Tháng 7, đến với Khu tưởng niệm đặc biệt tại Bảo tàng Báo chí Việt Nam

1. Có lẽ bất cứ ai có cơ hội một lần tới đây đều không khỏi bùi ngùi dừng bước ở khu tưởng niệm các nhà báo – liệt sĩ. Trên bức tường màu đỏ trong phòng trưng bày đương đại của Bảo tàng Báo chí Việt Nam có danh sách trên 500 liệt sĩ nhà báo. Đây cũng là nơi mà nhiều đoàn khách đến dâng hương, tưởng niệm khi đến thăm ngôi nhà di sản chung của những người làm báo Việt Nam thời gian qua. Nơi đây là hồ sơ danh sách những người làm báo đã hy sinh vì Tổ quốc và nhân dân, vì sự nghiệp báo chí Việt Nam.

Khu tưởng niệm được thiết kế với các vách kính ghép lại với nhau cùng tông màu đỏ chủ đạo, có khắc tên và cơ quan của các nhà báo liệt sĩ từ trước năm 1945 đến nay. Từng dòng tên có người đã đầy đủ năm sinh, năm mất, có người vẫn còn phải để trống với một dấu hỏi vì chưa tìm được đầy đủ thông tin. Đó là những nhà báo đã không tiếc máu xương, chẳng quản ngại hy sinh để dấn thân và cống hiến. Họ là những người làm báo vừa cầm bút, vừa cầm súng, đã anh dũng chiến đấu và ngã xuống với tiếng thơm còn lưu truyền, vang vọng mãi…

Danh sách các nhà báo liệt sĩ do Bảo tàng Báo chí Việt Nam lập trong nhiều năm qua và hiện vẫn đang tiếp tục được cập nhật. Bảo tàng đã tham khảo, đối chiếu thông tin và tổng hợp lại từ nhiều nguồn, trong đó có các cuốn sách: “Nhà báo liệt sĩ”; “Tri ân nhà báo liệt sĩ” và “Dáng đứng dưới tầm bom” của nhà báo Văn Hiền và các tư liệu, hình ảnh, sách, báo, kỷ yếu, các bản ghi chép do các cơ quan báo chí, các nhà báo và gia đình nhà báo cung cấp…

Nhà báo Trần Kim Hoa – nguyên Giám đốc Bảo tàng Báo chí Việt Nam chia sẻ: “Với niềm tri ân, biết ơn, Bảo tàng báo chí Việt Nam đã nỗ lực sưu tầm tài liệu, lập hồ sơ trên 500 nhà báo đã hy sinh và in trang trọng trên bức vách màu đỏ đặt tại khu vực tưởng niệm này. Đó là những cây bút ưu tú, tinh thông nghiệp vụ, những cán bộ, nhân viên dũng cảm thuộc nhiều cơ quan báo chí của cả nước, như: Thông tấn xã Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Điện ảnh Quân đội nhân dân, Báo Quân đội nhân dân, Nhân Dân, Cứu quốc, Giải phóng…”.

Không đơn thuần là một khu tưởng niệm mà trong từng cái tên, từng dòng chữ trên bức vách như ẩn chứa rất nhiều những câu chuyện của sự dấn thân, không quản hiểm nguy; là sự lăn lộn, hòa mình vào mưa bom bão đạn để bảo vệ mạch máu thông tin, phục vụ cho công tác tuyên truyền, chiến đấu; phụng sự Tổ quốc và Nhân dân. Càng trong khó khăn thử thách, những người làm báo cách mạng càng thể hiện được bản lĩnh và trí tuệ. Những nhà báo chiến sỹ của chúng ta, họ đã sống và chiến đấu vì lý tưởng cao đẹp “Không có gì quý hơn độc lập tự do”.

2. Đến với không gian khu vực tưởng niệm, trưng bày các hiện vật của những nhà báo liệt sĩ ở Bảo tàng Báo chí Việt Nam, người xem được “mục sở thị”, chạm tay vào lịch sử và như được ngược dòng thời gian trở về quá khứ, để hiểu rõ hơn sự hy sinh của những nhà báo - chiến sĩ năm xưa. Có thể, đây cũng chưa hẳn là danh sách đầy đủ các liệt sĩ nhà báo và cũng khó có điều kiện để kể về hết các nhà báo đã hy sinh cho sự nghiệp báo chí Việt Nam.

Tuy nhiên, trong danh sách ấy có những con người quá đặc biệt mà chúng ta không thể không nhắc đến họ. Đó là nhà báo Trần Kim Xuyến hoạt động ở Hà Nội năm 1943, bị bắt giam tại Hoả Lò năm 1944, vượt ngục năm 1945. Nhà báo Trần Kim Xuyến cũng là người được giao nhiệm vụ đặc biệt, cùng với nhiều nhà báo khác chuẩn bị âm thanh, ánh sáng, khẩu hiệu phục vụ cho lễ Tuyên ngôn Độc lập tại Ba Đình, Hà Nội. Kháng chiến bùng nổ. Ông đã hy sinh khi thực hiện nhiệm vụ di chuyển, sơ tán máy móc, tài liệu. Đây là nhà báo đầu tiên hy sinh trong kháng chiến chống Pháp.

