Xác định văn hóa là mục tiêu động lực cho xây dựng nông thôn mới, nhằm nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân, trên cơ sở Bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng nông thôn mới, hướng dẫn của các Bộ ngành liên quan, tỉnh Nghệ An đã xây dựng, ban hành văn bản chỉ đạo, hướng dẫn, đồng thời xây dựng cơ chế, chính sách phù hợp.

Nhìn lại sau hơn 3 năm thực hiện (2021 - 2023), các tiêu chí văn hóa được triển khai đồng bộ, thiết thực đã góp phần nâng cao đời sống tinh thần, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều vấn đề cần được nghiêm túc, xem xét giải quyết.

Văn hóa là mục tiêu, nền tảng trong xây dựng nông thôn mới

Quyết định phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, giai đoạn 2010 - 2020 của Thủ tướng Chính phủ đã nêu rõ mục tiêu xây dựng xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc. Quan điểm này tiếp tục được nhấn mạnh rõ hơn trong Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025.

Trong đó xây dựng hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn đồng bộ và từng bước hiện đại, nhằm đảm bảo môi trường, cảnh quan nông thôn sáng xanh, sạch đẹp, an toàn, giàu bản sắc văn hóa truyền thống, hiện thực hóa những mục tiêu này.

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới đã quy định bộ tiêu chí gồm 19 tiêu chí, để đo mức độ đạt chuẩn nông thôn mới. Trong đó có 2 tiêu chí về văn hóa là cơ sở vật chất văn hóa (tiêu chí thứ 6) và văn hóa (tiêu chí thứ 16).

Hai tiêu chí trên yêu cầu đạt chuẩn về văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần, về kết cấu hạ tầng và các thiết chế văn hóa, thể thao, vừa đặt ra các yêu cầu đạt chuẩn về nội dung mềm, giá trị cốt lõi của văn hóa. Ngoài ra tiêu chí về văn hóa còn thể hiện trong nhiều tiêu chí khác như về y tế, giáo dục, thông tin và truyền thông ...

Chú trọng đầu tư xây dựng thiết chế văn hóa nông thôn

Trong thời gian qua, về cơ bản các địa phương đều đã quy hoạch thiết chế văn hóa - thể thao cấp xã và thôn, xóm gắn liền với nông thôn mới các xã đã được phê duyệt.

Đối với cấp huyện có 21/21 huyện, thành thị đã quy hoạch đất thiết chế văn hóa, thể thao cấp huyện. Đối với xã có 359/411 xã có diện tích đất quy hoạch cho khu hội trường văn hóa và khu thể thao đa năng đạt chuẩn; đối với phường, thị trấn có 41/49 phường, thị trấn có diện tích đất quy hoạch cho khu trung tâm văn hóa, thể thao và sân tổ chức cho các hoạt động thể dục, thể thao. Đối với thôn, bản, khối, xóm có 2.843/ 3.800 thôn có diện tích đất quy hoạch và cho khu nhà văn hóa, thể thao đạt chuẩn.

Bên cạnh nguồn lực đầu tư từ ngân sách nhà nước, nhiều địa phương trên địa bàn tỉnh làm tốt công tác xã hội hóa, huy động nguồn lực từ các doanh nghiệp, tổ chức, đoàn thể và cá nhân, vận động nhân dân ở cơ sở tham gia đóng góp để xây dựng thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở góp phần thúc đẩy quá trình xây dựng nông thôn mới.

Hiện nay toàn tỉnh có 20/21 huyện, thành, thị có trung tâm văn hóa thể thao, 18/21 sân vận động huyện, có 8/21 huyện có nhà thi đấu do huyện quản lý và có 77 nhà thi đấu một môn, nhiều môn do các ngành trên địa bàn huyện quản lý.

Về cấp xã có 446/469 xã có thiết chế văn hóa, thể thao, trong đó có 339/460 xã có thiết chế văn hóa thể thao đạt chuẩn. Đối với các thôn, bản, khối, xóm có 3.751/3.800 thôn có nhà văn hóa, sân thể thao.

Phát huy giá trị các di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch nông thôn

Trong thời gian qua, việc bảo tồn, di sản văn hóa trên địa bàn tỉnh được quan tâm triển khai thực hiện. Hệ thống các di tích, danh thắng trên địa bàn tỉnh được bảo tồn, tôn tạo thông qua hoạt động khoanh vùng cắm mốc bảo vệ, xây dựng bia dẫn tích, biển chỉ dẫn di tích được tiến hành thường xuyên liên tục.

Cùng với việc bảo tồn, phát huy các di sản văn hóa, các loại hình du lịch cộng đồng, nông nghiệp sinh thái, gắn với bảo tồn giá trị văn hóa, bảo tồn thiên nhiên, làng nghề truyền thống đã được hình thành và phát triển tại nhiều địa phương. Trong đó việc triển khai và xây dựng chương trình “mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) về du lịch cộng đồng đã góp phần quan trọng trong xây dựng nông thôn mới.

