Bí ẩn từ những khu mộ

Nguồn gốc của đại dịch đã được các nhà sử học tranh luận trong nhiều thế kỷ, nhưng những bia mộ được khắc và những gì còn sót lại từ các thi thể được khai quật từ hai khu mộ có từ thế kỷ 13 đã cung cấp một số thông tin cụ thể.

Các nhà nghiên cứu lần đầu tiên khai quật các khu chôn cất vào những năm 1880. Các dòng chữ trên bia mộ được viết bằng ngôn ngữ Syriac đã được nhà sử học Phil Slavin, phó giáo sư tại Đại học Stirling ở Scotland, nghiên cứu lại vào năm 2017. Ông nhận thấy rằng trong số 467 ngôi mộ được xác định niên đại chính xác, 118 trong số đó nằm trong 2 năm 1338 và 1339. Đó là một tiết lộ mà ông mô tả là "đáng kinh ngạc".

"Khi bạn có một hoặc hai năm với tỷ lệ tử vong quá mức, điều đó có nghĩa là điều gì đó đã xảy ra. Nhưng một điều khác thực sự thu hút sự chú ý của tôi là 2 năm này cách đợt bùng phát đại dịch ở châu Âu tới 7 hoặc 8 năm", ông Slavin nói trong một cuộc họp báo. "Tôi luôn bị cuốn hút bởi Cái chết Đen. Và một trong những giấc mơ của tôi là thực sự có thể giải được câu đố về nguồn gốc của nó", ông nói thêm.

Ông Slavin và các cộng sự của ông đã phát hiện ra hài cốt của 30 người được chôn cất trong các khu mộ ở Kyrgyzstan đã được đưa đến Bảo tàng Nhân chủng học và Dân tộc học Peter Đại đế ở St.Petersburg, Nga. Nhóm nghiên cứu đã được phép trích xuất DNA từ các bộ xương để hiểu họ đã chết như thế nào.

Đối với bảy trong số các cá nhân, các nhà nghiên cứu đã có thể trích xuất và giải mã trình tự DNA từ răng của họ. Trong vật liệu di truyền này, họ đã tìm thấy DNA của vi khuẩn dịch hạch mà các nhà khoa học gọi là Yersinia pestis ở ba trong số các cá thể, tất cả đều mất năm 1338 theo như thông tin được khắc trên bia mộ.

Điều này khẳng định rằng dịch bệnh được đề cập trên bia mộ thực sự là bệnh dịch hạch, lây lan từ loài gặm nhấm sang người qua bọ chét.

Năm 1347, bệnh dịch hạch lần đầu tiên xâm nhập vào Địa Trung Hải thông qua các tàu thương mại vận chuyển hàng hóa từ các vùng lãnh thổ xung quanh Biển Đen. Căn bệnh này sau đó lan rộng khắp châu Âu, Trung Đông và Bắc Phi, ảnh hưởng tới 60% dân số, theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature hôm thứ Tư vừa rồi.

Một số nhà sử học tin rằng bệnh dịch hạch gây ra Cái chết Đen bắt nguồn từ Trung Quốc, trong khi những người khác cho rằng nó xuất hiện gần Biển Caspi. Ấn Độ cũng đã được nêu ra như một nguồn có thể. Chủng bệnh dịch hạch tiếp tục lưu hành khắp thế giới trong 500 năm.

Sự phát triển của chủng bệnh dịch hạch

Nghiên cứu mới nhất đã bổ sung thêm vô số thông tin được tiết lộ bằng cách sắp xếp trình tự các mầm bệnh cổ xưa như bệnh dịch hạch để lại dấu ấn di truyền trong DNA của con người.

Năm 2011, các nhà khoa học lần đầu tiên giải trình tự bộ gen của vi khuẩn bệnh dịch hạch được tìm thấy trong hai nạn nhân được chôn trong một cái hố ở London. Kể từ đó, nhiều dữ liệu di truyền hơn đã được lấy ra từ các khu mộ trên khắp châu Âu và miền nam nước Nga.

Công trình nghiên cứu này cho thấy sự bùng nổ đa dạng của các chủng bệnh dịch hạch xảy ra trong quá trình tiến hóa của vi khuẩn dịch hạch vào khoảng thời gian trước khi Cái chết Đen tàn phá châu Âu, rất có thể là vào thế kỷ 10 và 14.

Các nhà nghiên cứu tham gia vào nghiên cứu mới nhất này tin rằng khu vực xung quanh hai nghĩa trang gần Hồ Issyk-Kul ở Kyrgyzstan chắc chắn là nguồn gốc của chủng bệnh dịch hạch gây ra Cái chết Đen, vì hai bộ gen bệnh dịch hạch cổ đại mà nhóm nghiên cứu ghép lại với nhau từ những chiếc răng đã giúp hoàn thiện một bộ gen duy nhất. 

Bà Maria Spyrou, một nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại Đại học Tübingen, Đức, cho biết: “Chúng tôi phát hiện ra rằng các chủng cổ đại từ Kyrgyzstan được định vị chính xác thời điểm mấu chốt của sự kiện lớn này".

Họ phát hiện ra rằng các chủng bệnh dịch hạch hiện đại có quan hệ gần nhất với chủng cổ xưa được tìm thấy ở các loài gặm nhấm hoang dã, chẳng hạn như bọ ngựa, sống ở vùng núi Tian Shan, rất gần với hai khu mộ.

"Điều thực sự đáng chú ý là ngày nay, trong các loài gặm nhấm sống ở khu vực đó, chúng ta có những họ hàng gần nhất của vi khuẩn dịch hạch", tác giả nghiên cứu cao cấp Johannes Krause, giám đốc tại Viện Nhân chủng học Tiến hóa Max Planck ở Leipzig, Đức cho biết.

"Chúng tôi không chỉ tìm thấy nguồn gốc của Cái chết Đen mà còn thực sự tìm thấy tổ tiên của phần lớn các chủng bệnh dịch hạch đang lưu hành trên thế giới ngày nay", ông cho hay.

Vẫn còn nhiều điều mà nhóm nghiên cứu chưa biết, chẳng hạn như dịch bệnh lây sang người chính xác từ con vật nào. Nhưng hiểu được nguồn gốc của đại dịch lớn nhất trong lịch sử loài người có thể giúp chuẩn bị cho sự lây lan của dịch bệnh trong tương lai.

Ông Krause nói: "Cũng giống như Covid-19, Cái chết Đen từng là một căn bệnh mới xuất hiện và là khởi đầu của một đại dịch lớn kéo dài khoảng 500 năm. Điều rất quan trọng là phải hiểu nó xuất hiện trong hoàn cảnh nào".

Quốc Thiên (theo CNN)