Thông tin từ một số đơn vị vận tải hành khách tuyến cố định cho biết, hiện nhiều doanh nghiệp kinh doanh xe hợp đồng sử dụng hình thức dùng xe 4 - 7 chỗ luồn lách vào trong các ngõ ngách, khu phố để đón khách. Sau đó, đưa về điểm tập kết, thường là những địa điểm nằm sâu trong các khu đô thị hoặc tại các tuyến đường không cấm dừng đỗ để khách lên xe.

Tinh vi hơn, một số nhà xe lại liên kết với các văn phòng du lịch, hướng dẫn khách đặt xe qua văn phòng rồi mới lên xe, giống như một xe chở khách đi tour du lịch thực thụ. Một số lại thay vé xe bằng cách cấp cho hành khách phiếu thu hoặc nhiều voucher du lịch. Thậm chí, nhiều trường hợp còn giả danh xe phục vụ đám tang, đám cưới, không cần thiết phải có hợp đồng vận tải và danh sách hành khách.

Anh Nguyễn Văn H. (một lái xe chạy tuyến cố định Hà Nội - Lạng Sơn) bức xúc :“Dù có quy định phải lắp thiết bị giám sát hành trình, đóng bảo hiểm, khám sức khỏe cho lái xe,... nhưng hầu hết xe hợp đồng “trá hình” chạy tuyến cố định không thực hiện khiến họ có quá nhiều lợi thế so với xe tuyến cố định. Chỉ riêng “ăn bớt” được các khoản phí thuế thì xe hợp đồng “trá hình” đã đề ra được hàng chục triệu đồng mỗi xe hàng tháng. Đây thực sự là cuộc cạnh tranh không lành mạnh và không cân sức khiến doanh nghiệp vận tải tuyến cố định khó sống...”

Để khắc phục tình trạng trên, ngày 17/1/2020, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Nghị định số 10/2020/NĐ-CP quy định về kinh doanh và điều kiện kinh doanh vận tải bằng xe ô và chính thức có hiệu lực kể từ ngày 1/4. Theo Bộ Giao thông vận tải (cơ quan chủ trì soạn thảo), Nghị định số 10 đã bổ sung hoặc điều chỉnh một số nội dung quy định nhằm xử lý hiệu quả hơn tình trạng xe dù, bến cóc và xe hợp đồng hoạt động trá hình xe tuyến cố định.

Theo đó, đơn vị kinh doanh vận tải hành khách theo hợp đồng thực hiện cung cấp đầy đủ các nội dung tối thiểu của hợp đồng vận chuyển qua phần mềm của Bộ Giao thông vận tải. Trên cơ sở các thông tin của hợp đồng vận chuyển, kết hợp với thông tin từ thiết bị giám sát hành trình, hệ thống sẽ xác định các trường hợp xe hợp đồng, xe du lịch thực hiện quá 30% tổng số chuyến của xe đó có điểm đầu trùng lặp và điểm cuối trùng lặp, các cơ quan chức năng sẽ có căn cứ để kịp thời xử lý theo các quy định hiện hành.

Phương tiện kinh doanh phải được niêm yết (dán cố định) cụm từ “XE HỢP ĐỒNG” làm bằng vật liệu phản quang trên kính phía trước và kính phía sau xe; với kích thước tối thiểu của cụm từ “XE HỢP ĐỒNG” là 6 x 20 cm, phải có phù hiệu “XE HỢP ĐỒNG” và được dán cố định phía bên phải mặt trong kính trước của xe.

Trao đổi với PV Báo Nhà Báo và Công luận, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải ô tô Việt Nam Nguyễn Văn Quyền khẳng định, Nghị định số 10/2020/NĐ-CP quy định về kinh doanh và điều kiện kinh doanh vận tải bằng xe ô tô ra đời đã giải quyết một số vướng mắc trong quản lý hoạt động vận tải hành khách bằng xe ô tô tồn tại lâu nay và thúc đẩy việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hoạt động dịch vụ vận tải.

Trong nhiều năm qua, luôn tồn tại mâu thuẫn giữa các doanh nghiệp vận tải hành khách tuyến cố định với xe hợp đồng (mà người ta hay gọi là Limousine) liên quan đến vận tải hành khách. Hai loại hình kinh doanh vận tải này đang có phân khúc thị trường trùng nhau dẫn tới phát sinh những mâu thuẫn. Trước đó, Nghị định 86 quy định điều kiện kinh doanh vận tải khách theo hợp đồng đơn giản hơn loại hình vận tải hành khách theo tuyến cố định, các quy định chưa rõ ràng, tạo ra sự bất bình đẳng khiến nhiều doanh nghiệp vận tải hành khách tuyến cố định lao đao.

