Hai vấn đề, một nghịch lý

Đây là một vấn đề hết sức hệ trọng và nhạy cảm, liên quan đến quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà nước đối với việc làm, đời sống của hàng chục triệu lao động ở mọi độ tuổi, mọi giới và trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Do đó chủ trương nâng tuổi nghỉ hưu và chính sách BHXH phải đặt trong tổng quan các chính sách của Đảng và Nhà nước liên quan đến vấn đề này. Với bản chất “Nhà nước của dân, do dân, vì dân”,  chúng ta cần lắng nghe tiếng nói đa chiều của dân; Cần có quy trình, cơ chế tổ chức khảo sát, điều tra xã hội học thật khách quan, để mọi đối tượng lao động được thể hiện chính kiến của mình trước khi nhà nước ban hành, làm cho mọi chính sách có sức sống, sát với thực tiễn và tạo được sự đồng thuận của nhân dân.

Cuộc sống như một dòng chảy không ngừng, luật đã ban hành có những điểm không còn phù hợp cần được điều chỉnh, bổ sung là tất yếu, nhưng không thể mâu thuẫn với các luật và các chính sách khác. Dự thảo Luật BHXH quy định tuổi nghỉ hưu của lao động nam là 62, của lao động nữ là 60, nhưng điều 187 của Bộ Luật Lao động quy định tuổi nghỉ hưu lao động nam là 60, lao động nữ là 55. Luật Người cao tuổi quy định tuổi tham gia Hội Người cao tuổi là 60. Trong tình hình hiện nay, việc tăng tuổi nghỉ hưu sẽ làm cho lao động trẻ, trí thức trẻ ít có cơ hội tìm kiếm việc làm, ít được cống hiến.

Ngạn ngữ Việt Nam có câu: “Cha ăn mặn, con khát nước”, chừng nào “các bậc bề trên” đang ngồi đấy thì còn đâu chỗ đứng cho con cháu? Theo thông tin của các cơ quan chức năng, hiện cả nước còn 190 ngàn thạc sĩ và cử nhân tốt nghiệp ra trường chưa có việc làm (tôi tin con số thực tế còn cao hơn nhiều). Tỉnh Hà Tĩnh vừa tổ chức thi tuyển công chức với 1.600 thí sinh dự thi (có nhiều sinh viên tốt nghiệp loại giỏi) nhưng chỉ tuyển 86 người. Quả là một sự lãng phí lớn về kinh tế và nguồn nhân lực cho sự phát triển.

Lực lượng này không có việc làm sẽ nẩy sinh bao hệ luỵ khó lường về mặt xã hội, tệ nạn xã hội mà những người làm bố, làm mẹ và cả đoàn thể, tổ chức phải gánh chịu hậu quả. Về lâu dài, việc nâng tuổi nghỉ hưu là hợp lý khi kinh tế phát triển, vấn đề chăm sóc sức khỏe và chất lượng cuộc sống được nâng lên. Nhưng nâng tuổi hưu cho lao động nam và nữ thế nào, thời điểm nào điều chỉnh tuổi hưu là hợp lý ?

Hiện nay các cấp đang thực hiện chủ trương sắp xếp tổ chức bộ máy, tinh giản biên chế, sáp nhập xã, phường, sáp nhập các cơ quan, đoàn thể trong hệ thống chính trị các cấp, hàng vạn cán bộ dôi dư chưa có lời giải mà bàn việc nâng tuổi nghỉ hưu, cảm thấy có cái gì đó nghịch lý với việc thực hiện chủ trương của Đảng và không tạo được sự đồng thuận của người lao động, nhất là lao động trên các công trường xây dựng, các nhà máy đông lạnh, khai thác hầm lò... Với lao động là viên chức, giáo viên cũng khó “trụ” cho đến tuổi về hưu với nghề lao lực ấy. Trong khi các cháu muốn có cô giáo trẻ, xinh, biết ca, biết múa, không thích cô giáo tuổi “bà” nhưng “các bà cô” ấy vẫn phải đứng lớp vì chưa đến tuổi “hạ cánh”.

Vấn đề bình đẳng giới trong tuổi nghỉ hưu, nhận thức của nhiều người còn rất phiến diện. Có một số ý kiến cho rằng tuổi nghỉ hưu của lao động nữ ít hơn lao động nam 5 tuổi là thiếu công bằng, khi tuổi thọ bình quân của nữ giới cao hơn.

