Đó là sự khởi đầu gay cấn của một hệ thống tài chính hiện đại được đưa ra ánh sáng bởi Pandora Papers, một vụ rò rỉ dữ liệu khổng lồ do Hiệp hội các nhà báo điều tra quốc tế (ICIJ) thực hiện.

Nếu bạn là một người giàu có và quyền lực nhưng lại chọn giấu tiền và tài sản ở nước ngoài, thì điều bạn sợ là bị lộ. Về lý thuyết, cơ quan thuế của quốc gia nơi bạn sinh sống quan tâm đến tài sản ở nước ngoài của bạn, nhưng nguồn lực điều tra của họ nói chung là có hạn và các quan chức của họ không phải lúc nào cũng có xu hướng theo đuổi những người quyền lực nhất. 

Trong những năm gần đây, các tỷ phú và chính trị gia thường xuyên bị lộ tài khoản bí mật, điều thường xảy ra thông qua việc rò rỉ các hồ sơ ngân hàng nước ngoài. Những bản báo cáo này không được gửi cho các cơ quan chính phủ mà cho các nhà báo. 

Ông Gerard Ryle, năm nay 56 tuổi, với mái tóc bạc trắng và giọng Ailen đặc sệt, đã thành danh với tư cách là một phóng viên điều tra ở Úc, nơi ông xuất bản một loạt bài báo điều tra về một doanh nhân tên là Tim Johnston - người đã bán cho công chúng một loại thuốc hóa học có thể được thả vào bình xăng của ô-tô để giảm lượng khí thải. Cuộc điều tra đã đưa Ryle đến với thế giới tài chính hải ngoại.

London - Trung tâm của “mạng nhện”

Pandora Papers, hay Hồ sơ Pandora, được xuất bản vào ngày 3/10/2021, có phạm vi toàn cầu. Các bài báo đã vạch trần một loạt các giao dịch tài chính bí mật và đáng ngờ của hơn 330 chính trị gia và quan chức công quyền từ hơn 90 quốc gia và vùng lãnh thổ, và hơn 130 tỷ phú từ Nga, Mỹ cũng như nhiều nơi khác. Một loạt các trò lừa đảo và tích trữ của cải chóng mặt của những nhân vật cấp cao được phơi bày.

Nhưng nếu có một quốc gia ở trung tâm của hệ thống, thì đó là Vương Quốc Anh. Cùng với các vùng lãnh thổ được kiểm soát một phần ở nước ngoài, Anh là công cụ trong việc che giấu tiền mặt và tài sản của toàn thế giới. 

Như một thành viên của Đảng Bảo thủ cầm quyền đã nói, Anh là “thủ phủ rửa tiền của thế giới”, và London - trung tâm tài chính của đất nước, là cốt lõi của hệ thống.

Theo thiết kế, hệ sinh thái hải ngoại rất phức tạp. Nhiều công cụ phức tạp và không rõ ràng, bao gồm các quỹ tín thác nước ngoài, lỗ hổng thuế và các công ty vỏ bọc, cộng với bí mật ngân hàng và quy định tài chính cẩu thả đã che khuất tài sản của những người giàu có trong sương mù pháp lý mơ hồ. 

Trung tâm của tất cả là các thiên đường thuế, chẳng hạn như Quần đảo Cook, Quần đảo Virgin thuộc Anh và Jersey, có thể hoạt động như thiên đường của những kẻ buôn lậu. Những người giàu có và bất chính để tiền của họ ở đó để bảo vệ, nhưng cũng để trốn tránh các quy tắc, luật và thuế mà họ không thích.

Sự giàu có được nắm giữ trong các thiên đường thuế thật đáng kinh ngạc: Ước tính số tiền đang tích trữ tại đây dao động từ 6 nghìn tỷ USD đến 36 nghìn tỷ USD. Và một số thiên đường thuế gần hơn nhiều so với mọi người tưởng tượng.

Mỹ, với các công ty vỏ bọc ở Delaware mờ ám và quỹ tín thác ở Nam Dakota, từ lâu đã trở thành một phần quan trọng của hệ thống bí mật. Một nhóm các quốc gia châu Âu, bao gồm Luxembourg, Ireland và Thụy Sĩ, cung cấp một loạt các lựa chọn phong phú khác. Tất nhiên, châu Á có Hong Kong và Singapore. 

Nhưng mạng lưới của Anh chắc chắn là lớn nhất. Chỉ số Bảo mật Tài chính của Tax Justice Network, một bảng xếp hạng các thiên đường thuế, cho thấy rằng Anh và “mạng lưới” của các quần đảo ngoài khơi sẽ xếp hạng đầu tiên. Hơn 2/3 trong số 956 công ty mà Pandora Papers liên kết với các quan chức nhà nước được thành lập ở Quần đảo Virgin thuộc Anh.

