Ẩm thực Việt - “mỏ vàng” cần được khai phá

Những năm qua, ẩm thực Việt Nam đã ghi dấu ấn trên bản đồ ẩm thực toàn cầu với những thành tựu đáng chú ý. Phở - món ăn truyền thống nổi tiếng của Việt Nam, nhiều lần xuất hiện trong danh sách “50 món ăn ngon nhất thế giới” của CNN. Bánh mì cũng được The Guardian xếp hạng trong danh sách các món ăn đường phố ngon nhất thế giới nhờ vào sự kết hợp độc đáo giữa các thành phần và hương vị. Một số quán bánh mì tại Việt Nam thậm chí còn được Michelin Guide vinh danh và đề xuất, chẳng hạn như Bánh mì Huỳnh Hoa ở TP.HCM.

Đặc biệt, sự kiện cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama thưởng thức bún chả cùng đầu bếp nổi tiếng Anthony Bourdain trong chương trình “Parts Unknown” đã đưa món ăn này lên tầm quốc tế. National Geographic còn xếp bún chả vào danh sách những món ăn phải thử trong cuộc đời, nhấn mạnh sự đặc trưng và hấp dẫn của ẩm thực Hà Nội.

Ngoài những cái tên kể trên, các món ăn khác như cao lầu, mì Quảng, chả cá Lã Vọng,… cũng được BBC Travel, Lonely Planet, TasteAtlas và nhiều tổ chức ẩm thực quốc tế vinh danh là những món ăn truyền thống cần trải nghiệm khi đến Việt Nam.

Bàn về ẩm thực Việt Nam, ông Lã Quốc Khánh - Phó Chủ tịch thường trực, Tổng thư ký Hiệp hội Văn hóa Ẩm thực Việt Nam, cho rằng: “Ẩm thực Việt Nam thu hút sự chú ý của quốc tế nhờ vào sự phong phú, đa dạng và tính độc đáo của nó. Mỗi món ăn Việt Nam đều có sự kết hợp tinh tế giữa các yếu tố như chua, cay, mặn, ngọt và umami (ngọt thịt). Ví dụ, món phở không chỉ đơn thuần là một bát nước dùng thơm ngon mà còn là sự hòa quyện hoàn hảo giữa các loại gia vị như hồi, quế và gừng, cùng với thịt bò mềm mại và các loại gia vị như tương ớt hoặc chanh, rau sống…”

Đồng tình với quan điểm này, ông Trịnh Cao Khải - Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Du lịch Hà Nội chia sẻ: “Khách quốc tế đánh giá các món ăn của Việt Nam rất ngon, vì vị của ẩm thực Việt Nam rất cân bằng. Nó không nhiều dầu như đồ Trung Quốc, không cay và nóng như đồ Thái Lan hay Ấn Độ. Bên cạnh đó, nguyên liệu còn tươi với nhiều loại rau gia vị hấp dẫn”.

Trong chuyến du lịch tại Hà Nội, anh Thomas tới từ Bayern Munich (Đức) chia sẻ với Báo Nhà báo & Công luận về ẩm thực Việt Nam rằng: “Chúng tôi rất hài lòng về đồ ăn tại điểm đến. Các món ăn của các bạn ngon, khác biệt với ẩm thực của chúng tôi ở quê nhà. Đặc biệt tôi thấy các món ăn của Việt Nam lành mạnh hơn và có lợi cho sức khỏe hơn đa phần đồ ăn nhanh ở châu Âu”. Cũng có mặt trong đoàn khách đến Hà Nội cùng với Thomas, anh Hendrik từ Wien (Áo) thổ lộ: “Chúng tôi đã được trải nghiệm đồ ăn Việt Nam cả ở nhà hàng sang trọng lẫn thức ăn đường phố. Tôi thấy mọi thứ rất ngon và ấn tượng. Phở, nem rán và nộm là những món tôi thích hơn cả”.

