Hiệp hội Phòng thủ Ulster và Đội đặc nhiệm Bàn tay Đỏ đã phủ nhận mọi liên quan đến các vụ bạo lực.

Một số nhà bình luận công đoàn nổi tiếng đã lưu ý rằng bạo lực ở những khu vực này diễn ra trùng hợp với một cuộc trấn áp lớn gần đây của Lực lượng đặc nhiệm chống tội phạm bán quân sự của chính phủ Anh đối với các băng nhóm lớn buôn bán ma túy trong khu vực.

Nói cách khác: Tội phạm dưới áp lực nghiêm trọng của cơ quan thực thi pháp luật đã lợi dụng sự bất bình chính trị thực sự cho mục đích riêng của chúng.

Các tác động đối với Bắc Ireland hầu như không được đề cập trong các cuộc tranh luận trước cuộc trưng cầu dân ý về Brexit. Những người như ông Blair và ông Major là những ngoại lệ đáng chú ý ở Anh.

Tuy nhiên, nhiều chính trị gia ở Cộng hòa Ireland đã đưa ra cảnh báo rằng một cuộc bỏ phiếu Rời bỏ có thể gây ra những hậu quả tai hại cho Bắc Ireland, cũng như Đảng Liên minh và các đảng theo chủ nghĩa dân tộc Ireland.

Một vấn đề đối với đảng DUP trong vấn đề này là họ đã tích cực vận động cho một cuộc bỏ phiếu rời khỏi khối EU.

Brexit khó có thể bị đổ lỗi cho sự bùng phát mới nhất của cuộc xung đột giáo phái sâu sắc đã kéo dài hơn 400 năm. Tuy nhiên, cũng không thể nói rằng Brexit không làm dấy lên cơn sóng ngầm nào.

Mặc dù đại đa số người dân ở Bắc Ireland, cho dù họ theo chủ nghĩa dân tộc, hay theo chủ nghĩa đoàn thể, đều kinh hoàng trước bạo lực, nhưng hầu như không ai tỏ ra ngạc nhiên về điều này.