Paulina Mroczkowska, một phụ nữ Ba Lan vừa nhận ra sự xuất hiện của một đống rác trong sân của xưởng mộc nằm trên con phố gần nhà, một mối lo ngại bỗng xuất hiện trong tâm trí cô. Sự lo lắng của cô không phải ở việc người ta sẽ dọn đống rác đó như thế nào mà ở cách họ sắp sử dụng chúng.

Ba Lan hiện đang có 40 trên 100 thành phố nằm trong top những thành phố có bầu không khí ô nhiễm nặng nhất của Liên minh Châu Âu, đây là hệ quả của một thời kỳ phát triển việc khai thác mỏ quá đà trong quá khứ. Thế nhưng hiện tại, tình trạng thiếu hụt nhiên liệu cùng chi phí sinh hoạt tăng cao đã khiến những người dân ở đây phải tìm kiếm những nguồn nhiên liệu thay thế khác, bao gồm cả rác thải sinh hoạt.

Mroczkowska, người phụ nữ 35 tuổi, là mẹ của 3 đứa trẻ tại Jablonna, một thành phố nằm ở phía bắc Warsaw cho biết, "Thật tệ khi đến mùa này, bạn có thể ngửi thấy mùi rác bị đốt cháy hàng ngày. Điều này chưa từng xảy ra trước đây. Hiếm lắm bạn mới có thể thấy người ta đốt nhiên liệu thông thường. Thật đáng sợ khi phải nghĩ tới những gì sẽ xảy ra khi mùa đông thực sự tới."

Cuộc chiến tranh giữa Nga và Ukraine đã gây ảnh hưởng tới an ninh năng lượng của toàn Châu Âu. Lúc này, Ba Lan lại còn phải đối mặt thêm với một nguy cơ nữa khi sự thiếu hụt năng lượng có thể kéo lùi nỗ lực giảm thiểu ô nhiễm tại quốc gia có tỷ lệ tử vong ở độ tuổi trẻ do ô nhiễm không khí cao nhất tại Châu Âu này. 

Hiện tại, chính phủ Ba Lan đã phải dừng việc kiểm soát chất lượng than, phát khẩu trang bảo vệ cho người dân khi nhiệt độ xuống thấp. Trong tháng trước, Phó thủ tướng Jaroslaw Kaczynski đã phải lên tiếng khuyến cáo người dân hãy sử dụng mọi biện pháp có thể để giữa ấm. Ông cũng nói với những người ủng hộ của mình rằng "hãy đốt mọi thứ có thể để sưởi ấm, trừ những thứ độc hại như lốp xe hay các thứ tương tự".

Một vài thành phố tại Ba Lan cũng đã phải nới lỏng các quy định về bảo vệ môi trường từng được đặt ra trong vài năm trở lại đây. Hội đồng khu vực tỉnh Malopolskie trong tháng trước cũng đã phải bỏ phiếu nhằm hoãn thời gian cấm sử dụng các lò nung, cho phép người dân đốt bất cứ thứ gì được làm từ than, thậm chí cả rác thải. Lệnh cấm này sẽ được hoãn lại cho tới đầu năm 2024. Trước đại dịch, thành phố Krakow còn từng sử dụng máy bay không người lái để kiểm tra ống khói tại các nhà máy xem có đốt rác thải hay không. Thế nhưng đến nay, các quy định này đều đã bị dỡ bỏ tạm thời do tình trạng thiếu hụt nhiên liệu.

Việc đốt rác để sười ấm tại Ba Lan không được áp dụng trên quy mô lớn như tại các vùng thuộc khu vực Balkan nhưng ở đây lại sử dụng than đá, khiến khu vực này thụt lùi hơn hẳn so với 27 nước thành viên EU khác. Dù đã cam kết ngừng sử dụng loại nhiên liệu này cho tới năm 2050 nhưng hiện tại, đất nước 38 triệu dân này vẫn đang phải sử dụng than đá để sưởi ấm. Loại nhiên liệu này chiếm tới 77% lượng sử dụng tại các hộ gia đình.

Tổng thống Andrzej Duda từng tuyên bố rằng Ba Lan có đủ lượng than để sử dụng trong 200 năm nữa, nhưng quốc gia này vẫn đang gặp rủi ro lớn khi thiếu nguồn cung từ Nga. Tình trạng thiếu hụt này xảy ra kể từ tháng 4 khi chính phủ ra lệnh cấm sử dụng than của Nga, hàng loạt xe tải đã tập trung trở lại trước các mỏ than để sẵn sàng khai thác nhằm giải quyết sự thiếu hụt này.

Piotr Siergiej, phát ngôn viên của nhóm các nhà hoạt động vì môi trường Polski Alarm Smogowy cho biết, các cuộc khảo sát của nhóm này đã cho thấy có tới 60% các hộ gia đình hiện tại không có đủ nguồn cung than. Mọi người đang phải dùng bất cứ thứ gì họ có để sưởi ấm.

Những nhiên liệu thay thế được dùng bao gồm than non, gỗ, than bùn, yến mạch và thậm chí là cả rác thải cũng được đốt để sưởi ấm. Thị trưởng thành phố Nowy Sacz - Ludomir Handzel cho biết nơi đây đang trải qua tình trạng chưa từng có trong lịch sử khi lượng rác thu gom để xử lý... ít hơn hẳn năm ngoái. Trong khi đây được coi là thành phố ô nhiễm nhất trong danh sách 34 thị trấn bị Cơ quan Môi trường Châu Âu (EEA) cảnh báo.

Ông Handzel cho biết thành phố đang chứng kiến hoạt động thu gom rác giảm đáng kể, nhất là đối với các loại vật liệu dễ cháy như giấy, bìa cứng, hộp carton. Dù vậy nhưng nhóm các công ty quản lý chất thải cho biết vẫn còn quá sớm để đưa ra kết luận về lượng rác thu gom được là do người dân sử dụng chúng để sưởi ấm. Rất có thể lượng hàng hoá tiêu thụ sụt giảm cũng là nguyên nhân dẫn tới tình trạng này.

Kamil Sukiennik, một người dân sống ở Nowy Dwor cho biết tại khu phố anh đang sinh sống mỗi buổi chiều tối có rất nhiều khói xuất phát từ việc người dân đốt lò vào mỗi buổi tối. Khói ở đây đều có mùi rất khét, điều đáng sợ là đây mới chỉ là mùa thu chứ chưa thực sự sang đông.

Một số gia đình cảm thấy mệt mỏi khi chờ đợi các giải pháp của chính phủ nên đã phải tự tìm ra các loại nhiên liệu khác để đốt sưởi ấm. Điều này khiến tình trạng ô nhiễm gia tăng đáng kể. Trong năm nay, Brimmu, một startup nổi lên tại Warsaw với sản phẩm là tấm che cho xe đẩy trẻ em tích hợp với hệ thống lọc không khí. Nhu cầu về mặt hàng này tăng lên đáng kể cho thấy mối lo ngại của người dân về mức độ ô nhiễm không khí.

Katarzyna Mardeusz-Karpinski cùng chồng mình đã sáng lập ra công ty này từ 5 năm về trước khi con trai họ mới chào đời và cả 2 không dám cho con mình đi dạo do lo ngại chất lượng không khí quá tệ. Cô cho biết "Chúng tôi nhận thấy sự lo ngại của các bậc phụ huynh trước tình trạng khói đốt sưởi ấm trong mùa đông năm nay. Trước đây, tình hình không quá căng thẳng như vậy nhưng hiện tại, không khí đang ngày càng trở nên tệ hơn."

(Nguồn: Bloomberg)