‏Tại sao giá điện tại nước Anh lại đắt 'cắt cổ'?‏

‏Giá điện tại Vương quốc Anh đang trở thành gánh nặng lớn cho cả doanh nghiệp lẫn người dân thường.

Từ những nhà máy sản xuất đến các gia đình nhỏ, tất cả đều phải đối mặt với hóa đơn điện tăng chóng mặt. Điều gì đã đẩy chi phí điện lên cao đến vậy, và đâu là lối thoát cho bài toán nan giải này?‏

‏Gánh nặng đè lên vai doanh nghiệp và hộ gia đình‏

‏Tại một nhà máy thép không gỉ khổng lồ nằm ở ngoại ô thành phố Sheffield, ông Christian Brüggmann, giám đốc vận hành người Đức, không còn tập trung hoàn toàn vào việc sản xuất như trước.

Nhà máy này, thuộc sở hữu của tập đoàn Ý Marcegaglia, là cơ sở duy nhất còn lại ở Anh sản xuất thép không gỉ nguyên sinh - nguyên liệu thiết yếu cho mọi thứ, từ ống dẫn đến dao kéo.

Thế nhưng, những năm gần đây, ông Brüggmann phải dành nhiều thời gian hơn để lo lắng về giá điện tăng cao ngất ngưởng.‏

‏“Giá điện biến động như tàu lượn siêu tốc kể từ đại dịch Covid,” ông chia sẻ. “Chỉ trong một ngày, giá có thể dao động tới 200 bảng Anh cho mỗi megawatt giờ. Sự bất ổn này khiến việc lập kế hoạch sản xuất trở nên cực kỳ khó khăn”.‏

‏Nhà máy Marcegaglia sử dụng lò hồ quang điện khổng lồ để nấu chảy phế liệu kim loại và trộn với các hợp kim khác. Mỗi lần khởi động lò là một cam kết lớn, vì quá trình sản xuất phải kéo dài liên tục ba ngày, bất kể giá điện có thay đổi thế nào.‏

‏Không chỉ doanh nghiệp, các hộ gia đình cũng đang oằn mình vì chi phí điện. Tại Horncastle, Lincolnshire, bà Sheila Correll thường xuyên đi khắp nhà để kiểm tra xem đã tắt hết thiết bị điện hay chưa, nhằm tiết kiệm từng chút điện năng.

Với thu nhập khoảng 200 bảng Anh mỗi tuần từ lương hưu nhà nước và tín dụng hưu trí, bà phải giặt quần áo bằng tay để tránh dùng máy giặt, chỉ mong giữ hóa đơn ở mức thấp nhất. “Các khoản phí cố định thật khủng khiếp”, bà than thở. “Nếu không có thêm các loại thuế, tôi đã đỡ vất vả hơn nhiều.”‏

‏Giá điện tăng vọt: Nguyên nhân từ đâu?‏

‏Sự phụ thuộc lớn vào khí đốt để sản xuất điện là một trong những lý do chính khiến giá điện tại Anh tăng cao. Từ những năm 1990, sau khi phát hiện mỏ khí đốt khổng lồ ở Biển Bắc, Anh đã xây dựng hàng loạt nhà máy điện chạy bằng khí đốt, biến chúng thành trụ cột của lưới điện quốc gia.

Tuy nhiên, hệ thống định giá “biên” hiện nay khiến giá điện bị chi phối mạnh bởi giá khí đốt. Theo cơ chế này, giá điện được quyết định bởi nguồn phát điện đắt nhất được sử dụng để đáp ứng nhu cầu.

Vì vậy, dù năng lượng tái tạo như gió hay mặt trời chiếm phần lớn sản lượng, nếu nhà máy khí đốt được huy động để bù đắp phần thiếu hụt, toàn bộ giá điện sẽ bị đẩy lên theo mức giá của khí đốt.‏

‏Cuộc xung đột ở Ukraine càng làm tình hình trầm trọng. Khi Nga tấn công Ukraine, giá năng lượng toàn châu Âu tăng vọt do các nước đua nhau tìm nguồn cung khí đốt. Dù giai đoạn khủng hoảng tồi tệ nhất đã qua, giá điện tại Anh vẫn cao hơn nhiều so với trước đây.

Tuần trước, Cơ quan Quản lý Năng lượng Ofgem công bố số liệu gây sốc: nợ hộ gia đình do hóa đơn điện đã vượt mốc 4 tỷ bảng Anh, tăng từ 1,3 tỷ bảng vào năm 2020.‏

‏Trong khi đó, từ năm 2019 đến 2024, tiền lương và lương hưu nhà nước chỉ tăng lần lượt 32% và 31%, nhưng giá điện cho các hộ gia đình trung bình lại tăng tới 58%.

