Đây là vấn đề nhức đầu mới nhất làm ảnh hưởng đến dự án chia sẻ vắc xin COVAX do WHO dẫn đầu và nhằm mục đích tiêm vắc xin cho những người cần thiết nhất trên thế giới.

Ban đầu, hầu hết lượng vắc xin Covid-19 đều được các nước giàu có tích trữ và ưu tiên sử dụng cho người dân của mình, còn COVAX lẫn các nước nghèo thì không thể tiếp cận được với các loại vắc xin.

Khi việc sản xuất vắc xin tăng lên và các quốc gia giàu có hơn bắt đầu cung cấp cho các quốc gia nghèo hơn các liều lượng dư thừa, một số quốc gia, đặc biệt là ở châu Phi, đang gặp khó khăn trong việc quản lý các lô hàng lớn.

Thời hạn sử dụng ngắn, bất bình đẳng ban đầu, sự chần chừ và các rào cản khác đã góp phần làm cho tỷ lệ tiêm chủng thấp hơn nhiều ở châu Phi, nơi chỉ có khoảng 10% người dân đã được chủng ngừa, so với hơn 70% ở các quốc gia giàu có.

Các quốc gia này cũng đã từ chối các lô hàng cận hạn sử dụng. Theo dữ liệu của COVAX và các quan chức, vấn đề về thời hạn sử dụng ngắn phần lớn liên quan đến AstraZeneca.

Một tài liệu nội bộ của WHO xem xét chi tiết các kho dự trữ vắc xin ở một số quốc gia Trung và Tây Phi đã nêu rõ vấn đề này. Trong tổng số liều hết hạn ở các quốc gia châu Phi trong tuần, có khoảng 1,3 triệu là của AstraZeneca, 280.000 liều Johnson & Johnson , 15.000 liều Moderna và 13.000 liều Sputnik của Nga.

Nhiều loại vắc xin khác dự kiến ​​sẽ bị từ chối vì các quốc gia châu Phi và COVAX cho biết từ tháng 1 họ sẽ không chấp nhận vắc xin có hạn sử dụng dưới hai tháng rưỡi.

"Kể từ tháng 1 năm 2022, COVAX sẽ vận chuyển vắc xin đến các quốc gia theo nhu cầu, đảm bảo rằng các quốc gia nhận được đúng khối lượng vào đúng thời điểm", bà Phiona Atuhebwe, chuyên gia vắc xin tại WHO Châu Phi, cho biết.

Khi được hỏi về tài liệu nội bộ, bà nói: "WHO hoàn toàn nhận thức được áp lực mà thời hạn sử dụng ngắn gây ra đối với các chiến lược và hệ thống phân phối trong bối cảnh cơ sở hạ tầng yếu kém và nhu cầu thấp".

Thời hạn sử dụng hai tháng rưỡi là thời hạn tối thiểu mà các nước châu Phi cho rằng họ cần để triển khai tiêm phòng cho người dân.

AstraZeneca, nhà cung cấp vắc xin lớn thứ hai của COVAX sau Pfizer, cho biết kể từ khi bắt đầu triển khai toàn cầu, hơn 250 triệu sản phẩm trên tổng số hơn 2 tỷ liều vắc xin của họ đã rời khỏi các nhà máy với thời hạn sử dụng ngắn hơn 2 tháng rưỡi.

Thời hạn sử dụng ngắn thường không phải là vấn đề đối với một quốc gia có chuyên môn và cơ sở hạ tầng. Nhưng nếu không có hệ thống, việc triển khai sẽ rất mất thời gian.

Người phát ngôn của AstraZeneca cho biết vắc xin phải trải qua các cuộc kiểm tra chất lượng kỹ lưỡng và chỉ ra rằng công ty là người đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tiêm chủng ở các quốc gia nghèo hơn. Với sự đóng góp từ các quốc gia giàu có, vắc xin AstraZeneca đã được COVAX phân phối hơn bất kỳ loại nào khác.

Người phát ngôn cho biết: “AstraZeneca đã cung cấp 2,6 tỷ liều vắc xin trên toàn cầu, khoảng 2/3 trong số đó được cung cấp cho các nước có thu nhập trung bình và thấp".

Khối lượng vắc xin được giao nhiều hơn rất nhiều so với liều lượng bị lãng phí, nhưng tổn thất về cơ bản là do áp lực thời gian. Điều này đã khiến các liều vắc xin của AstraZeneca bị từ chối ngay cả trước khi được xuất xưởng.

Gavi, tổ chức phi lợi nhuận đồng điều hành COVAX cùng với WHO, cho biết khoảng 30 triệu liều AstraZeneca đã bị từ chối hoặc hoãn lại vào năm ngoái bởi các quốc gia nghèo. Con số này tương đương 1/4 số liều vắc xin AstraZeneca được phân phối thông qua COVAX.

Vấn đề chính là thời hạn sử dụng vắc xin chỉ có sáu tháng kể từ ngày đóng chai, thời hạn sử dụng ngắn nhất trong số các nhà cung cấp hàng đầu của COVAX. Ngoài ra, việc kiểm tra chất lượng của công ty đôi khi có thể mất hàng tháng.

Việc kiểm tra chất lượng được thực hiện bởi tất cả các nhà sản xuất vắc xin, nhưng hạn chế về thời gian không phải là vấn đề đối với các nhà cung cấp hàng đầu khác. Vắc xin của Johnson & Johnson có tuổi thọ hai năm khi đông lạnh, của Pfizer sử dụng được trong 9 tháng và của Moderna trong 7 tháng.

Ngoài ra, hệ thống kiểm duyệt và phân phối của COVAX cũng rất phức tạp và mất nhiều thời gian, càng làm gia tăng thêm khó khăn trong việc triển khai vắc xin ở châu Phi.

Một số quốc gia châu Phi đã cảnh báo trong tài liệu của WHO rằng hàng triệu liều vắc xin Moderna và Pfizer cũng có thể bị lãng phí, với vấn đề thường liên quan đến việc hấp thụ vắc xin thấp và không đủ thiết bị dây chuyền lạnh để phân phối những mũi tiêm này ở các vùng xa xôi.