Tham vọng của Trung Quốc

Tháng trước, Ủy viên Quốc vụ kiêm Bộ trưởng Ngoại giao Vương Nghị đã chủ trì cuộc họp Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc + Trung Á tại thành phố Tây An, Trung Quốc. Đây là cuộc họp thứ hai như vậy và ngày càng tập trung vào các vấn đề địa chính trị với Kazakhstan, Uzbekistan, Kyrgyzstan, Turkmenistan và Tajikistan.

Nói rộng hơn, nó báo hiệu rằng Trung Quốc sẽ can dự mạnh mẽ vào nơi mà những gì người Nga coi là lợi ích kinh tế và chính trị quan trọng của họ trong khu vực. Ưu tiên hàng đầu của chương trình nghị sự là Afghanistan, khi Trung Quốc lo ngại về khả năng bạo lực tràn sang Trung Á và khu vực phía đông khi quân đội Mỹ và đồng minh chuẩn bị rút khỏi vào tháng 9 tới.

Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất trong bối cảnh địa chính trị đang thay đổi của Trung Á là kinh tế và thương mại. Trung Quốc hứa hẹn một số dự án mới trong cuộc họp Tây An. Hợp tác gia tăng đã được cam kết trong lĩnh vực nông nghiệp, y tế và giáo dục, thương mại, năng lượng, giao thông vận tải và thậm chí cả khảo cổ học.

Quan trọng hơn, Trung Quốc cam kết sẽ giúp Kyrgyzstan giảm bớt nợ nần và thúc ép nước này phê duyệt tuyến đường sắt nối Trung Quốc với Uzbekistan. Được thiết lập để đóng một vai trò quan trọng trong việc kết nối Trung Quốc với Trung Đông và Nam Caucasus, dự án này đã liên tục bị trì hoãn.

Một phần là do những rắc rối về kinh tế và chính trị ở Kyrgyzstan, nhưng Nga cũng góp một phần trách nhiệm, bởi họ lo ngại hành lang này sẽ chuyển hướng một phần đáng kể lượng hàng hóa quá cảnh từ các tuyến đường sắt của nước này.

Dù vậy, hướng đi của Bắc Kinh rất rõ ràng: mỗi hiệp định kinh tế đều khiến khu vực liên kết chặt chẽ hơn với Trung Quốc.

Trung Quốc nhận ra rằng các hội nghị thượng đỉnh lớn và khó tổ chức thường không mang lại kết quả như mong đợi và hiện ngày càng ủng hộ các cuộc gặp nhỏ. Điều tương tự cũng xảy ra với các khu vực khác, bao gồm cả Đông Nam Á. Điều này hiệu quả hơn nhiều và cho đến nay cho thấy rằng, quyền lực lớn nhất trong phòng họp có thể chi phối chương trình nghị sự và kết quả.

Vị thế của Nga

Đương nhiên, những phát triển này có ảnh hưởng đáng kể đến Nga, nhà môi giới quyền lực truyền thống ở Trung Á, và điều này đang đặt ra câu hỏi liệu họ có bị lu mờ hay không trước sự hiện diện ngày một gia tăng của Trung Quốc?

Nga vẫn chắc chắn duy trì các khả năng quân sự đáng kể, thậm chí gần đây đã được cải thiện thông qua các căn cứ ở Tajikistan và Kyrgyzstan, cũng như hợp tác quân sự gián đoạn với các quốc gia khác trong khu vực. Nga cũng có một nền kinh tế mạnh mẽ: là đối tác thương mại lớn của 5 quốc gia, nguồn đầu tư quan trọng và nguồn kiều hối đáng kể từ lao động nhập cư Trung Á.

Hơn nữa, Nga có các sáng kiến ​​kinh tế và an ninh chung trong khu vực như Liên minh Kinh tế Á-Âu và Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể. Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, khu vực này gần gũi về mặt văn hóa với Nga thông qua việc sử dụng tiếng Nga làm ngôn ngữ chung.

Tuy nhiên, việc Trung Quốc đang nhắm vào mọi phạm vi ảnh hưởng của Nga ở Trung Á và sẽ rất ngạc nhiên nếu những diễn biến này không gây ra ít nhiều sự khó chịu dù Nga và Trung Quốc đang ở giai đoạn quan hệ nồng ấm nhất.

Theo các chuyên gia, chắc chắn ngày càng có nhiều câu chuyện được thêu dệt ở phương Tây về một cuộc đọ sức địa chính trị sắp xảy ra giữa hai bên ở Trung Á. Song, họ cũng cho rằng thực tế có thể mang nhiều sắc thái hơn và việc phân tích chỉ là những suy luận.

Để hiểu được bản chất của cuộc cạnh tranh Trung - Nga ở Trung Á, điều cốt yếu là phải nhìn vào trật tự thế giới đang phát triển và những gì các cường quốc phi tự do tìm cách đạt được. Một trong những đặc thù của trật tự hậu tự do là sự khu vực hóa cực độ các khu vực địa chính trị nhạy cảm. Các cường quốc lớn láng giềng trong khu vực tìm cách loại trừ các cường quốc thứ ba. Nga theo đuổi thành công ở Nam Caucasus, nơi cùng với Thổ Nhĩ Kỳ và một phần là Iran, họ tìm cách đánh bật phương Tây. Một quy trình tương tự đang được tiến hành ở Syria và có thể được áp dụng cho Biển Đông, nơi Trung Quốc cố gắng giải quyết các vấn đề lãnh thổ trực tiếp với các nước láng giềng và không có sự tham gia của Mỹ.

Nga và Trung Quốc có thể cạnh tranh, nhưng họ khó có thể trở thành đối thủ của nhau. Sẽ không ngạc nhiên nếu Nga và Trung Quốc cùng bắt tay để giảm sự hiện diện của Mỹ và phương Tây tại khu vực Trung Á.

Như thế, một trật tự mới có thể sẽ được tạo ra với sự hiện diện chính của Nga và Trung Quốc trong một chiến lược chặt chẽ để can dự về chính trị và kinh tế với khu vực Trung Á.