Nước Đức được điều hành bởi một liên minh gồm hai hoặc ba đảng. Hạ viện mới sẽ tổ chức phiên họp đầu tiên trong vòng 30 ngày sau cuộc tổng tuyển cử. Đảng nhận được nhiều ghế nhất từ cuộc tổng tuyển cử sẽ phải nhanh chóng bắt tay vào công việc sau đây.

Họ đàm phán với các đảng khác, với mục tiêu tìm kiếm một hoặc một vài đối tác để kiểm soát tuyệt đại đa số ghế trong Hạ viện. Đây chính là yếu tố quyết định xem ai sẽ trở thành thủ tướng Đức sau đó.

Sau khi liên minh đã được thành lập, các cuộc thỏa thuận giữa các đảng sẽ diễn ra, nhằm thiết lập một cơ sở cho chính phủ mới. Thỏa thuận này đưa ra các kế hoạch cho chính phủ mới trong nhiệm kỳ 4 năm, gồm việc phân chia chức thủ tướng và các vị trí lãnh đạo quan trọng khác giữa các đảng trong liên minh.

Sau đó, hơn 600 thành viên của Hạ viện mới sẽ tổ chức phiên họp đầu tiên để chọn thủ tướng thông qua một cuộc bỏ phiếu kín. Thực ra, lúc này mọi chuyện gần như chỉ còn là thủ tục do các đảng đã đàm phán trước đó.

Đó là lý do, mọi thủ tướng Đức đều đã trúng cử ngay vòng bỏ biểu đầu tiên, dù có lúc suýt soát. Konrad Adenauer được bầu làm thủ tướng Tây Đức vào năm 1949 với đa số ít nhất có thể. Helmut Schmidt và Helmut Kohl mỗi người chỉ nhận được 1 phiếu nhiều hơn mức cần thiết khi họ được bầu làm thủ tướng lần lượt vào các năm 1974 và 1982.  

Người được lựa chọn gần nhất là bà Angela Merkel nhận được 323/612 phiếu vào năm 2009, nhiều hơn 16 phiếu so với mức cần thiết để làm thủ tướng.

Cùng với các đảng, tổng thống (chức danh không tham gia nhiều vào việc điều hành đất nước tại Đức) cũng có quyền đề xuất một ứng viên thủ tướng khác. Ông không có nghĩa vụ phải đề xuất người mà các đảng đã chọn ra, song phải giới thiệu một ứng cử viên hợp lý. Tuy nhiên, thường ông sẽ đề cử chính người do liên minh đảng nắm đa số ghế Hạ viện đã chọn.

Nếu đa số nghị sĩ (đại biểu Hạ viện) không bỏ phiếu cho ứng cử viên thủ tướng trong vòng đầu tiên, giai đoạn bỏ phiếu thứ hai hoặc thứ ba nếu cần thiết sẽ diễn ra trong vòng 14 ngày. Song như đã nói, đây là điều chưa từng xảy ra trong lịch sử bầu chọn thủ tướng nước Đức.

Còn trên lý thuyết, trong trường hợp vẫn chưa có thủ tướng nào được bầu sau 14 ngày gia hạn, một vòng bỏ phiếu cuối cùng sẽ diễn ra. Nếu một ứng cử viên nhận được số phiếu quá bán, người đó ngay lập tức được bổ nhiệm làm thủ tướng.

Còn không, người giữ vị trí tổng thống có 7 ngày để quyết định xem có chấp nhận chọn người có phiếu cao nhất (nhưng không quá bán) làm thủ tướng mới hay giải tán quốc hội. Nếu quốc hội bị giải tán, cuộc tổng tuyển cử mới phải diễn ra trong vòng 60 ngày.

Như vậy, trên lý thuyết, việc các ứng viên tiến hành các chiến dịch tranh cử không phải để kêu gọi ủng hộ cho cá nhân mình, mà là cho đảng của mình. Song trên thực tế, nếu đảng của ứng viên đó chiến thắng, ứng viên đó gần như sẽ trở thành thủ tướng Đức sau này. Có nghĩa, giai đoạn quyết định đến vị trí thủ tướng mới chính là cuộc tổng tuyển cử chọn đại biểu Hạ viện, như cuộc tổng tuyển cử sắp diễn ra vào ngày 26/9 tới.

Hoàng Huy