Cảm nhận của những vị khách quốc tế đến Việt Nam cho thấy ẩm thực của chúng ta đủ hấp dẫn để bất cứ ai từng nếm thử cũng phải hài lòng. Đúng như nghệ nhân ẩm thực Nguyễn Thị Ánh Tuyết, người được ví như “đầu bếp nguyên thủ” hay “đệ nhất ẩm thực Hà Thành” thì ẩm thực Việt không thua kém bất cứ quốc gia nào trên thế giới, chỉ là chúng ta phải làm sao có thể quảng bá rộng rãi và nâng tầm nó lên mức nghệ thuật.

Xu hướng thế giới và cơ hội cho du lịch ẩm thực Việt

Những sự ghi nhận và tưởng thưởng của quốc tế đã, đang mở ra cơ hội lớn việc phát triển du lịch ẩm thực tại Việt Nam.

Điều đáng nói là sự thăng hoa của ẩm thực Việt gần đây đang bắt đúng nhịp với xu hướng du lịch ẩm thực đang ngày càng gia tăng. Theo báo cáo mới nhất của Tổ chức Du lịch thế giới (World Tourism Organization), du khách không chỉ tìm kiếm những điểm đến hấp dẫn mà còn mong muốn trải nghiệm những món ăn đặc trưng của vùng đất mình đến. Trong những năm qua, du lịch ẩm thực trở thành một yếu tố chính trong quyết định của du khách khi lựa chọn điểm đến. Ước tính của tổ chức Du lịch ẩm thực thế giới (World Food Tourism Association) cho biết, có tới 81% số du khách quốc tế có nhu cầu tìm hiểu ẩm thực địa phương. Họ sẵn sàng dành trung bình 25 - 35% ngân sách cho các khoản chi tiêu liên quan đến thực phẩm và đồ uống trong hành trình du lịch.

Dễ hiểu, các tour du lịch ẩm thực, sự kiện du lịch ẩm thực ngày càng nở rộ và thu hút đông đảo du khách quốc tế. Nhiều tour du lịch ẩm thực hấp dẫn như tour khám phá Sushi và Ramen (Nhật Bản), tour trải nghiệm Kim chi và văn hóa ở Seoul (Hàn Quốc) hay sự kiện Festival Ẩm thực Melbourne (Úc), Tuần lễ Ẩm thực quốc tế tại Berlin (Berlin Food Week), Lễ hội Ẩm thực quốc tế tại Lyon (Pháp)… đã phục vụ hàng trăm nghìn lượt du khách mỗi năm. Hiện nay, nhiều quốc gia như Thái Lan, Nhật Bản, Hàn Quốc, Malaysia, Singapore… đã và đang làm rất tốt việc xây dựng các tour du lịch ẩm thực và quảng bá mạnh mẽ để “đón lõng” những du khách đang háo hức khám phá, trải nghiệm sau một thời gian dài bị phong tỏa vì đại dịch COVID-19.

Việt Nam sẽ bỏ lỡ một cơ hội vàng để phát triển du lịch ẩm thực nếu đứng ngoài vòng quay đó. Đánh giá về điều này, ông Nguyễn Anh Tuấn – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Du lịch chia sẻ: “Ẩm thực là thế mạnh rất lớn của ngành du lịch Việt Nam. Đối với các hoạt động du lịch, nó có vai trò đặc biệt quan trọng. Khi đi du lịch người ta không thể thiếu được việc thưởng thức ẩm thực. Không chỉ đáp ứng nhu cầu ăn uống đơn thuần, khách du lịch hiện nay còn muốn thưởng thức và trải nghiệm, thông qua ẩm thực để tìm hiểu về văn hóa, lối sống của người bản địa”.

Ông Nguyễn Anh Tuấn cho biết, trong Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2030, Bộ Chính trị xác định ẩm thực là thế mạnh đặc biệt để quảng bá và xây dựng thương hiệu du lịch Việt Nam. Với cộng đồng 54 dân tộc và các đặc tính của các vùng miền, địa phương khác nhau, ẩm thực Việt Nam rất đa dạng, khác biệt, có sự kết hợp của cả phương Đông và phương Tây. Cùng với giá trị ẩm thực riêng có của người Việt, ẩm thực của Việt Nam thực sự đã chiếm được cảm tình của rất nhiều khách du lịch trên thế giới và trong nước. Ông Tuấn cho rằng việc Michelin - chuyên gia ẩm thực hàng đầu thế giới gần đây lựa chọn và giới thiệu nhiều món ăn của Việt Nam là cơ hội tuyệt vời để quảng bá du lịch ẩm thực Việt Nam.

“Ẩm thực Việt Nam nên được ưu tiên quảng bá ra thế giới qua các hội chợ du lịch, qua những người nổi tiếng, qua mạng xã hội và đặc biệt là số lần lan tỏa của nhà hàng Việt tại Châu Âu. Chúng tôi biết đến ẩm thực Việt Nam qua món phở ở nhà hàng Việt ở Đức nhưng khi đến đây chúng tôi thấy phở của các bạn tại Việt Nam còn ngon hơn nữa” - anh Dirk và gia đình 3 người đến từ miền Đông nước Đức tâm sự khi ghé thăm phố cổ Hà Nội.

Nhiều việc cần làm ngay để không bỏ lỡ cơ hội

Với sự công nhận toàn cầu về giá trị và sự độc đáo của ẩm thực Việt Nam, ngành du lịch ẩm thực đang đứng trước cơ hội vàng để phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, cùng với cơ hội lớn là những thách thức không nhỏ. Để đảm bảo sự phát triển bền vững và hiệu quả, việc nhận diện và giải quyết các vấn đề hiện tại là rất quan trọng.

Trong cuộc trò chuyện với Báo Nhà báo & Công luận, ông Hiroshi Tanaka - Giám đốc Marketing của một công ty du lịch ở Nhật Bản đánh giá, trong xu hướng du lịch ẩm thực đang ngày càng mạnh mẽ, Việt Nam có lợi thế lớn khi sở hữu nền ẩm thực đa dạng và phong phú. Song, việc khai thác xu hướng này đòi hỏi sự đầu tư và chiến lược bài bản.

Thực tế, ẩm thực Việt Nam rất phong phú, nhưng việc phát triển các sản phẩm du lịch ẩm thực độc đáo và chất lượng vẫn còn hạn chế. Việc thiếu định hình sản phẩm du lịch ẩm thực không chỉ ảnh hưởng đến việc quảng bá ẩm thực Việt Nam ra thế giới, mà còn khiến các doanh nghiệp, địa phương khó khai thác tối đa tiềm năng từ nguồn tài nguyên này. Nhiều địa phương vẫn đang loay hoay trong việc xác định đặc trưng ẩm thực riêng để xây dựng thành sản phẩm du lịch đặc thù. Điều này dẫn đến thiếu sự đồng bộ trong phát triển sản phẩm, từ khâu lựa chọn nguyên liệu, cách chế biến đến trình bày và tiếp thị. Chẳng hạn, nhắc đến Huế người ta có thể nói về bún bò Huế, chè Huế; Quảng Nam có mì Quảng; Nam Định có phở; Hà Nội có bún chả; Ninh Bình có cơm cháy, thịt dê,… nhưng vẫn còn địa phương vẫn chưa có sản phẩm riêng có của mình.

Việc thiếu định hình sản phẩm du lịch ẩm thực ngoài sự ảnh hưởng tới hành trình khám phá văn hóa, con người và lịch sử của điểm đến thông qua ẩm thực, còn kéo theo không tạo được ấn tượng với du khách trong tiếp thị, quảng bá khi sản phẩm ẩm thực mờ nhạt, thiếu điểm nhấn và chưa đủ sức cạnh tranh với các nước trong khu vực. Chưa kể, sự thiếu định hình sản phẩm dẫn đến nguy cơ mai một các món ăn truyền thống trong bối cảnh các món ăn hiện đại và xu hướng quốc tế hóa đang dần chiếm lĩnh thị trường. Hệ lụy kéo theo của sự thiếu hụt này là làm mất đi giá trị văn hóa, giảm sức hấp dẫn của ẩm thực Việt Nam trong mắt du khách.