Như hiện nay, phụ nữ nghỉ hưu trước nam giới 5 tuổi là chính sách ưu việt của Đảng và Nhà nước đối với lao động nữ. Người lao động nữ, ngoài nhiệm vụ của một cán bộ, công nhân viên chức như lao động nam, họ còn có thiên chức làm vợ, làm mẹ vô cùng vất vả. Họ phải mang nặng đẻ đau, nuôi dạy con cháu, chăm sóc hạnh phúc gia đình. Người đàn ông dù có trách nhiệm và quan tâm đến đâu cũng không thể thay thế người phụ nữ. Thiên chức ấy không giới hạn ảnh hưởng trong một gia đình, mà điều lớn hơn là giống nòi, là hạnh phúc và sự phát triển của một dân tộc.

Gánh nặng hai vai ấy làm cho người phụ nữ ở tuổi ngoài 50 nẩy sinh nhiều bệnh tật, sức khoẻ giảm sút. Họ ít có thời gian để nghỉ ngơi, giải trí, hưởng thụ văn hoá và chăm sóc cho bản thân mình. Sức lực hao tốn và những việc người phụ nữ đã làm trong một ngày từ khi thức giấc đến khi đi ngủ khó mà đo đếm, vì vậy sống thọ hơn chưa hẳn là điều tốt nếu sống trong khắc khoải, bệnh tật. Những “hy sinh” đó dù không được tính để hưởng chính sách bảo hiểm, nhưng bù lại, chị em được nghỉ trước tuổi là thể hiện sự quan tâm.

Việc tuổi về hưu thấp, tuổi thọ người về hưu tăng chưa hẳn là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến nguy cơ vỡ quỹ BHXH, những lập luận đó chưa đủ sức thuyết phục. Ông Mai Đức Chính – Phó Chủ tịch Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam đã đưa ra con số giả sử không đóng bảo hiểm 22% quỹ lương, mà gửi ngân hàng với lãi suất 6% năm, sau 30 năm lãi hàng tháng đã cao hơn lương hưu được hưởng. Vấn đề cốt lõi là cần phải xem xét, làm rõ trách nhiệm của mỗi tố chức và cá nhân trong đóng BHXH; Đặc biệt cần xem xét hệ thống tổ chức bộ máy, biên chế cơ quan Bảo hiểm xã hội các cấp có hợp lý không? Chế độ tiền lương cán bộ làm công tác BHXH đã bình đẳng so với các lĩnh vực khác? Việc quản lý và sử dụng nguồn quỹ bảo hiểm thế nào?

Theo ông Mai Đức Thắng, Phó Trưởng ban Thu xã hội, BHXH Việt Nam, những tháng đầu năm 2019, số nợ BHXH, BHYT có chiều hướng gia tăng. Đến hết tháng 3/2019, tổng số nợ BHXH Việt Nam phải tính lãi trong toàn quốc là 6.654 tỷ đồng. (Nguồn Báo Điện tử ĐCSVN ngày 22/3/2019).

Trong một bài viết về cải cách chính sách BHXH, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ cho biết, trên thực tế đến hết năm 2017, số người tham gia BHXH ở nước ta là 13,9 triệu người, như vậy, chỉ đạt gần 29% lực lượng lao động trong độ tuổi tham gia BHXH. (Nguồn Vn Economy ngày 10/5/2018). Vậy bằng cách nào để thu hút 70% lao động còn lại đóng BHXH, và thu được nợ BHXH?. Nếu bằng những chế tài đủ mạnh để huy động nguồn quỹ và truy thu nợ, chắc chắn sẽ đẩy lùi nguy cơ vỡ quỹ. Phải chăng vì chính sách bảo hiểm và cơ chế quản lý còn những vấn đề chưa phù hợp nên chưa tạo được niềm tin của người lao động trong việc đóng bảo hiểm xã hội ?

Thực hiện chủ trương của Đảng, Bộ Nội vụ đang đặt mục tiêu tinh giản biên chế 100 ngàn lao động trong các cơ quan hành chính sự nghiệp. Trên thực tế, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chủ trương cho nghỉ hưu trước tuổi để tinh giản biên chế, vì bộ máy hiện nay quá cồng kềnh, thiếu tính chuyên nghiệp, kém hiệu quả, nhưng ai cũng muốn có “Cần câu cơm” suốt đời trong cơ quan nhà nước. Theo ông Võ Thanh Hùng, Vụ trưởng Vụ Ngân sách, Bộ Tài chính, hiện nước ta có 7 triệu người hưởng lương ngân sách (chưa tính biên chế LLVT) (Nguồn Báo Giao thông 26/5/2018). Bài toán tinh giản biên chế nếu không có những giải pháp đồng bộ, kiên quyết và hữu hiệu thì vẫn là bài ca muôn thuở, không đem lại hiệu quả. Bàn nâng tuổi nghỉ hưu lúc này là chưa hợp lý, sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến việc thực hiện chủ trương tinh giản biên chế.

