Ai cũng chờ đợi bước lên chuyến tàu hiện đại

Ngày 21/12, cụ Lê Văn Ninh (86 tuổi, phường Bình Thọ, TP Thủ Đức) là vị khách đặc biệt trên chuyến tàu đặc biệt chạy thử nghiệm metro số 1. Cụ Ninh gần như là người dân duy nhất có mặt trên chuyến tàu này, bên cạnh là lãnh đạo TP HCM, cán bộ của Ban Quản lý đường sắt đô thị (MAUR), kỹ sư của nhà thầu cùng đông đảo phóng viên báo chí đưa tin sự kiện.

Cụ ông 86 tuổi bồi hồi khi phải chờ đợi cả thập kỷ để lần đầu tiên bước vào đoàn tàu có sức chở gần 1.000 người, được thoải mái ngắm khung cảnh TP HCM dọc metro số 1. Để trở thành vị khách đặc biệt này, cụ Ninh từ khi nghe thông tin tàu sẽ chạy thử, đã nói con cháu chở một đoạn đường xa đến ga bến xe Suối Tiên, bày tỏ nguyện vọng được đi thử tàu.

Vị khách đặc biệt trong buổi thử nghiệm chia sẻ với các phóng viên: “Dự án đã làm rất lâu, tóc tôi cũng đã bạc trắng hết. Tôi còn mong sao sống đến lúc tàu chạy để được đi một lần và giờ đã thành hiện thực rồi.

Chắc chắn, tâm tư chờ đợi tuyến metro số 1 - tuyến metro đầu tiên của TP HCM vào sử dụng của cụ Ninh cũng chính là sự khắc khoải người dân thành phố khi dự án này nhiều lần phải dời hạn hoàn thành. Đến nay, dự án đã chuẩn bị bước sang năm thứ 11 - so với kế hoạch hoàn thành trong 5 năm như lúc khởi công.

Còn bà bà Trần Thị Tuyết - người bán quán cóc cạnh nhà ga Suối Tiên nhiều năm nay chia sẻ rằng, chỉ đến khi thấy những chuyến tàu chạy thử ngày 21/12 mới dám tin rằng sau cả chục năm dự án mới đem lại niềm tin chắc chắn như thế. “Tui thấy tàu chạy êm lắm, nhìn thích lắm. Chạy được vậy rồi sao Tết này không hoạt động chở khách luôn cho người dân đi chơi cho đã”, bà Tuyết hỏi những vị khách xung quanh.

Sau khi được giải thích dự án phải trải qua nhiều thử nghiệm và kiểm tra nữa mới chính thức chở khách vào cuối năm sau, bà Tuyết có vẻ tặc lưỡi chia sẻ, nhiều năm bán nước giải khát cạnh nhà ga, tác dụng hữu hiệu nhất của đoạn cầu cạn metro số 1 qua nơi quán nhỏ là… che nắng sớm trưa cho bà và những vị khách ngồi. “Thôi thì một năm nữa cũng ráng đợi để lên tàu đi một chuyến cho đã”, bà Tuyết cùng một số vị khách cười bàn với nhau.

Hào hứng nhất với hình ảnh tuyến metro số chỉ còn 1 năm nữa sẽ hoạt động chính thức có lẽ là nhiều sinh viên làng đại học Quốc gia TP HCM, nơi có nhà ga cùng tên đã gần hoàn tất xây dựng. Ngoài những tuyến xe buýt đông đúc, chật chội vào sáng sớm hay chiều tối, hàng ngàn sinh viên làng đại học có thêm một tuyến metro hiện đại, rộng rãi, văn minh kết nối với trung tâm thành phố.

“Em đã nhiều lần tưởng tượng mình thích nhất là được ngắm nhìn toàn cảnh phố xá từ một góc cao với ô cửa kính lớn của metro chắc chắn sẽ rất đẹp”, Thu Hằng - nữ sinh viên trường Đại học Kinh tế - Luật hào hứng chia sẻ.

