Trong nhiệm kỳ đầu tiên của Tổng thống Donald Trump, Trung Quốc kiên quyết không nhượng bộ trước sức ép thương mại từ Mỹ như cách Nhật Bản từng làm vào những năm 1980.

Tuy nhiên, trước viễn cảnh chính quyền Trump thứ hai có thể áp đặt thêm các biện pháp thương mại mạnh tay trong bối cảnh kinh tế trong nước tăng trưởng chậm lại, Bắc Kinh có thể cân nhắc chiến lược mà Tokyo từng áp dụng - ít nhất là trong một vấn đề mà họ cho rằng có lợi cho mình.

Theo các cố vấn của chính phủ Trung Quốc, nước này đang xem xét khả năng tự nguyện hạn chế xuất khẩu một số mặt hàng sang Mỹ để giảm bớt tác động từ các hàng rào thuế quan và các biện pháp thương mại khác.

Nhật Bản từng áp dụng mô hình gọi là "hạn chế xuất khẩu tự nguyện" (VER) vào những năm 1980 nhằm giới hạn lượng ô tô xuất sang Mỹ, qua đó giúp tránh việc Washington áp thuế nhập khẩu cao hơn.

Nếu Bắc Kinh thực hiện biện pháp tương tự, đặc biệt trong các lĩnh vực Mỹ đang quan tâm như xe điện và pin, điều này có thể giúp Trung Quốc giảm bớt sự chỉ trích về tình trạng mất cân bằng kinh tế - vấn đề mà Washington và nhiều quốc gia khác cho rằng xuất phát từ việc các doanh nghiệp Trung Quốc nhận trợ cấp lớn để sản xuất với lợi nhuận thấp, nhưng lại khiến thị trường toàn cầu dư thừa nguồn cung, gây bất lợi cho các nhà sản xuất tại các nước khác.

Tổng thống Trump đã áp mức thuế mới lên hàng hóa Trung Quốc với tổng cộng 20%, cộng dồn từ các mức thuế trong nhiệm kỳ đầu và phần lớn vẫn được duy trì dưới thời Tổng thống Joe Biden. Hiện tại, vẫn chưa có cuộc đàm phán nào giữa Bắc Kinh và Washington.

Tuy nhiên, vào cuối tháng trước, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent đã bày tỏ lo ngại về các chính sách làm méo mó thị trường của Trung Quốc trong cuộc điện đàm đầu tiên với Phó Thủ tướng Hà Lập Phong, người được cho là sẽ đảm nhiệm vai trò đàm phán thương mại với chính quyền Trump.

Theo các cố vấn Trung Quốc, chính áp lực tiềm tàng từ Mỹ khiến giới chức kinh tế Bắc Kinh cân nhắc cách tiếp cận của Nhật Bản. Chính quyền Chủ tịch Tập Cận Bình đã cho thấy mong muốn đạt được một thỏa thuận với chính quyền Trump nhằm ngăn chặn các biện pháp thương mại khắc nghiệt hơn.

Nhật Bản lần đầu tiên chấp nhận hạn chế xuất khẩu ô tô vào năm 1981, khiến lượng xe xuất khẩu giảm khoảng 8% so với năm trước đó.

Giáo sư kinh tế Doug Irwin tại Đại học Dartmouth, tác giả cuốn Clashing over Commerce, cho biết những hạn chế này đặc biệt có tác động mạnh trong giai đoạn giữa thập niên 1980. Tuy nhiên, đến đầu thập niên 1990, Nhật Bản không còn cần đến biện pháp này nữa, một phần vì các hãng xe của nước này đã mở nhà máy sản xuất trực tiếp tại Mỹ.

Một lý do khiến Tokyo sẵn sàng hạn chế xuất khẩu là vì điều đó giúp các hãng xe Nhật tăng giá bán trên từng sản phẩm, ngay cả khi số lượng xe tiêu thụ giảm. Theo Irwin, giá trung bình của một chiếc xe Nhật lúc bấy giờ đã tăng khoảng 1.000 USD, tương đương khoảng 3.500 USD theo giá trị ngày nay. Đồng thời, các nhà sản xuất Nhật Bản cũng chuyển hướng sang xuất khẩu các dòng xe lớn hơn, chất lượng cao hơn.