Đến hết năm 2023, toàn tỉnh có 11 điểm du lịch cổng đống đạt chuẩn 3 sao OCOP (bản Nua, xã Yên Khê; bản Khe Rạn xã Bồng Khê); Du lịch cộng đồng bản Xiềng xã Môn Sơn (huyện con Cuông). Làng du lịch cộng đồng Hòa Tiến xã Châu Tiến (huyện Quỳ Châu); điểm du lịch sinh thái tâm linh Đền – Chùa rú Gám. Điểm du lịch di tích lịch sử văn hóa quốc gia Đền Đức Hoàng. Điểm du lịch văn hóa tâm linh di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật Đền Cả chùa Bảo Lâm và nhà lưu niệm đồng chí Phan Đăng Lưu (huyên Yên Thành )...

Việc triển khai thực hiện chương trình phát triển du lịch nông thôn, trong xây dựng nông thôn mới đã đạt được nhiều kết quả tích cực, đến hết năm 2023 toàn tỉnh đã hỗ trợ các ngành, các địa phương thực hiện được 12 mô hình.

Trong đó ở huyện Nam Đàn có 5 mô hình; huyện Yên Thành có 1 mô hình, huyện Anh Sơn có 1 mô hình; huyện Con Cuông có 1 mô hình; huyên Tương Dương có 2 mô hình; huyện Quỳ Châu có 1 mô hình; huyện Quế Phong có 1 mô hình.

Việc triển khai Chương trình phát triển du lịch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới, góp phần bảo tồn, gìn giữ bản sắc và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, khai thác và phát huy các tiềm năng thế mạnh về tài nguyên du lịch tự nhiên và các giá trị văn hóa của các địa phương trong tỉnh, bước đầu tạo ra sinh kế mới góp phần giải quyết việc làm, nâng cao đời sống thu nhập cho người dân.

Nâng cao chất lượng cuộc sống văn hóa của người dân nông thôn

Trong quá trình thực hiện 19 tiêu chí xây dựng nông thôn mới nói chung và 2 tiêu chí về văn hóa nói riêng, các địa phương đã tích cực triển khai các phong trào, các cuộc vân động như toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa; toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh; chung sức xây dựng nông thôn mới, phụ nữ chung sức xây dựng nông thôn mới.

Phong trào xây dựng gia đình văn hóa, làng văn hóa, xây dựng gia đình 5 không, 3 sạch,... kết quả có 737.816/ 851.151 gia đình được công nhân gia đình văn hóa, có 2.563/3.804 khu dân cư được công nhận danh hiệu khu dân cư văn hóa, có 1.767 cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa, có 787 dòng họ được công nhận dòng họ văn hóa, tỷ lệ gia đình thể thao đạt 24,5%, ngươi luyện tập thể dục thể thao đạt 35,2%.

Tổ chức hoạt động của các thiết chế văn hóa thể thao từng bước được đổi mới, cơ sở vật chất được tăng cường, thu hút đông đảo quần chúng Nhân dân tham gia đáp ứng nhu cầu và hưởng thủ văn hóa, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh.

Toàn tỉnh có 21 đội tuyên truyền lưu động cấp huyện với khoảng 1.050 buổi hoạt động trên năm phục vụ với khoảng 840.000 lượt người xem, 3.905 đội văn nghệ quần chúng cấp xã, thôn, bản, khối xóm, có 2.302 câu lạc bộ cấp huyện, xã.

Các hoạt động văn nghệ, thể thao quần chúng, sinh hoạt câu lạc bộ, thông tin cổ động... được tổ chức thường xuyên. Hàng năm trung bình mỗi xã tổ chức từ 20 đến 30 buổi hoạt động văn hóa, thể thao tại chỗ.

Các hoạt động tại nhà văn hóa, khu thể thao thôn, xóm do các chi hội xóm tổ chức, thu hút đông đảo người dân tham gia nhất là các hoạt động thể thao quần chúng bóng chuyên hơi, bóng đá, dân vũ,... Tổ chức các hoạt động ngày đại đoàn kết dân tộc, chúc thọ người già, triển khai các nội dung họp thôn, họp chi bộ, xây dựng và tôn vinh gia đình văn hóa, làng, bản, đơn vị văn hóa thực hiện phong trào toàn dân toàn dân đoàn kết xây dựng văn hóa ở khu dân cư.

Thực hiện tiêu chí trong văn hóa trong xây dựng nông thôn mới vẫn còn nhiều khó khăn

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, quá trình thực hiện 2 tiêu chí văn hóa vẫn còn một số khó khăn nhất định. Qua giám sát chuyên đề của Thường trực Hội đồng nhân dân tỉnh về việc thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025, trên địa bàn tỉnh Nghệ An cho thấy công tác sắp xếp, quản lý tài sản công sau sát nhập của các đơn vị hành chính ở số nơi còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc.

Đặc biệt trong việc thực hiện tiêu chí về cơ sở vật chất văn hóa xây dựng nông thôn mới, một số nhà văn hóa, công trình, nơi sinh hoạt văn hóa, thể thao phục vụ cộng đồng đang không được sử dụng, làm lãng phí nguồn lực của Nhà nước và Nhân dân.

Ngoài ra, việc xây dựng và nhân rộng mô hình văn hóa, bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống trong xây dựng nông thôn mới, một số địa phương còn khó khăn. Việc quy hoạch đất sử dụng cho thiết chế văn hóa, thể thao nhất là sân thể thao của các thôn miền núi cao, thôn vùng biển, một số khối thuộc thành phố Vinh còn khó khăn về quỹ đất...

Anh Tuấn