Sáp nhập đơn vị hành chính, thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp: Cuộc cách mạng vì dân, vì nước

Quyết định lịch sử có ý nghĩa chiến lược

Từ ngày 1/7/2025, đất nước bước sang một trang sử mới khi thực hiện sáp nhập đơn vị hành chính, đưa số lượng tỉnh, thành phố xuống còn 34 và chính thức vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Đây không chỉ đơn thuần là việc sắp xếp lại tổ chức bộ máy, mà là một cuộc cải cách chính trị - hành chính toàn diện, bài bản và có tầm nhìn dài hạn.

Trong bài phát biểu tại Lễ công bố các Nghị quyết, Quyết định của Trung ương và địa phương về sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã, kết thúc hoạt động đơn vị hành chính cấp huyện, thành lập tổ chức đảng, chỉ định cấp ủy, hội đồng nhân dân, ủy ban nhân dân, ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam Thành phố Hồ Chí Minh, xã, phường, đặc khu ngày 30/6/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nêu rõ: Quyết định "sắp xếp lại giang sơn" là bước đi lịch sử có ý nghĩa chiến lược, đánh dấu một giai đoạn phát triển mới của sự nghiệp hoàn thiện bộ máy hành chính nhà nước. Mục tiêu cuối cùng là xây dựng một nền hành chính quản trị hiện đại, tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, gần dân, sát dân, vì nhân dân phục vụ, để mọi lợi ích thuộc về nhân dân.

Việc tổ chức lại địa giới hành chính và vận hành mô hình chính quyền địa phương mới là yêu cầu khách quan, tất yếu của sự nghiệp phát triển đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa, chuyển đổi số và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Đây là cơ hội quý báu để chúng ta đổi mới tư duy lãnh đạo, phương thức quản lý nhà nước, ứng dụng mạnh mẽ khoa học – công nghệ, nâng cao chất lượng quản trị quốc gia và tăng cường hiệu quả phục vụ nhân dân. Thành quả này là kết quả của chặng đường 95 năm Cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng, 80 năm Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa và Cộng hòa XHCN Việt Nam, cùng thành tựu 40 năm đổi mới.

Trong thời điểm cả dân tộc đang bước vào kỷ nguyên vươn mình, cuộc cách mạng về sắp xếp đơn vị hành chính và thực hiện mô hình chính quyền địa phương đặt ra yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới: bộ máy hành chính các cấp phải tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả và thích ứng với xu thế quản trị hiện đại. Nghị quyết Trung ương 6 (khóa XII), Nghị quyết 18-NQ/TW và Kết luận 48-KL/TW của Bộ Chính trị chính là cơ sở chính trị, pháp lý quan trọng để tổ chức lại chính quyền địa phương theo hướng tinh gọn – và đó chính là "thiên thời" cho một cuộc cách mạng hành chính.

Chuẩn bị kĩ lưỡng, nhân dân đồng thuận

Trước khi thực hiện cuộc cải cách, thực tế nhiều địa phương tồn tại tình trạng các đơn vị hành chính có quy mô dân số nhỏ, diện tích hạn chế nhưng vẫn duy trì bộ máy đầy đủ dẫn đến lãng phí nguồn lực, chia cắt nhân lực và giảm hiệu quả quản trị.

Bộ máy hành chính cũ, dù đã phát huy tác dụng tốt trong nhiều năm qua nhưng đã bộc lộ những hạn chế như tổ chức chưa thực sự khoa học, còn cồng kềnh, nhiều tầng nấc trung gian, biên chế động, gây khó khăn cho việc cải thiện chính sách tiền lương. Chính vì lý do đó, Trung ương và Bộ Chính trị đã quyết định thực hiện cuộc cách mạng về tổ chức: Tổ chức chính quyền địa phương theo 2 cấp, bỏ cấp huyện, tổ chức cấp tỉnh và cấp xã với quy mô khác.

Theo đó, việc sáp nhập đơn vị hành chính đã làm thay đổi cơ bản quy mô tổ chức chính quyền địa phương. Số lượng tỉnh, thành phố giảm từ 63 xuống còn 34; đơn vị hành chính cấp xã từ hơn 10.300 còn 3.321 xã.

Để thực hiện đồng bộ với mô hình mới, các văn bản pháp lý liên quan cũng đã được Quốc hội điều chỉnh toàn diện, từ Hiến pháp, Luật Tổ chức chính quyền địa phương, đến Luật Tổ chức Chính phủ. Chính phủ cũng đã ban hành một loạt các nghị định riêng, gồm 28 nghị định về phân cấp, phân quyền và khoảng 40 nghị định hướng dẫn đi kèm.

Bộ Chính trị đã cử 19 đoàn công tác, do các đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị và Ban Bí thư dẫn đầu, về làm việc tại các địa phương để chỉ đạo công tác chuẩn bị. Các đoàn công tác tập trung vào việc lựa chọn trung tâm hành chính cấp tỉnh và xã, sắp xếp nhân sự, đến xây dựng văn kiện đại hội Đảng các cấp, đảm bảo sự chuyển đổi diễn ra suôn sẻ.

Song song đó, Chính phủ đã rà soát hệ thống pháp luật. Hơn 1.000 nội dung trong 28 nghị định về phân cấp, phân quyền đã được phân cấp. Theo đó, trong hơn 600 nhiệm vụ mà cấp huyện đang đảm nhiệm hiện nay, khoảng hơn 90 nhiệm vụ được giao về cho cấp tỉnh, còn lại hơn 500 nhiệm vụ giao về cấp xã. Điều này thể hiện rõ sự phân cấp mạnh mẽ, nâng cao vai trò của chính quyền cơ sở.

Chính phủ cũng đã chỉ đạo các địa phương rà soát các công trình trọng điểm, đặc biệt là những công trình kết nối. Việc triển khai tuyến cao tốc từ Quy Nhơn (Bình Định) đến Pleiku (Gia Lai) là một ví dụ điển hình, giúp rút ngắn khoảng cách, thúc đẩy liên kết Tây Nguyên với duyên hải miền Trung và tạo điều kiện cho phát triển vùng.

Đáng chú ý, trong mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, xã nào cũng sẽ có trung tâm hành chính công, bảo đảm người dân có thể thực hiện mọi thủ tục hành chính một cách thuận tiện. Hầu hết các dịch vụ hành chính công đã được đưa lên mạng, được số hóa và được thực hiện trên nền tảng số, tạo sự minh bạch và giảm thiểu tiêu cực.

Theo Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ Nguyễn Hòa Bình cho biết, các địa phương đã tổ chức lấy ý kiến của người dân với sự đồng thuận rất cao. Hầu hết các địa phương có tỷ lệ đồng tình cao, đại đa số từ 98-99%, trong đó có 2 địa phương đạt 100%. "Không khí hết sức phấn khởi. Tại nhiều địa phương, nhiều doanh nghiệp đề nghị được tổ chức bắn pháo hoa chào mừng, đánh dấu mốc lịch sử mở đầu cho giai đoạn phát triển mới của tỉnh", Phó Thủ tướng Thường trực chia sẻ.

Cộng đồng quốc tế cũng ghi nhận và đánh giá cao quyết định tổ chức lại chính quyền địa phương ở nước ta. Nhiều nhà lãnh đạo quốc tế đánh giá đây là quyết định "mạnh mẽ, táo bạo, sáng suốt, khí phách" của Đảng và Nhà nước Việt Nam, minh chứng cho "nhân hòa" – sự đồng lòng từ chính sách vĩ mô đến ý chí người dân.

Bước đầu thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính và mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đã thành công, điều đó đến từ sự đồng thuận chính trị cao trong Đảng và sự đồng lòng của nhân dân. Tại nhiều nơi, cán bộ dôi dư tự nguyện nghỉ theo chế độ để bộ máy mới vận hành tinh gọn, hiệu quả. Đó là tinh thần trách nhiệm, là sự ủng hộ thực chất đối với chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước.

Việc sáp nhập không thực hiện rập khuôn mà dựa trên đặc điểm dân cư, lịch sử, văn hóa, phát triển kinh tế - xã hội từng vùng. Nhờ đó, nhiều địa phương như Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Ngãi, Lâm Đồng… đã sáp nhập thành công hàng trăm đơn vị hành chính cấp xã, bảo đảm vận hành thông suốt, không gây xáo trộn đời sống nhân dân.

Đặc biệt, tại các địa phương trên cả nước, người dân phấn khởi, thể hiện niềm tin qua cuộc cách mạng bằng trải nghiệm thực tế: thủ tục hành chính được rút ngắn, dịch vụ công gần dân hơn, cơ quan công quyền hoạt động chuyên nghiệp hơn. Chính sự thay đổi nhỏ nhưng thiết thực ấy là nền móng tạo nên sự ủng hộ lâu dài và bền vững của người dân.

Cuộc cách mạng về tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp không chỉ nhằm thu gọn đầu mối, tinh giản biên chế mà rộng hơn, chính là để phục vụ nhân dân tốt hơn, hiệu quả hơn. Cuộc cách mạng không chỉ tạo ra một bộ máy mới, mà còn tạo ra một tinh thần mới, một phương thức quản trị mới, với điểm tựa là lòng dân. Và đó chính là điều kiện tiên quyết để Việt Nam bước vào giai đoạn phát triển cao hơn, bền vững hơn trong thập niên tới.