Theo nghệ nhân ẩm thực Phạm Thị Ánh Tuyết, du lịch ẩm thực Việt Nam vẫn chưa khai thác hết tiềm năng khi nhiều tour du lịch ẩm thực mới đơn thuần là trải nghiệm ăn uống mà thiếu đi chiều sâu văn hóa và lịch sử. Để nâng cao giá trị du lịch ẩm thực, chúng ta cần thiết kế các chương trình không chỉ tập trung vào món ăn mà còn kết hợp với các yếu tố truyền thống và câu chuyện lịch sử. Chẳng hạn các tour khám phá lịch sử ẩm thực có thể giúp du khách hiểu rõ hơn về nguồn gốc và sự phát triển của các món ăn nổi tiếng. “Ngày xưa, các cụ thường nói “Miếng ngon thì nhớ lâu…” - thì miếng ngon ấy sẽ níu chân du khách, làm người ta muốn quay lại để thưởng thức cùng những câu chuyện gắn với nó và nhiều món khác nữa” - nghệ nhân ẩm thực Ánh Tuyết chia sẻ và lấy ví dụ bà từng phục vụ vợ chồng tỷ phú Nga bằng món cá kho Việt Nam khiến họ không thể nào quên.

Tuy nhiên, một trong những thách thức lớn nữa mà du lịch ẩm thực đang đối diện hiện nay là cơ sở hạ tầng và dịch vụ chưa phát triển. Ở nhiều địa phương, đặc biệt là các vùng nông thôn nơi có nhiều đặc sản ẩm thực, hệ thống giao thông còn kém phát triển, đường xá xuống cấp, phương tiện công cộng không đa dạng và không thuận tiện, gây khó khăn cho du khách trong việc tiếp cận các điểm đến ẩm thực. Từ đó, việc xây dựng các tour tuyến hấp dẫn trở nên khó khăn, làm giảm trải nghiệm liền mạch cho du khách.

“Trở ngại lớn nhất chính là chúng ta chưa có sự đầu tư thực sự bài bản và mạnh mẽ để du lịch ẩm thực phát triển. Đầu tư ở đây không chỉ là đầu tư về cơ sở vật chất dịch vụ, đầu tư cho ẩm thực mà còn đầu tư cả về công tác quảng bá điểm đến chung, đào tạo nhân lực. Không du khách nào đến chỉ để ăn không. Họ còn nhu cầu tìm hiểu, giải trí. Vì thế, chúng ta phải đầu tư đồng bộ, tổng thể trong đó có ẩm thực nhấn mạnh điều độc đáo, khác biệt” - ông Nguyễn Anh Tuấn đánh giá.

Một thách thức khác là chúng ta còn nhiều điểm đến có cơ sở vật chất phục vụ ẩm thực chưa đạt chuẩn, “phớt lờ” tuân thủ tiêu chuẩn về vệ sinh an toàn thực phẩm. Thực tế này là nỗi lo lắng của ông Lã Quốc Khánh – Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Văn hóa ẩm thực Việt Nam và của nghệ nhân ẩm thực Phạm Thị Ánh Tuyết: “Từ nhiều năm nay, vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm vẫn chưa được. Nhiều nơi người ta đặt vấn đề lãi lời lên trên mà chưa quan tâm đến an toàn thực phẩm, sức khỏe con người. Đây là một hạn chế khiến nhiều du khách quốc tế vẫn tỏ ra dè dặt với ẩm thực Việt, đặc biệt là ẩm thực đường phố vốn rất hấp dẫn”.

Ngoài các yếu tố trên thì công tác quảng bá tiếp thị còn yếu, thiếu đội ngũ đầu bếp có tay nghề cao tại các cơ sở ẩm thực du lịch, hay việc chưa áp dụng nhiều công nghệ trong hoạt động ẩm thực… cũng góp phần khiến du lịch ẩm thực Việt Nam chưa thể vươn xa.

Đúng là để bứt phá về du lịch ẩm thực, Việt Nam cần phải làm rất nhiều thứ, từ hoàn thiện cơ chế chính sách, tạo môi trường kinh doanh du lịch, đầu tư cơ sở vật chất tại các điểm đến, tăng cường quảng bá hình ảnh, đào tạo lực lượng lao động du lịch lành nghề, vấn đề môi trường, vệ sinh an toàn thực phẩm… Song, với tiềm năng và lợi thế, du lịch ẩm thực Việt đủ tự tin để vươn tầm quốc tế trong tương lai không xa.

Hoài Đức