Trong số những nhà báo liệt sĩ đã hy sinh, có nhà báo liệt sĩ Lê Đình Dư của Báo Quân đội nhân dân thực sự khiến chúng tôi nhớ mãi. Năm 2015, tại TP. Hồ Chí Minh, Báo Quân đội nhân dân đã tổ chức lễ truy tặng liệt sĩ, nhà báo Lê Đình Dư danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Nhà báo liệt sĩ Lê Đình Dư sinh năm 1931, từng tham gia chiến đấu trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, sau đó được điều về công tác tại Phòng Quân sự (nay là Phòng biên tập Quốc phòng - An ninh, Báo Quân đội nhân dân).

Là nhà báo, chiến sĩ, nhà báo Lê Đình Dư hy sinh tại chiến trường Cửa Việt, Gio Linh, Quảng Trị có một câu nói rất nổi tiếng, trở thành biểu tượng cho người chiến sĩ cầm bút, cầm máy ảnh và cầm súng trên mặt trận: “Người chiến sĩ có thể đứng bắn, quỳ bắn, nằm bắn, còn phóng viên chúng tôi chỉ có quyền đứng thẳng trên chiến hào, dùng vũ khí là máy ảnh, bút máy ghi lại chiến công của đồng đội và tội ác của quân thù”… Ngoài ra còn có liệt sĩ nhà báo Trần Đăng, tác giả của những phóng sự, ghi chép nổi tiếng như “Một lần đến Thủ đô”, “Trận Phố Ràng”…

Trong không gian trưng bày ở khu vực tưởng niệm còn có rất nhiều hiện vật của các nhà báo, liệt sĩ gồm những bức ảnh, bài bút ký, máy ảnh, bút mực… đã nhuốm màu thời gian và thấm đẫm mùi khói lửa chiến tranh, đó là hiện vật của nhà báo, liệt sĩ, nghệ sĩ nhiếp ảnh Lương Nghĩa Dũng (TTXVN); hiện vật của nhà báo, liệt sĩ Tô Chức, Hồ Tương Phùng (Đài Tiếng nói Việt Nam); chiếc máy ảnh cũ kỹ của nhà báo Bùi Nguyên Khiết (Báo Hoàng Liên Sơn), tấm thẻ của quay phim Nguyễn Như Đạt (Xưởng phim Quân đội), những lá thư và trang nhật ký của nhà báo Hoàng Kim Tùng (Báo Giải phóng Quảng Đà); chiếc máy ảnh của nhà báo Phan Tứ Kỷ - người đã kịp thời ghi lại nhiều hình ảnh sống động, chân thực, giàu cảm xúc về chiến trường khói lửa.

Ngoài các bức ảnh còn có nhiều tranh ký họa và thư từ nhà báo Phan Tứ Kỷ gửi cho bạn bè, người thân đã được lưu giữ lại. Đây là nguồn tư liệu quý giá về cuộc chiến đấu oanh liệt của quân và dân ta tại chiến trường Trị - Thiên khói lửa. Với những người làm báo, đây là di sản quý về báo chí Việt Nam, đặc biệt là báo chí cách mạng. Dấu ấn khốc liệt của chiến trường năm nào có khi còn in dấu trên cả những trang viết tay không còn nguyên vẹn theo năm tháng và dù thời gian có thể làm phai mờ nét chữ, trang giấy có thể ố vàng, hiện vật có thể cũ đi nhưng giá trị lịch sử thì còn mãi…

3. Trước những hy sinh ấy, nhà báo Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam từng xúc động, tự hào bày tỏ: “Khi trong cuộc đấu tranh giành độc lập, thống nhất đất nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội, theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, hàng triệu người con ưu tú của dân tộc Việt Nam đã hiến dâng tuổi thanh xuân, kiên cường chiến đấu, anh dũng hy sinh hoặc mang thương tật suốt đời. Máu đào của các anh đã tô thắm lá cờ cách mạng vẻ vang, để đất nước ta nở hoa độc lập, kết trái tự do. Trong hàng triệu, hàng vạn những người con anh dũng đó cũng có các vị tiền bối, các nhà báo, phóng viên chiến trường của chúng ta với tinh thần quả cảm “Sống bám đá đánh giặc, chết hóa đá, bất tử” nằm lại với đất mẹ anh hùng…”.

Còn chúng tôi cũng cảm thấy mình thật may mắn khi có dịp được lần giở và chạm vào những tài liệu, hiện vật quý còn lại ở đây đã hiểu được phần nào những năm tháng đấu tranh của nhà báo - chiến sỹ - những đồng nghiệp, bậc tiền bối, những con người đã cống hiến tuổi thanh xuân để những dòng tin, bức ảnh, thước phim về sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, bảo vệ độc lập, hòa bình, tự do của Tổ quốc được lan tỏa khắp trong nước và thế giới. Những đóng góp to lớn đó là tấm gương sáng, là sự nhắc nhở đối với mỗi nhà báo chúng ta hôm nay phải nỗ lực hơn nữa, quyết tâm vượt qua khó khăn, không ngừng sáng tạo đổi mới, chuyên nghiệp và bứt phá, đóng góp tích cực cho sự nghiệp Báo chí Cách mạng Việt Nam.