Tương tự Nhật Bản, một số cố vấn Trung Quốc cho rằng Bắc Kinh có thể cân nhắc đàm phán về hạn chế xuất khẩu đối với xe điện và pin để đổi lấy cơ hội đầu tư vào các lĩnh vực này tại Mỹ.

Một số quan chức Trung Quốc nhận định, điều này có thể là một đề xuất hấp dẫn với Tổng thống Trump, người từng thể hiện sự cởi mở với đầu tư từ Trung Quốc, dù nhiều thành viên trong chính quyền của ông phản đối kịch liệt.

Tình trạng mất cân bằng kinh tế của Trung Quốc không phải là vấn đề mới, nhưng đã trở nên nghiêm trọng hơn trong những năm gần đây do chính sách khuyến khích sản xuất hàng loạt của Chủ tịch Tập Cận Bình.

Theo đó, các nhà máy được khuyến khích đẩy mạnh sản xuất bất kể nhu cầu nội địa, nhằm đảm bảo nền kinh tế có thể vận hành ngay cả khi đối mặt với các lệnh trừng phạt từ phương Tây hoặc những tình huống xung đột nghiêm trọng.

Chính quyền Tổng thống Joe Biden đã nhiều lần cảnh báo Bắc Kinh về tình trạng sản xuất quá mức này. Trong năm cuối nhiệm kỳ của ông, Mỹ đã tăng thuế đối với thép, xe điện và nhiều sản phẩm khác của Trung Quốc.

“Việc chính quyền Trump tiếp tục sử dụng thuế quan như một công cụ chính sách thương mại có thể khiến Trung Quốc cân nhắc phương án hạn chế xuất khẩu tự nguyện”, oomh Irwin nhận định.

Dù vậy, theo các cố vấn Trung Quốc, việc thảo luận về hạn chế xuất khẩu không đồng nghĩa với việc Bắc Kinh có ý định thay đổi chính sách phát triển dựa vào sản xuất. Thay vào đó, một số quan chức xem đây là một công cụ đàm phán với chính quyền Trump, đồng thời có thể giúp Trung Quốc nâng cấp chuỗi giá trị.

Như Irwin chỉ ra, việc Toyota và các hãng xe Nhật nâng giá bán trước đây đã mang lại nguồn lợi nhuận đủ để họ đầu tư vào các dòng xe lớn hơn, cao cấp hơn, cạnh tranh trực tiếp với ô tô Mỹ. Đó cũng chính là mô hình mà Bắc Kinh muốn hướng đến nếu theo đuổi chiến lược của Nhật Bản.

Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế cũng cảnh báo rằng sẽ rất khó để điều chỉnh toàn bộ cán cân thương mại Mỹ - Trung chỉ bằng các biện pháp hạn chế xuất khẩu. Hiện tại, thặng dư thương mại của Trung Quốc với Mỹ lên tới 295 tỷ USD, mức cao nhất trong số các đối tác thương mại của Washington.

Một thách thức khác là khả năng giám sát việc thực thi các hạn chế xuất khẩu, đặc biệt khi nhiều công ty Trung Quốc đang xuất hàng sang Mỹ thông qua các nước thứ ba như Mexico và Việt Nam. Ngoài ra, Tổng thống Trump có thể không mặn mà với phương án này, bởi ông thích nguồn thu từ thuế quan hơn.

Đến nay, Bắc Kinh vẫn chưa biết chính xác chính quyền Trump sẽ yêu cầu những gì. Tổng thống Trump đã chỉ đạo các cơ quan liên bang đánh giá lại quan hệ kinh tế với Trung Quốc. Bản báo cáo dự kiến công bố vào đầu tháng 4 sẽ là cơ sở để chính quyền của ông định hình cách tiếp cận mới đối với thương mại với Bắc Kinh.

“Nếu tôi là Trung Quốc, tôi sẽ đưa hạn chế xuất khẩu tự nguyện vào bàn đàm phán, hoặc ít nhất là để ngỏ như một lựa chọn”, Arthur Kroeber, nhà sáng lập kiêm trưởng bộ phận nghiên cứu tại Gavekal Dragonomics, nhận định.

Việt Hà (Theo WSJ)