Với một gia đình tiêu thụ khoảng 3.100 kilowatt giờ mỗi năm, hóa đơn điện hàng năm đã leo từ 589 bảng Anh năm 2019 lên 930 bảng Anh hiện nay, bao gồm thuế.

Ngay cả những người tiết kiệm như bà Correll cũng không tránh khỏi áp lực, khi phí cố định hàng tháng cho hộ gia đình không dùng điện tăng từ 7 bảng lên gần 15 bảng trong 5 năm qua.‏

‏Doanh nghiệp còn chịu thiệt hại nặng hơn. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, các nhà máy tại Anh đang trả giá điện cao nhất trong số các nước phát triển.

Từ năm 2019 đến 2023, chi phí điện cho công nghiệp tăng hơn gấp đôi, từ 11,55 pence lên 25,85 pence mỗi kilowatt giờ, cao hơn 45% so với Pháp và Đức, và gấp 4 lần mức giá tại Mỹ.‏

‏Chính sách năng lượng xanh: Con dao hai lưỡi‏

‏Để thúc đẩy năng lượng tái tạo, chính phủ Anh qua các thời kỳ đã áp hàng loạt thuế và phí lên hóa đơn điện. Chương trình “Nghĩa vụ năng lượng tái tạo” cấp chứng chỉ cho các nhà máy điện gió, mặt trời và các nguồn tái tạo khác cho mỗi megawatt giờ điện sản xuất, buộc các nhà cung cấp điện phải mua lại.

Điều này đã dẫn đến sự bùng nổ của các trang trại gió khắp nước Anh, nhưng cũng làm tăng gánh nặng chi phí cho người tiêu dùng.

Một chính sách khác, “Hợp đồng chênh lệch” (CfDs), đảm bảo giá cố định cho các nhà sản xuất năng lượng tái tạo, giúp họ xây dựng dự án mà không lo biến động thị trường. Tuy nhiên, chi phí này cuối cùng vẫn được chuyển sang hóa đơn của người dân.‏

‏Theo phân tích từ Cornwall Insight, các khoản phí chính sách này cộng thêm 198 bảng Anh vào hóa đơn điện trung bình mỗi năm. Tổng chi phí trợ cấp năng lượng hàng năm lên tới khoảng 25 tỷ bảng Anh, chiếm gần 40% tổng chi phí cung cấp điện.‏

‏Bộ trưởng Năng lượng Ed Miliband cho rằng sự phụ thuộc vào khí đốt là nguyên nhân chính khiến giá điện tăng. Tuy nhiên, các nhà phê bình lại chỉ trích chiến lược “zero ròng” quá quyết liệt của chính phủ, cho rằng chính các khoản trợ cấp năng lượng xanh đã làm trầm trọng thêm tình hình.‏

‏Lối thoát nào cho giá điện Anh?‏

‏Để giảm giá điện, nhiều giải pháp đã được đề xuất. Một số ý kiến cho rằng Anh cần xây thêm nhà máy điện hạt nhân để đảm bảo nguồn cung ổn định.

Tuy nhiên, đây là bài toán không dễ, khi chi phí xây dựng cao ngất ngưởng và thời gian kéo dài. Ví dụ, nhà máy Hinkley Point C ở Somerset đã vượt ngân sách nhiều lần, dự kiến tiêu tốn tới 47 tỷ bảng Anh.‏

‏Một hướng đi khác là cải cách thị trường điện, chẳng hạn áp dụng “định giá theo vùng”. Theo đó, giá điện sẽ thay đổi tùy khu vực, khuyến khích xây dựng nguồn phát điện gần các đô thị lớn, đồng thời giảm giá ở những nơi dư thừa năng lượng như Scotland – nơi có nhiều trang trại gió.

Ngoài ra, cũng có ý kiến đề xuất chuyển các khoản trợ cấp từ hóa đơn điện sang hóa đơn khí đốt hoặc thuế chung, dù giải pháp này tiềm ẩn nhiều rủi ro chính trị.‏

‏Chính phủ Anh khẳng định các khoản phí hiện nay đã thúc đẩy đầu tư vào năng lượng tái tạo, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và bảo vệ người tiêu dùng trước những cú sốc giá trong tương lai.

“Nhờ sứ mệnh năng lượng sạch, chúng tôi sẽ thoát khỏi sự biến động của thị trường nhiên liệu hóa thạch, bảo vệ tài chính của doanh nghiệp và hộ gia đình bằng năng lượng sạch do chính chúng ta sản xuất”, một phát ngôn viên chính phủ nhấn mạnh.‏

‏Dẫu vậy, Bộ trưởng Năng lượng đối lập Claire Coutinho cho rằng ưu tiên hàng đầu phải là năng lượng giá rẻ. “Nếu không, chúng ta sẽ tiếp tục đẩy công nghiệp Anh sang Trung Quốc - điều đó thật vô lý”, bà nói.‏‏