Cần tìm một lời giải

Từ thực tế trên, nhiều chuyên gia cho rằng cần có giải pháp đồng bộ về vấn đề này cụ thể:

Thứ nhất, sửa Luật Bảo hiểm phải đồng thời với sửa Luật Lao động, phải đặt việc tăng tuổi nghỉ hưu trong lộ trình cải cách hành chính, tinh giản biên chế và nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy các cấp. Phải chọn thời điểm tăng tuổi nghỉ hưu hợp lý khi nền kinh tế phát triển và điều kiện chăm sóc sức khoẻ tốt hơn. Kinh nghiệm của nước ngoài chỉ để tham khảo, không thể rập khuôn, vì tùy thuộc vào môi trường và điều kiện cụ thể của nước ta.

Thứ hai, cần có lộ trình và phương pháp khảo sát, điều tra, với sự phối hợp giữa cơ quan bảo hiểm, tổ chức công đoàn và các đoàn thể (bằng phiếu điều tra và khảo sát cụ thể các đối tượng lao động) để đánh giá khách quan về lao động giữa các giới, các độ tuổi, các ngành nghề và lĩnh vực khác nhau. Tôi cho rằng, việc đó không khó với tổ chức công đoàn và các đoàn thể, họ phải bảo vệ quyền lợi của thành viên của mình, họ có quyền được nói lên tiếng nói của tổ chức mình chứ. Từ đó để tham mưu các quyết sách sử dụng nguồn nhân lực vì sự phát triển bền vững của đất nước.

Thứ ba, trước mắt chưa nên đặt vấn đề tăng tuổi nghỉ hưu mà phải tinh giản biên chế; tiếp tục chính sách cho nghỉ hưu trước tuổi do tuổi cao, sức yếu, năng lực hạn chế, chưa được chuẩn hoá về trình độ; trong đó có chính sách với hàng vạn cán bộ dôi dư sau khi sáp nhập xã và cơ quan. Đồng thời phải tuyển dụng lao động trẻ được đào tạo cơ bản để tăng chất lượng và hiệu quả nguồn nhân lực cho sự phát triển, phải tạo cơ hội cho tuổi trẻ được cống hiến và sáng tạo. Tăng tuổi nghỉ hưu lúc này là triệt tiêu cơ hội tìm kiếm việc làm của lao động trẻ.

Thứ tư, cần có chế tài đủ mạnh và giải pháp đồng bộ để thực hiện nghiêm túc chế độ đóng bảo hiểm đối với người lao động và cơ quan quản lý, sử dụng lao động, chống gian lận trong tỷ lệ đóng bảo hiểm xã hội không căn cứ vào trả lương thực tế. Phải làm rõ trách nhiệm trước pháp luật về chính sách bảo hiểm đối với cơ quan sử dụng lao động và cơ quan bảo hiểm xã hội. Kết quả thu quỹ bảo hiểm xã hội là thước đo năng lực kinh doanh của cơ quan bảo hiểm, thể hiện sự bình đẳng như mọi doanh nghiệp khác. Kinh doanh bảo hiểm vẫn có lợi thế hơn các doanh nghiệp khác vì người lao động có trách nhiệm phải đóng bảo hiểm để hưởng chế độ. Phải cải cách hành chính cơ quan bảo hiểm xã hội từ Trung ương đến cơ sở cả về hệ thống tổ chức, biên chế, tiền lương và chế độ trách nhiệm trước pháp luật, thực hiện xã hội hoá công tác bảo hiểm xã hội.

Thứ năm, cần sớm nghiên cứu thay đổi, điều chỉnh một số chính sách bảo hiểm xã hội (có thể tăng số năm công tác tính khởi điểm lương hưu, tăng định mức nộp bảo hiểm tương ứng với tuổi thọ sau khi nghỉ hưu, tuổi nghỉ hưu trong lực lượng vũ trang…).

Thứ sáu, cần nghiên cứu ban hành chính sách để khai thác trí tuệ, năng lực và kinh nghiệm của đội ngũ lao động đã được nghỉ hưu nhưng còn sức khỏe, thực sự có trí tuệ và tín nhiệm, có uy tín, bất kể nam, nữ và tuổi tác; nhất là cán bộ khoa học, cán bộ quản lý, các sỹ quan, các chuyên gia giỏi… (có thể theo hình thức thuê chuyên gia, khoán phần việc theo sản phẩm, ký hợp đồng…) để sử dụng nguồn nhân lực này tiếp tục cống hiến cho xã hội.

Công đoàn và các tổ chức chính trị - xã hội phải tăng cường tuyên truyền, vận động để làm cho mọi người lao động ý thức đầy đủ việc đóng BHXH là đóng cho bản thân mình, là “của để dành” để hưởng thụ khi không còn tuổi lao động./.

Trần Thanh Bình (Hà Tĩnh)