Đặc biệt, khái niệm về hợp đồng vận tải trong Nghị định 10 đã được làm sáng rõ hơn rất nhiều. Cụ thể, kinh doanh vận tải hành khách theo hợp đồng không theo tuyến cố định là kinh doanh vận tải hành khách bằng xe ô tô được thực hiện theo hợp đồng vận chuyển hành khách bằng văn bản giấy hoặc điện tử (hợp đồng vận chuyển hoặc hợp đồng điện tử) giữa đơn vị kinh doanh vận tải hành khách theo hợp đồng với người thuê vận tải có nhu cầu thuê cả chuyến xe (bao gồm cả thuê người lái xe).    

Bên cạnh đó, hợp đồng vận chuyển phải được đàm phán và ký kết trước khi thực hiện vận chuyển giữa đơn vị kinh doanh vận tải hành khách theo hợp đồng với người thuê vận tải có nhu cầu thuê cả chuyến xe (bao gồm cả thuê người lái xe).

Nghĩa là không phải khi xe đã di chuyển hoặc trong quá trình chạy trên đường mới hình thành hợp đồng. Mỗi một chuyến xe của loại hình kinh doanh vận tải khách theo hợp đồng chỉ được thực hiện bởi một hợp đồng duy nhất, không phải nhiều hợp đồng hay hẹn đón nhiều người. Đồng thời trước khi thực hiện hợp đồng vận tải thì những nội dung cơ bản phải được chuyển về các Sở GTVT để theo dõi.

“Xe hợp đồng phải thực sự phục vụ các đoàn khách đi tham quan, du lịch, thăm hỏi,... các nhu cầu đi tập thể một cách thực sự chứ không phải xe hợp đồng đem ra để chạy dù, tranh giành khách, gây ùn tắc giao thông và tiềm ẩn nguy cơ cao xảy ra tai nạn. Ngành vận tải hy vọng Nghị định 10 sẽ giải quyết các vấn đề đã tồn tại trong nhiều năm, đặc biệt là sự bất bình đẳng giữa xe khách tuyến cố định và xe hợp đồng”, ông Quyền cho biết thêm.

Là một trong những bến xe lớn của Hà Nội, những năm qua Bến xe Giáp Bát cũng phải chịu ảnh hưởng không nhỏ bởi loại hình xe hợp đồng “trá hình” chạy tuyến cố định. Ông Nguyễn Tất Thành, Giám đốc Bến xe Giáp Bát chia sẻ, nhiều doanh nghiệp tuyến cố định đang lao đao, thậm chí phải đóng tuyến do không hoạt động được vì xe dù, bến cóc, các loại hình xe hợp đồng trá hình hoạt động ngày càng rầm rộ.

Các loại hình phương tiện vận tải hành khách này không phải vào bến xếp slot như xe khách tuyến cố định và chạy trong nội đô bất cứ khung giờ nào trong ngày, chạy tùy ý. Điều này khiến lượng khách tuyến cố định ngày càng giảm mạnh, xe chạy là lỗ vì phải chịu ràng buộc nhiều điều kiện kinh doanh và nộp các khoản như: Lệ phí ra - vào bến, lệ phí bán vé, phí đỗ qua đêm, các thủ tục liên quan đến phương tiện và người lái,...

Việc nghị Nghị định số 10/2020/NĐ-CP quy định về kinh doanh và điều kiện kinh doanh vận tải bằng xe ô tô ra đời đem tới hy vọng giải quyết những mâu thuẫn, sự bất bình đẳng trong hoạt động vận tải hành khách giữa xe tuyến cố định và xe hợp đồng.

Tuy nhiên cùng với đó, ông Thành cũng bày tỏ nhiều băn khoăn về những biến tấu, chiêu trò để “lách luật” của loại hình xe hợp đồng :“Ví dụ đơn giản, các nhà xe, đơn vị vận tải sẽ tổ chức gom khách bằng ô tô 4 chỗ hoặc 7 chỗ, chuẩn bị sẵn hợp đồng và ký trước khi lên xe; thậm chí “bịa” ra tên hành khách...”

Theo ý kiến của nhiều chuyên gia, nếu làm tốt việc kiểm tra hoạt động của phương tiện vận tải hành khách bằng xe ô tô thông qua Thiết bị giám sát hành trình sẽ giúp quản lý hiệu quả, kịp thời phát hiện những vi phạm, ngăn chặn tình trạng xe dù bến cóc.

Ngoài ra, các lượng chức năng Cảnh sát giao thông, Thanh tra giao thông vận tải cũng cần vào cuộc một cách quyết liệt hơn nữa, tăng cường kiểm tra, xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật xe dù, bến cóc, xe Limousine để tạo môi trường bình đẳng trong kinh doanh cũng như đảm bảo an toàn giao thông trên địa bàn.

Thế Anh