Thượng tá, Tiến sĩ Đào Trung Hiếu – chuyên gia tội phạm học: Không gian mạng chỉ an toàn khi chúng ta biết cảnh giác và tuân thủ kỹ năng tự vệ số

+ Thưa Thượng tá, vì sao tội phạm mạng lại đặc biệt nguy hiểm đối với học sinh? Thực trạng này hiện nay ra sao?

- Trong bối cảnh chuyển đổi số, internet và mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống học đường. Thống kê cho thấy, khoảng 70% học sinh THCS và THPT sử dụng mạng xã hội hằng ngày. Đây là môi trường mở, vừa nhiều cơ hội, nhưng cũng chứa đựng vô vàn rủi ro.

Năm 2024, lực lượng chức năng đã phát hiện hơn 17.000 vụ việc liên quan tội phạm mạng, tăng nhiều so với năm trước. Đáng chú ý, rất nhiều vụ việc có bị hại là học sinh. Trẻ em vốn thiếu kinh nghiệm sống, kỹ năng kiểm chứng thông tin chưa cao, lại dễ tin người và thường giấu kín sự cố khi gặp rủi ro. Chính vì vậy, các em trở thành “mục tiêu ưa thích” của tội phạm mạng.

Không gian mạng không phải “thế giới ảo” vô hại, mà là môi trường thật, với những nguy cơ thật và hậu quả thật. Chỉ một lần bất cẩn nhấn vào đường link lạ, gửi bức ảnh riêng tư, chia sẻ mật khẩu, học sinh có thể bị lừa đảo, mất tiền, bị xâm hại danh dự, thậm chí gặp nguy hiểm đến tính mạng. Những vụ việc đau lòng từng xảy ra là lời cảnh báo không thể xem nhẹ.

Các nguy cơ thường gặp trong học đường có thể kể đến như: Bị bắt nạt qua mạng xã hội, bị lập nhóm bêu xấu, bị nhắn tin nặc danh đe dọa, hoặc bị đăng tải hình ảnh cá nhân trái phép. Nhiều em bị lôi kéo tham gia đánh bạc trực tuyến, mua bán tài khoản game, cá độ… Nguy hiểm hơn là những trò chơi tiêu cực, hội nhóm độc hại cổ vũ bạo lực, thậm chí xúi giục học sinh tự hại bản thân.

+ Vậy, chuyên gia có thể cho biết các thủ đoạn, chiêu trò mà hiện nay tội phạm mạng thường sử dụng để lừa đảo, xâm hại học sinh và phụ huynh?

- Tội phạm mạng ngày càng tinh vi, liên tục biến tướng để đánh trúng tâm lý học sinh và phụ huynh. Có thể chia thành một số thủ đoạn điển hình như:

Giả mạo giáo viên, nhà trường: Chúng gửi đường link hoặc ứng dụng giả danh để “nộp bài tập”, “đóng học phí”, yêu cầu học sinh hoặc phụ huynh cung cấp mật khẩu, mã OTP.

Chiếm đoạt tài khoản mạng xã hội: Hacker xâm nhập Facebook, Zalo của học sinh hoặc phụ huynh, rồi nhắn tin mượn tiền, lừa chuyển khoản. Vì tin tưởng người quen nên nhiều trường hợp đã sập bẫy.

Giả mạo cơ quan chức năng: Một số đối tượng mạo danh Công an, Viện Kiểm sát, Tòa án, gửi tin nhắn hoặc gọi điện đe dọa, nhằm chiếm đoạt tiền. Đây là thủ đoạn rất nguy hiểm vì đánh vào tâm lý sợ hãi.

Gạ gẫm gửi ảnh nhạy cảm: Đây là chiêu trò xấu xa nhằm khống chế, tống tiền. Khi học sinh nhẹ dạ chia sẻ hình ảnh riêng tư, kẻ xấu sẽ biến điều đó thành công cụ đe dọa, thậm chí phát tán lên mạng để làm nhục nạn nhân.

Trúng thưởng ảo, đường link lạ: Nhiều học sinh nhận tin nhắn trúng thưởng điện thoại, học bổng… rồi được yêu cầu nhập thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng. Chỉ một cú click chuột, thông tin đã bị đánh cắp.

Điểm chung của những thủ đoạn này là lợi dụng sự non nớt, cả tin của học sinh và sự thiếu kiểm soát của phụ huynh. Chỉ cần thiếu cảnh giác, hậu quả sẽ rất nặng nề.

+ Ông có thể đưa ra những kỹ năng cơ bản và khuyến nghị thiết thực để giúp học sinh, phụ huynh phòng vệ hiệu quả, ứng phó kịp thời khi gặp rủi ro trên mạng?

- Điều quan trọng nhất là xây dựng thói quen đề phòng. Mỗi học sinh và phụ huynh cần nhớ nguyên tắc: Không gian mạng an toàn khi chúng ta biết cảnh giác và tuân thủ kỹ năng tự vệ số.

Một số kỹ năng cơ bản cần ghi nhớ là rèn thói quen kiểm chứng thông tin. Đừng tin ngay vào những gì nhìn thấy trên màn hình. Hãy kiểm tra qua nhiều nguồn khác nhau, đặc biệt với các đường link, tin nhắn bất thường.

Cảnh giác khi kết bạn: Không chấp nhận lời mời từ người lạ, hạn chế trò chuyện riêng. Bảo mật tài khoản, tuyệt đối không chia sẻ mật khẩu cho bất kỳ ai.

Giữ an toàn thông tin cá nhân: Không đăng tải địa chỉ, số điện thoại, tên lớp, trường, số căn cước, tài khoản ngân hàng hay hình ảnh riêng tư lên mạng.

Hãy nhớ nguyên tắc “3 không - 2 luôn” là: Không gửi ảnh nhạy cảm; không nhấn link lạ; không chia sẻ thông tin cá nhân; luôn kể với người lớn; luôn kiểm tra kỹ trước khi tin.

Trong trường hợp không may gặp rủi ro, học sinh cần bình tĩnh xử lý, không hoảng sợ, không làm theo yêu cầu của kẻ xấu, đặc biệt là không chuyển tiền, không gửi thêm ảnh. Phải kể ngay với cha mẹ, thầy cô hoặc người lớn tin cậy. Lưu giữ bằng chứng (chụp màn hình, sao lưu tin nhắn). Chặn và báo cáo tài khoản vi phạm, đồng thời thông báo cho nhà trường hoặc cơ quan công an khi sự việc nghiêm trọng.

Bên cạnh đó, phụ huynh đóng vai trò then chốt. Cha mẹ không nên “thả nổi” thiết bị thông minh cho con. Nguyên tắc dành cho phụ huynh là “3 không - 4 có”. Trong đó, 3 không là: Không giao điện thoại, máy tính cho con quá sớm; không để con dùng một mình; không xem nhẹ những dấu hiệu bất thường. 4 có là: Đồng hành cùng con; chia sẻ để con tin tưởng; giới hạn thời gian sử dụng; kiểm soát nội dung, cài đặt công cụ lọc, chặn trang độc hại.

Nếu phụ huynh đồng hành, nhà trường tăng cường giáo dục và cơ quan chức năng thường xuyên cảnh báo, thì học sinh sẽ có “lá chắn” vững vàng, chủ động tự vệ số.

+ Xin trân trọng cảm ơn ông!