‏Ngành dầu mỏ Iran lao đao giữa căng thẳng leo thang‏

‏Cuộc xung đột giữa Israel và Iran đã bước sang một giai đoạn mới vào ngày thứ Bảy, khi các cuộc tấn công lan rộng tới cơ sở hạ tầng năng lượng của Iran. ‏

‏Sự kiện này khiến dư luận lo ngại về nguy cơ gián đoạn nguồn cung năng lượng từ khu vực Trung Đông, vốn đóng vai trò quan trọng trên thị trường toàn cầu.‏

‏Các cuộc tấn công nhắm vào cơ sở năng lượng Iran‏

‏Bộ Dầu mỏ Iran cho biết các máy bay không người lái của Israel đã tấn công một phần mỏ khí đốt tự nhiên Nam Pars, một trong những mỏ lớn nhất thế giới, cùng một nhà máy lọc dầu. Vụ việc gây ra hỏa hoạn tại cả hai địa điểm. ‏

‏Sau đó, trong một đợt tấn công khác, Israel tiếp tục nhắm vào kho khí đốt chính của thủ đô Tehran và một nhà máy lọc dầu lớn nhất nước này tại các khu vực khác nhau trong thành phố. Thông tin được các cơ quan truyền thông nhà nước Iran xác nhận.‏

‏Hiện vẫn chưa rõ ý định của Israel trong việc mở rộng các cuộc tấn công vào cơ sở năng lượng của Iran đến đâu. Tuy nhiên, đây là nguồn thu xuất khẩu chủ lực và nguồn cung năng lượng nội địa quan trọng của Iran, đồng thời cũng được đánh giá là điểm yếu dễ bị tổn thương của quốc gia này.‏

‏Ông Richard Bronze, Trưởng bộ phận địa chính trị của Energy Aspects, một công ty nghiên cứu, nhận định: “Đây là lời cảnh báo rõ ràng rằng Israel sẵn sàng tấn công cơ sở hạ tầng năng lượng của Iran nếu dân thường Israel trở thành mục tiêu".‏

‏Các chuyên gia phân tích cảnh báo rằng nhiều cơ sở khác của Iran cũng đang nằm trong tầm ngắm.

Ông Homayoun Falakshahi, chuyên gia phân tích cấp cao về dầu thô tại Kpler, phát biểu trong một hội thảo trực tuyến hôm thứ Sáu: “Có một mục tiêu rõ ràng mà Israel hoặc Hoa Kỳ có thể dễ dàng nhắm đến nếu muốn làm gián đoạn xuất khẩu dầu của Iran. Đó chính là đảo Kharg".‏

‏Theo các nhà phân tích, gần như toàn bộ lượng dầu xuất khẩu của Iran đều được vận chuyển từ các tàu chở dầu tại các bến cảng quanh đảo Kharg. Hòn đảo nhỏ nằm ở phía bắc Vịnh Ba Tư, ngoài khơi bờ biển Iran, có thể trở thành mục tiêu chiến lược nếu xung đột kéo dài. ‏

‏Iran đang phát triển một bến cảng khác tại Jask, một thành phố ven biển gần eo biển Hormuz trên Vịnh Oman. Tuy nhiên, ông Falakshahi cho rằng công suất của bến cảng này còn khá hạn chế.‏

‏Hệ quả vượt ra ngoài biên giới‏

‏Không chỉ Iran, hệ thống năng lượng của Israel cũng được cho là dễ bị tổn thương. Điều này có thể khiến nước này thận trọng hơn trong các hành động quân sự. ‏

‏Nếu xung đột leo thang và lan tới các cơ sở năng lượng lớn trong khu vực, hậu quả sẽ không chỉ giới hạn ở Iran hay các nước láng giềng, mà còn ảnh hưởng đến khách hàng lớn của họ, đặc biệt là các quốc gia châu Á, cũng như thị trường toàn cầu.‏

‏Giá dầu đã tăng mạnh kể từ sau cuộc tấn công của Israel vào sáng sớm thứ Sáu. Các chuyên gia cảnh báo rằng bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy nguồn cung quốc tế bị đe dọa đều có thể đẩy giá dầu lên cao hơn nữa.‏

