Sáng sớm, trên cánh đồng nước lợ ở xã Châu Nhân, huyện Hưng Nguyên (Nghệ An), lão nông Võ Văn Quế (68 tuổi) nhanh tay đặt những ống nhựa đã sẵn mồi thính xuống chân ruộng với chi chít lỗ to, nhỏ.

Chỉ tay vào những lỗ này, ông Quế cho biết đó là nơi cư ngụ của con cáy. Có tiếng động, con vật này sẽ nhanh chóng chui vào lỗ. Nhưng người dân chỉ cần đặt ống nhựa cố định một nơi thì vài tiếng sau có thể bắt được rất nhiều cáy.

Lão nông này cho hay mỗi ngày, chỉ cần tranh thủ vài tiếng đồng hồ đi đặt ống nhựa thì ông có thể bắt được trên dưới 10 kg cáy. Với giá thu mua hiện tại thì mỗi ngày ông cũng đút túi hơn 500 nghìn đồng.

“Có những hôm nước đẹp, thời tiết thuận lợi, cáy ra nhiều nên vợ chồng tôi cùng đi làm cũng kiếm được gần triệu bạc”, ông Quế cho biết.

Để bắt được con cáy, ngoài sự chịu khó, kinh nghiệm nhìn con nước, thời tiết thì còn phải có mồi thính. Mỗi gia đình làm nghề sẽ có bí quyết riêng nhưng đều có chung hỗn hợp cám, ruốc hôi, tép nhỏ trộn lẫn với nhau. Cám gạo được rang dậy mùi thơm, trộn với ruốc hôi, dùng 1 cây chổi nhỏ khuấy vào hỗn hợp này quyệt vào bên trong ống mồi một lớp mỏng.

Theo những người làm nghề săn cáy ở xã Châu Nhân, ngoài chất lượng ống mồi, việc lựa chọn chân ruộng để đặt ống mồi quyết định số cáy thu được nhiều hay ít. Chọn ruộng đặt ống mồi phải xem xét ruộng có nhiều cáy không, đã ai đặt ống mồi chưa. Những chân ruộng lắm hang hốc, gần mương lớn, giáp sông Lam thường có nhiều cáy. Nếu chân ruộng vừa bị người khác đặt ống mồi, hôm sau đi đặt lại, thì xác suất được cáy không nhiều.

Kỹ thuật đặt ống mồi bằng cốc nhựa khá đơn giản. Những nơi ruộng cạn chỉ cần cố định cho cốc nhựa bám chắc vào bờ ruộng, để miệng cốc dốc lên trên một góc khoảng 40 độ, đảm bảo cáy bò vào được, nhưng không ra được. Mỗi ống mồi đặt cách nhau tầm 1m, đặt liên tục thành hàng dài ngoài cánh đồng.

Sau khi đặt ống mồi, người đi săn cáy có thể về nhà hoặc đi làm việc khác. Khi trên đồng yên tĩnh, vắng người, cáy ở các chân ruộng sẽ ra khỏi hang bò vào ống mồi và mắc kẹt trong đó. Thường sau khi rải ống mồi vài tiếng đồng hồ, người đi săn cáy sẽ ra ruộng đổ ống mồi.

Chị Trần Thị Hồng (50 tuổi), một người có thâm niên nhiều năm đi bắt cáy chia sẻ: Ngày trước người dân chúng tôi thường đi bắt cáy vào ban đêm, chỉ dùng tay để chụp nên mất công và năng suất không cao. Khoảng 3,4 năm trở lại đây, sau khi thấy một nhóm người ở Thanh Hóa vào dùng ống nhựa làm bẫy để đặt cáy thì chúng tôi đã học theo.

"Chỉ có điều chúng tôi đã cải tiến cho phù hợp bằng việc thay những cốc nhựa nhỏ bằng việc tận dụng chai nhựa phế thải (chai coca, chai đựng dầu ăn, nước suối...) về cắt vát một phần trên, chỉ lấy nửa dưới để làm ống mồi nhử cáy. Với cách làm này, con cáy khi chui vào ống sẽ không thể bò ra ngoài”, chị Hồng cho hay.

Cũng theo chị Hồng, cáy sau khi bắt về đều được thương lái đến tận nhà thu mua, trả tiền liền. Cầm tiền tươi thóc thật sau vài ba giờ làm việc là niềm vui đối với những người làm nghề như chị. Cáy là nguồn lợi tự nhiên quý giá, là “lộc trời” mà người dân vùng hạ lưu sông Lam nhiều năm nay khai thác.

Dù còn đó những vất vả khi chân lấm tay bùn nhưng nghề bắt cáy vẫn tồn tại ở đây giữa thời buổi kinh tế thị trường, một phần do không còn nghề nào khác, một phần muốn níu giữ cái nghề của cha ông.

Bài và ảnh: Thảo Nguyên