Đủ loại vướng mắc

Tuyến metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên  dài 19,7 km với 2,6 km đi ngầm (3 nhà ga) và hơn 17 km trên cao (11 nhà ga). Công trình khởi công năm 2012, dự định đưa vào khai thác, vận hành năm 2017 với tổng vốn đầu tư 17.300 tỷ đồng. Là tuyến metro đầu tiên, TP HCM kỳ vọng dự án khi hoàn thành sẽ góp phần lớn vào việc phát triển về khu vực phía Đông, giảm ùn tắc giao thông, tạo tiền đề thực hiện các tuyến metro tiếp theo.

Tuy nhiên quá hạn 2017, dự án mới chỉ được thực hiện khoảng 60% tổng tiến độ vì liên tục thiếu vốn, chủ đầu tư là MAUR lâm vào cảnh “giật gấu vá vai”, nhà thầu nhiều lần dọa sẽ ngừng thi công vì không được thanh toán tiền. Để duy trì dự án, UBND TP HCM đã nhiều lần ứng tiền cho MAUR thanh toán cho nhà thầu, chi trả tiền lương cán bộ.

Cũng trong khoảng thời gian này, con số tổng vốn đầu tư ban đầu 17.300 tỷ đồng (được duyệt năm 2007) buộc phải tính toán loại, điều chỉnh nâng lên thành 47.300 tỷ đồng vì chậm tiến độ, nguyên vật liệu tăng giá, lương tăng…

Trong giai đoạn 2016-2020, dự án dự kiến sẽ được giao khoảng 7.559 tỷ đồng. Thế nhưng trong hai năm 2016-2017, dự án chỉ được giao hơn 4.000 tỷ đồng, hai năm 2018-2019 không được giao thêm vốn vì dự án chưa hoàn thiện pháp lý về điều chỉnh tổng mức đầu tư.

Cuối tháng 8/2018, Kiểm toán Nhà nước cho rằng hạng mục tường vây hầm metro (thuộc gói thầu CP1a) bị thay đổi thiết kế từ 2m xuống còn 1,5m. Vấn đề này buộc UBND TP HCM chỉ đạo MAUR thuê tư vấn độc lập vào cuộc và xác nhận việc giảm độ dày tường vay này vẫn bảo đảm an toàn và tiết kiệm 93 tỷ đồng thì vụ việc mới được giải quyết.

Đến tháng 11 cùng năm, Đại sứ đặc mệnh toàn quyền Nhật Bản tại Việt Nam là ông Umeda Kunio gửi Bí thư Thành ủy TP HCM thời điểm này là ông Nguyễn Thiện Nhân. Trong thư, ông Umeda Kunio cho biết số tiền chậm thanh toán cho các nhà thầu đã lên tới 100 triệu USD và dự án có thể phải ngừng thi công nếu TP HCM không sớm giải ngân số tiền này trong tháng 12/2018.

Để giải quyết tình trạng “đói vốn” liên tục, tính đến tháng 9/2019, TP HCM phải nhiều dùng tiền từ ngân sách TP để tạm ứng cho dự án với khoảng 5.000 tỷ đồng. Đến cuối năm 2019, Quốc hội phê duyệt điều chỉnh tổng mức đầu tư dự án metro số 1 từ 17.300 tỷ đồng lên 43.700 tỷ đồng (giảm 3.600 tỷ đồng so với tính toán trước đó là 47.300 tỷ đồng). Đến lúc này thì nút thắt nguồn vốn của dự án mới cơ bản được giải quyết khi đón nhận nguồn vốn Trung ương.

Ngoài vướng mắc về vốn, tại MAUR - cơ quan đại diện chủ đầu tư dự án cũng liên tục xảy ra tình trạng lãnh đạo, cán bộ liên tục xin nghỉ việc trong giai đoạn 2018 - 2019. Trong đó có các trường hợp là Trưởng ban MAUR, Phó ban MAUR cùng nhiều cán bộ lãnh đạo phòng của đơn vị này nhiều lần xin nghỉ việc. Tháng 1/2019, UBND TP HCM phải điều động ông Bùi Xuân Cường (thời điểm đó là Giám đốc Sở GTVT) sang làm Trưởng Ban MAUR để ổn định tình hình nhân sự lãnh đạo MAUR.

