Stan Lieberman tên thật là Stanley Martin Lieber, sinh năm 1922 trong một gia đình Do Thái nghèo, nhập cư từ Romania. “Sự nghiệp truyện tranh” của ông khởi đầu từ rất sớm khi Stan mới 17 tuổi, được nhận vào Công ty Timely Comics Publications của một người họ hàng. Chuyện kể rằng chỉ một tuần sau khi đầu quân cho Timely Comics, Stan đã được trao cơ hội vẽ 2 trang truyện Captain America. Ông đặt bút danh là Stan Lee (sau này trở thành tên hợp pháp) và đặt tựa đề cho nó là “Captain America Foils the Traitor’s Revenge”. Thành công của tác phẩm đầu tiên giúp Lee chính thức trở thành  họa sĩ truyện tranh thực thụ với truyện “Headline’ Hunter, Foreign Correspondent”. Lúc này hai nhân vật nữa ông cũng tạo ra là Jack Frost trong USA Comics và Father Time trong Captain America Comics. Sau khi Simon cùng Jack Kirby rời công ty, Lee lên giữ chức chủ bút, về sau kiêm luôn chức vụ phụ trách về mỹ thuật.

Trải qua nhiều thăng trầm, Timely Comics được Stan Lee và hai cộng sự Jack Kirby và Steve Ditko phát triển thành hãng truyện tranh Marvel vào năm 1961. Stan Lee được coi là kiến trúc sư cho sự trỗi dậy của Marvel từ một công ty xuất bản nhỏ trở thành một tập đoàn truyền thông đa phương tiện khổng lồ. Dưới ngòi bút của ông, nhiều siêu anh hùng mang biểu tượng văn hóa đại chúng được khai sinh: nhóm Fantastic Four, nhóm X-Men, Spider-Man... Những siêu anh hùng của Stan Lee cho thấy một lát cắt phức tạp và gần gũi hơn với con người, khác xa so với mô hình “siêu nhân làm việc tốt” của DC Comics, đối thủ của Marvel trong lĩnh vực truyện tranh. “Vẻ đẹp trong những nhân vật truyện tranh của Stan Lee đó là đầu tiên họ là những con người, rồi sau đó mới trở thành siêu anh hùng” - Jeff Kline, nhà sản xuất loạt phim hoạt hình Men In Black lý giải về sức hút riêng biệt từ các tác phẩm của Stan Lee.  Cũng thời kỳ này, Stan Lieberman mới được gọi bằng biệt danh là The Man Generalissimo. Generalissmo là Tổng thống lĩnh, còn The Man được fan đặt cho ông bởi các nhân vật nổi tiếng của ông thường có từ “man/men” (số nhiều của man) phía sau như Spider-Man, X-Men, Iron Man…

Điều lý thú là mặc dù là “cha đẻ” khai sinh ra rất nhiều siêu anh hùng nhưng chính Stan Lee đã có lần thừa nhận mình là “con người ít hiểu biết về khoa học nhất bạn từng biết” và rằng tất cả chỉ là từ trí tưởng tượng của ông, và rằng ông chỉ tạo ra bối cảnh nhân vật “trông như” mang chất khoa học. “Sự khéo léo nằm ở chỗ tôi tạo ra được thứ gì đó trông có vẻ được nghiên cứu khoa học tường tận lắm, nhưng tôi làm gì có thời gian nghiên cứu đâu!” - Stan Lee thành thật.

Bên cạnh công việc sáng tác truyện tranh và điều hành Marvel, Stan Lee còn được biết đến là một nhà biên kịch, nhà sản xuất mát tay tại Hollywood. Ngoài ra, tên ông từng xuất hiện trong 121 bộ phim với các tuyến vai phụ. Đặc biệt, khi “vũ trụ siêu anh hùng” Marvel được tạo dựng trên màn ảnh rộng, Stan Lee thường trực góp mặt qua các vai quần chúng thú vị, đến mức người hâm mộ luôn đặt ra câu hỏi: “Lần này, “ông trùm” Stan Lee sẽ xuất hiện như thế nào?” trước mỗi dự án nhà Marvel.

Năm 1999, tập đoàn truyền thông Stan Lee mắc sai lầm khi có tham vọng đưa phim hoạt hình lên Internet. Ông phá sản còn cộng sự của ông phải ngồi tù vì tội gian lận. Từ năm 2001, ông xây dựng lại công ty giải trí POW chuyên về phim và chương trình truyền hình. Trải qua sóng gió nhưng tài năng sáng tạo của ông không vì thế mà bị bào mòn. Bằng chứng là Dị nhân, Người khổng lồ xanh và Kẻ liều mạng Daredevil được Hollywood chuyển thể thành phim rất thành công.

Trước tin Stan Lee qua đời, diễn viên Chris Evans, người nổi tiếng nhờ vai diễn Captain America bày tỏ sự thương tiếc trên Twitter: “Sẽ không bao giờ có một Stan Lee thứ hai. Trong hàng thập kỷ, ông ấy đưa mọi người từ nhỏ đến lớn vào các cuộc phiêu lưu, đào tẩu, với sự thoải mái, niềm tin, cảm hứng, sức mạnh, tình bạn và niềm vui. Ông ấy luôn thể hiện tình yêu, lòng tốt và sẽ để lại một dấu ấn không thể xóa nhòa lên cuộc đời của rất nhiều, rất nhiều người”.

Một điều mãn nguyện nữa với Stan Lee là ngoài một sự nghiệp thành công, ông còn có cho mình một hôn nhân hạnh phúc. Gặp, yêu nhau từ cái nhìn từ đầu tiên, Stan Lee và vợ Joan Boocock Lee đã giữ cho nhau ngọn lửa ấm hôn nhân suốt hơn 7 thập kỷ. Với lòng biết ơn và thương yêu vô bờ bến, trong hầu hết các bài trả lời phỏng vấn, ông vua truyện tranh chưa bao giờ quên nhắc tới người phụ nữ của cuộc đời mình. Với ông đó là món quà vô giá mà cuộc đời đã ưu ái ban tặng cho ông. Người phụ nữ ấy đã cùng ông chia sẻ bao nhiêu thăng trầm của cuộc đời, cùng chia sẻ với ông mọi điều, giúp ông ươm mầm, nuôi dưỡng những ý tưởng sáng tạo. Có lẽ bởi vậy mà với những người yêu mến và say mê ông vua truyện tranh đều thấy trong các tác phẩm của Stan Lee, đâu đó bóng dáng của Joan. Và sẽ còn một sự thú vị hơn nữa nếu biết một sự thật rằng: hóa ra, Joan lại là người không thích truyện tranh. Bởi thế, chuyện người ta sẵn sàng giấu mình, hy sinh cho niềm đam mê của người mình yêu thương, là hoàn toàn có thể. Stan Lee thành công, một phần lớn, cũng nhờ vào sự hy sinh ấy…

Anh Thư