Theo thỏa thuận ký kết, Trung Quốc đã đồng ý mua thêm ít nhất 200 tỷ USD hàng hóa và dịch vụ từ Mỹ trong vòng 2 năm, 2020 và 2021, so sánh với năm 2017. Thỏa thuận thương mại giai đoạn 1 được coi là một trong những nỗ lực giữa hai cường quốc nhằm tạm ngừng cuộc thương chiến nổ ra hồi năm 2018.

Trong năm đầu tiên khi thực hiện thỏa thuận, Trung Quốc đã nhập khẩu khối lượng hàng hoá trị giá 100 tỷ USD từ Mỹ, tương đương khoảng 58% mục tiêu 173,1 tỷ USD trước đó được đặt ra cho năm 2020, theo dữ liệu tổng hợp của Cục Hải quan Trung Quốc thu thập bởi Viện Peterson về Kinh tế Quốc tế (PIIE).

Những thống kê về lượng hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ của Trung Quốc dù vậy vẫn chưa phản ánh được hết toàn cảnh xuất khẩu của Mỹ sang Trung Quốc. Một phần là bởi hai quốc gia này sử dụng các phương pháp thu thập dữ liệu và áp dụng các tiêu chuẩn khác nhau. Đồng thời, Viện PIIE cũng không đề cập đến các giao dịch dịch vụ từ Mỹ của Trung Quốc do dữ liệu này không được công bố hàng tháng.

Ngay cả trước khi đại dịch bùng phát, một số chuyên gia đã đưa ra nhận định cho rằng việc Trung Quốc tăng mua hàng hóa và dịch vụ của Mỹ với số lượng lớn như vậy là điều phi thực tế. Hơn nữa, đại dịch Covid-19 bùng phát khiến cho việc thực hiện cam kết lại càng trở nên khó khăn hơn rất nhiều, do nhu cầu nhập khẩu của Trung Quốc giảm mạnh.

Bên cạnh đó, thỏa thuận giai đoạn 1 còn bao gồm các điều khoản với tính ràng buộc cao đối với Trung Quốc trong việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và mở cửa thị trường cho các doanh nghiệp dịch vụ tài chính nước ngoài.

Ông Robert Lighthizer – cựu Bộ trưởng Thương mại Mỹ từng là đại diện của Mỹ dưới thời Tổng thống Trump tham gia đàm phán với Trung Quốc – chia sẻ trong tháng trước rằng Bắc Kinh đã thực hiện “rất tốt” các điều khoản trong cam kết. Ông cho rằng chính quyền tân Tổng thống Joe Biden cũng nên bám sát thỏa thuận và sử dụng thuế quan làm đòn bẩy.

Tổng thống đắc cử Mỹ Joe Biden, đã tuyên thệ nhậm chức hôm 20/1 vừa qua, tuy nhiên, vẫn chưa đưa ra bất kỳ thông báo chính thức nào về số phận của thỏa thuận thương mại “giai đoạn 1”. Vào tháng 12 năm ngoái, ông cho biêt sẽ không gỡ bỏ các hàng rào thuế quan đối với Trung Quốc ngay lập tức và sẽ tiến hành xem xét lại toàn bộ thỏa thuận này.

Một vài chuyên gia chính sách công đã chỉ ra rằng các thành viên thuộc chính quyền Joe Biden đã nhất trí với chính phủ của người tiền nhiệm về nhiều vấn đề liên quan tới Trung Quốc. Điều này đồng nghĩa với việc lập trường cứng rắn đối với Bắc Kinh của Mỹ vẫn sẽ tiếp diễn, nhưng với cách tiếp cận và tiến hành khác.

Ông Scott Kennedy, cố vấn cấp cao và Chủ tịch Ủy ban về kinh tế và kinh doanh Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế cho biết: “Lý do quan trọng nhất để thay đổi hướng đi là do sự thất bại của các cách tiếp cận của chính quyền Trump trong thời gian qua”.

Tuy vậy, viết trong báo cáo công bố hôm 19/1, trước lễ nhậm chức của ông Joe Biden một hôm, ông Kennedy cho rằng cựu Tổng thống Donald Trump và các cộng sự “xứng đáng được ghi nhận khi đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về những mối đe dọa từ Trung Quốc”.

Dù vậy, chính quyền ông Trump đã không giải quyết được nhiều vấn đề kinh tế “với các chính sách hiệu quả khiến cho lợi thế của nước Mỹ có thay đổi lớn”, ông Kennedy chia sẻ thêm. Đặc biệt, vị cố vấn cấp cao cho rằng thỏa thuận thương mại giai đoạn 1 thậm chí đã góp phần giúp cho Trung Quốc từng bước hoàn thiện các công cụ chính sách công nghiệp nhanh chóng hơn.

 “Điểm sáng của thỏa thuận giai đoạn 1 – cam kết mua 200 tỷ USD hàng hóa và dịch vụ - thực sự là một thảm họa. Cam kết này khuyến khích thương mại có kiểm soát và chủ nghĩa can thiệp của nhà nước Trung Quốc, đồng thời đặt ra các mục tiêu phi thực tế mà theo Trung Quốc đã lường trước là sẽ không thể thực hiện được”, ông Kennedy nhấn mạnh.

                                                                          Hương Vũ