Gần đây nhất, vụ việc Công ty TNHH MTV Đường sắt đô thị số 1 TP.HCM (HURC1 - công ty sẽ vận hành và khai thác thương mại metro số 1) hết tiền hoạt động, nợ lương nhân viên nên cán bộ, nhân sự kỹ thuật cao nghỉ việc, không thể tuyển dụng các vị trí cần thiết. Điều này buộc phải cầu cứu đến chính quyền UBND TP HCM và các bộ ngành Trung ương. Phải đến tháng 12/2022, Bộ Tài chính trình Thủ tướng phương án bổ sung vốn điều lệ cho HURC1 thì vấn đề mới tạm thời được giải quyết.

Tạm hết vướng mắc về vốn, nhân sự và hoạt động cơ bản được giải quyết thì tuyến đường sắt đô thị đầu tiên của TP HCM bất ngờ gặp sự cố rơi, trượt gối cầu cao su metro số 1 từ tháng 10/2020 đến nay vẫn chưa kết luận được nguyên nhân cụ thể. Hệ thống bán vé của dự án chưa đưa vào sử dụng đối diện nguy cơ lạc hậu, có thể phải chi tiền nâng cấp.

Khi tiến độ dự án được định mốc hoàn thành đưa vào sử dụng cuối năm 2021 thì dịch bệnh Covid-19 ập đến khiến tất cả các gói thầu của dự án đều bị ảnh hưởng nặng. Chuyên gia nước ngoài không thể nhập cảnh, thiết bị chuyên dụng không thể mua sắm hoặc chở về, công trường thiếu cả lao động đến kỹ sư.

TP HCM buộc lòng phải xin dời hạn thêm 2 năm, đến 2023 với cam kết không phát sinh thêm chi phí dự án.

Những việc còn lại đưa metro số 1 về đích

Sau ngày chạy thử 21/12, chính thức chuyển từ giai đoạn thi công xây dựng sang vận hành tất cả các hệ thống. Đây là bước khởi dộng cho giai đoạn thử nghiệm số 5 (tích hợp tĩnh) và 6 (tích hợp động) trong quy trình thử nghiệm gồm 8 giai đoạn.

Theo lãnh đạo MAUR toàn bộ dự án đã đạt gần 94%. Trong năm 2022, chủ đầu tư và các nhà thầu Nhật Bản đã hoàn thành công tác nhập khẩu toàn bộ 17 đoàn tàu vào đầu tháng 5/2022; Hoàn thành công tác chạy thử nghiệm đoàn tàu trong khu vực depot Long Bình cuối tháng 8/2022; Hoàn trả toàn bộ mặt bằng đường Lê Lợi vào đầu tháng 9/2022; Tiến hành công tác chạy thử nghiệm đoàn tàu ở các ga trên cao từ ga Bến xe Suối Tiên đến ga Bình Thái vào 21/12.

Trong năm 2023, MAUR sẽ cùng tư vấn NJPT và các nhà thầu Nhật Bản sử dụng tất cả nguồn lực hoàn thành công tác lắp đặt thiết bị và hoàn thiện kiến trúc các nhà ga, các cầu bộ hành trên toàn tuyến. Tiếp tục tiến hành các bước vận hành thử nghiệm với toàn bộ các hệ thống vận hành tự động, bảo vệ và giám sát đoàn tàu kết hợp với các hệ thống thiết bị tại các nhà ga. Đánh giá an toàn hệ thống để tiến hành thử nghiệm, đánh giá tính an toàn của công trình trước khi đưa vào vận hành.

Phối hợp với Công ty TNHH Đường sắt đô thị số 1 và các nhà thầu, tư vấn đào tạo, chuyển giao công nghệ và khai thác thử đoàn tàu. Thẩm định và nghiệm thu các nội dung PCCC, môi trường, an toàn hệ thống, cấp chứng chỉ bàn giao công trình.

Và cuối năm 2023, sau khi hoàn tất các công đoạn nêu trên, đoàn tàu sẽ chính thức khai thác thương mại, phục vụ người dân TP HCM trên tuyến metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên.