Iran cho biết đã xác định được kẻ gây ra sự cố mất điện tại một trong những phòng sản xuất của nhà máy làm giàu uranium dưới lòng đất hôm Chủ nhật (12/4). "Các biện pháp cần thiết đang được thực hiện để bắt giữ người này", truyền thông nhà nước Iran đưa tin nhưng không cho biết thêm chi tiết.

Vụ việc xảy ra trong bối cảnh Iran và Mỹ đang nỗ lực ngoại giao nhằm khôi phục thỏa thuận hạt nhân năm 2015 của Tehran với các cường quốc, thỏa thuận mà Israel phản đối dữ dội, sau khi cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump từ bỏ thỏa thuận này ba năm trước.

Tuần trước, Iran và các cường quốc toàn cầu đã tổ chức cuộc đàm phán mà họ mô tả là "mang tính xây dựng" để cứu vãn thỏa thuận, vốn đã được làm sáng tỏ khi Iran đã từ bỏ tuân thủ các giới hạn về việc làm giàu uranium nhạy cảm kể từ khi chính quyền Trump tái áp dụng các biện pháp trừng phạt khắc nghiệt đối với Tehran.

Các nhà chức trách Iran mô tả vụ việc một ngày trước đó là một hành động "khủng bố hạt nhân" và cho biết Tehran có quyền hành động chống lại thủ phạm.

Hôm thứ Hai (13/4), Ngoại trưởng Mohammad Javad Zarif đã đổ lỗi rõ ràng cho Israel.

“Những người theo chủ nghĩa Zionist muốn trả thù vì sự tiến bộ của chúng tôi trong cách dỡ bỏ các lệnh trừng phạt ... Chúng tôi sẽ không rơi vào bẫy của họ ... Chúng tôi sẽ không cho phép hành động phá hoại này ảnh hưởng đến các cuộc đàm phán hạt nhân”, ông Zarif nói trên truyền hình quốc gia. "Nhưng chúng tôi sẽ trả thù chống lại chủ nghĩa Zionists".

Nhiều phương tiện truyền thông Israel đã trích dẫn các nguồn tin tình báo giấu tên cho biết dịch vụ gián điệp Mossad của nước này đã thực hiện một hoạt động phá hoại thành công tại khu phức hợp Natanz dưới lòng đất, có khả năng khiến công việc làm giàu ở đó bị lùi lại sau nhiều tháng.

Israel - quốc gia mà Iran không công nhận - chưa chính thức bình luận về vụ việc. Nhà Trắng cho biết Hoa Kỳ không liên quan đến vụ tấn công và không có bình luận gì về suy đoán về nguyên nhân vụ việc.

Trong một lá thư gửi cho Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres, Ngoại trưởng Zarif cho biết những người liên quan “đã phạm một tội ác chiến tranh nghiêm trọng” và “bất kỳ quyền lực nào có kiến ​​thức hoặc chấp thuận, hành động này cũng phải chịu trách nhiệm với tư cách là đồng phạm với tội ác chiến tranh này”.

Giám đốc năng lượng hạt nhân Iran Ali Akbar Salehi cho biết một hệ thống điện khẩn cấp đã được kích hoạt tại Natanz để bù đắp tình trạng mất điện. "Việc làm giàu uranium không dừng lại ở địa điểm này".

Các trung tâm làm giàu uranium tiên tiến

Người phát ngôn của Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran, Behrouz Kamalvandi, cho biết cơ sở này đã bị một vụ nổ tấn công. “Đó là vấn đề về lưới điện. Vụ nổ không đủ mạnh để phá hủy mọi thứ nhưng trần nhà đã sập ở một trong những phòng điều khiển”, ông Kamalvandi nói với kênh truyền hình nhà nước.

Vụ việc xảy ra một ngày sau khi Tehran, vốn khẳng định chỉ muốn sử dụng năng lượng hạt nhân hòa bình chứ không phải bom hạt nhân từ quá trình làm giàu, ra mắt máy ly tâm tiên tiến mới tại Natanz.

Đề cập đến thế hệ máy làm giàu đầu tiên của Iran dễ bị ngừng hoạt động hơn, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Saeed Khatibzadeh nói rằng: “tất cả các máy ly tâm bị đứt mạch tại địa điểm Natanz đều thuộc loại IR-1”.

“Các chuyên gia hạt nhân của chúng tôi đang đánh giá thiệt hại nhưng tôi có thể đảm bảo với bạn rằng Iran sẽ thay thế các máy ly tâm làm giàu uranium bị hỏng ở Natanz bằng những máy tiên tiến”.

Các máy ly tâm hiện đại hóa có thể tinh chế uranium thành độ tinh khiết phân hạch cao hơn với tốc độ nhanh hơn nhiều, giúp tích lũy một kho dự trữ có thể rút ngắn lộ trình đến vũ khí hạt nhân của Iran, nếu nước này chọn phát triển chúng, so với IR-1 vẫn chiếm ưu thế trong các xưởng sản xuất của Natanz.

Thỏa thuận năm 2015 chỉ cho phép Iran làm giàu với tối đa 5.060 máy IR-1, trong một nhà máy được thiết kế để chứa khoảng 50.000 máy, nhưng nó đã bắt đầu làm giàu tại Natanz với hàng trăm máy ly tâm tiên tiến bao gồm IR-2m.

Bất chấp sự phản đối mạnh mẽ của Israel, chính quyền của Tổng thống Mỹ Joe Biden cam kết sẽ tham gia lại thỏa thuận nếu Iran quay trở lại tuân thủ đầy đủ các hạn chế đối với sản xuất nhiên liệu hạt nhân.

Khi được các phóng viên hỏi về sự cố mất điện của Natanz, một phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Đức, cảnh báo rằng những sự cố như vậy có thể ảnh hưởng xấu đến các cuộc đàm phán hạt nhân.

Ông Khatibzadeh cho biết các cuộc đàm phán hạt nhân sẽ tiếp tục vào thứ Tư (14/4) tại Vienna. Các đại biểu cho biết hôm thứ Sáu (9/4) đã đạt được bước tiến về ngoại giao. Iran khẳng định tất cả các lệnh trừng phạt của Mỹ làm tê liệt nền kinh tế dựa trên dầu mỏ của họ phải được dỡ bỏ trước khi nước này ngừng tăng tốc làm giàu và khôi phục giới hạn của quá trình này.

Hôm thứ Hai (13/4), Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu cho biết Iran chưa bao giờ từ bỏ nỗ lực phát triển vũ khí hạt nhân và Israel sẽ không bao giờ cho phép Tehran làm như vậy. Israel coi động lực làm giàu uranium của Iran là một mối đe dọa hiện hữu.

Đã có những đợt phá hoại và mất điện lẻ tẻ tại các cơ sở hạt nhân của Iran trong hơn một thập kỷ, mà Tehran đã đổ lỗi cho Israel, trong đó có vụ hỏa hoạn xảy ra vào tháng 7 năm ngoái tại cơ sở Natanz của Iran.

Vào năm 2010, virus máy tính Stuxnet, được cho là do Hoa Kỳ và Israel phát triển, đã được phát hiện sau khi nó được sử dụng để tấn công Natanz, gây ra sự cố hỏng hóc của các tầng máy ly tâm tinh luyện uranium.

Iran cũng cáo buộc Israel chịu trách nhiệm cho vụ phục kích giết hại nhà khoa học hạt nhân hàng đầu Mohsen Fakhrizadeh bên ngoài Tehran vào tháng 11 năm ngoái, người được các cơ quan tình báo phương Tây coi là nhân vật hàng đầu của một chương trình vũ khí hạt nhân bí mật của Iran. Israel đã không xác nhận cũng không phủ nhận liên quan đến cái chết của nhà khoa học này.