Hiện thực và thách thức

Trung tâm của quá trình này là thành phố London. Thông qua niêm yết thị trường chứng khoán quốc tế, giao dịch tiền tệ, phát hành trái phiếu và hơn thế nữa, thành phố này xử lý hoạt động tài chính hoàn hảo đáng nể từ khắp nơi trên thế giới. Nhưng nó cũng là trung tâm đầu não chính của hệ thống hải ngoại toàn cầu đen tối hơn, nơi cất giấu và bảo vệ của cải bị đánh cắp của thế giới.

Từng là trái tim tài chính của Vương Quốc Anh, London đã tự tân trang lại mình để trở thành cầu nối cho các nguồn tài sản quốc tế đủ thể loại. Đặc biệt, trong bối cảnh phi thực dân hóa, Ngân hàng Trung ương Anh chấp thuận để nước này đăng cai tổ chức thị trường Eurodollar mới. Đây là một không gian hải ngoại gần như không được kiểm soát và có lợi nhuận cao, tách biệt với nền kinh tế Anh, nơi các ngân hàng nước ngoài, chủ yếu là người Mỹ, có thể làm những điều họ không thể ở nhà.

Vào những năm 1970, thị trường đang phát triển nhanh chóng này bắt đầu kết hợp với các thiên đường thuế của Anh và những nơi khác, thành một mạng lưới toàn cầu liền mạch. Các thiên đường của Anh kể từ đó đã hoạt động như bến đỗ cho các hoạt động tài chính đa dạng từ khắp nơi trên thế giới, kể cả có hợp pháp hay không.

Song song với nhau, cả hai đã gây ra những thiệt hại không thể kể xiết. Doanh thu từ thuế bị thất thoát thật đáng kinh ngạc: Các tập đoàn sử dụng các thiên đường thuế để trốn nộp khoản tiền ước tính từ 245 tỷ đến 600 tỷ USD mỗi năm. Mà một thỏa thuận toàn cầu mới về mức thuế doanh nghiệp tối thiểu 15% sẽ hạn chế những thiệt hại đó. Các cá nhân cũng tích trữ một khoản tiền lớn không nộp thuế.

Nhưng thuế chỉ là một phần của câu chuyện. Trò chơi lừa dối toàn cầu, được thực hiện trong nhiều thập kỷ bởi những người giàu có và những người có sức ảnh hưởng và vai vế lớn tại London, đã làm xói mòn pháp quyền và tước đi lòng tin của người dân đối với hệ thống.

Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 đã làm bộc lộ sự thái quá của hệ thống tài chính, và thế giới đã có một số nỗ lực cải cách.

“Lỗ hổng ở London”, như cách gọi của chủ tịch cơ quan quản lý Mỹ Gary Gensler, đã được khắc phục. Nhưng giờ đây, khi ký ức về khủng hoảng mờ đi và Brexit bắt đầu tàn phá, nền nghệ thuật đen tối của thành phố dường như đang được hồi sinh. “Một chương mới cho các dịch vụ tài chính”, một tài liệu hướng dẫn quan trọng được xuất bản vào tháng 7 tiết lộ về một sự quay trở lại của một thời kỳ dễ dãi hơn. Một lần nữa, một trung tâm tài chính quá cạnh tranh cũng để lại những di chứng với các vấn đề bất bình đẳng khu vực, một nền kinh tế mất cân bằng, năng suất suy giảm, đầu tư đình trệ, lạm phát giá tài sản và tham nhũng chính trị. 

Với nước Anh, dù có thiếu lương thực hay năng lượng, họ vẫn có thể gánh một thành phố “quá khổ”, nhưng thế giới mới là những người phải chịu đựng nhiều nhất. Đối với các doanh nhân mờ ám và các nhà lãnh đạo chính trị lâu năm, hệ sinh thái hải ngoại cung cấp một bức màn hoàn hảo che giấu sự giàu có và tránh bị trừng phạt lẫn đóng thuế. Hệ thống này đảm bảo rằng sự thịnh vượng vẫn nằm trong tay của số ít người, thường không thể truy vết cũng như quy trách nhiệm.

Để lật ngược tình trạng bất bình đẳng và bất công, đặc biệt trong thời kỳ khủng hoảng của đại dịch, chúng ta sẽ phải thẳng thắn đối mặt với những thiên đường thuế này.

Hoàng Việt