‏Iran sở hữu đường bờ biển dài dọc theo bờ bắc eo biển Hormuz, một tuyến đường hẹp nhưng quan trọng mà các tàu chở dầu phải đi qua để từ Vịnh Ba Tư ra Biển Ả Rập và Ấn Độ Dương. Trong quá khứ, Iran từng nhiều lần can thiệp vào hoạt động vận chuyển tại đây. ‏

‏Theo ước tính của Kpler, khoảng 21% khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) toàn cầu, chủ yếu từ Qatar, đã đi qua eo biển này trong năm 2024. Ngoài ra, mỗi ngày có khoảng 14 triệu thùng dầu thô được vận chuyển qua tuyến đường này.‏

‏Ngành dầu mỏ Iran đối mặt với thời điểm nhạy cảm‏

‏Cuộc xung đột với Israel xảy ra vào đúng giai đoạn nhạy cảm của ngành dầu mỏ Iran, vốn là trụ cột kinh tế và nguồn tài trợ cho chương trình hạt nhân của nước này.

Các cuộc tấn công vào cơ sở năng lượng có thể xóa sổ nhiều năm nỗ lực khôi phục sản lượng dầu, vốn từng chạm mức thấp vào đầu thập kỷ này.‏

‏Trước đó, vào thời điểm Tổng thống Donald Trump rút khỏi thỏa thuận hạt nhân do Tổng thống Barack Obama đàm phán, Iran đã phải chịu áp lực lớn từ các lệnh trừng phạt. Thỏa thuận này từng cho phép nới lỏng các hạn chế, bao gồm việc xuất khẩu dầu, để đổi lấy việc Iran giới hạn chương trình hạt nhân. ‏

‏Từ mức thấp năm 2020, sản lượng dầu của Iran đã tăng khoảng 75%, đạt 3,4 triệu thùng mỗi ngày, trong khi xuất khẩu tăng gấp ba lần, theo số liệu từ Cơ quan Năng lượng Quốc tế và Kpler.‏

‏Công ty tư vấn năng lượng FGE ước tính doanh thu xuất khẩu năng lượng của Iran, bao gồm dầu mỏ và điện, đã tăng gần gấp bốn lần kể từ năm 2020, đạt 78 tỷ USD trong năm 2024. ‏

‏Tuy nhiên, ngay cả trước khi xảy ra các cuộc tấn công của Israel, Iran đã đối mặt với không ít khó khăn. Dù sở hữu trữ lượng dầu và khí đốt tự nhiên hàng đầu thế giới, nước này gặp thách thức lớn trong việc khai thác do căng thẳng chính trị kéo dài với phương Tây kể từ khi thành lập Cộng hòa Hồi giáo năm 1979.‏

‏Những mâu thuẫn này dẫn đến các lệnh trừng phạt, khiến các công ty phương Tây không thể hợp tác với Iran trong nhiều thập kỷ.

Thiếu vốn và công nghệ đã hạn chế Iran trong việc phát triển các mỏ dầu, khí đốt, cũng như các dự án lớn như cơ sở LNG, vốn có thể mang lại lợi ích kinh tế đáng kể. ‏

‏Trong khi đó, Qatar, quốc gia láng giềng sở hữu các mỏ khí đốt lớn tại Vịnh Ba Tư, đã phát triển mạnh mẽ ngành LNG nhờ hợp tác với các tập đoàn phương Tây như Shell và Exxon Mobil, xuất khẩu khí đốt sang châu Âu và châu Á.‏

‏Thách thức nội tại của Iran‏

‏Dù sở hữu nguồn tài nguyên khí đốt dồi dào, Iran gần đây vẫn phải đối mặt với tình trạng thiếu nhiên liệu, dẫn đến mất điện ở nhiều nơi. Hệ thống cơ sở hạ tầng dầu mỏ, bao gồm các nhà máy lọc dầu cung cấp xăng cho thị trường nội địa, đã xuống cấp nghiêm trọng. ‏

‏Ông Richard Bronze nhận định rằng nếu các cơ sở này bị hư hại nặng, Iran sẽ gặp nhiều khó khăn hơn so với các quốc gia khác trong việc tìm kiếm phụ tùng thay thế và hỗ trợ quốc tế để sửa chữa.‏

‏Các lệnh trừng phạt cũng khiến danh sách khách hàng của Iran thu hẹp đáng kể. Gần như toàn bộ dầu thô xuất khẩu của nước này hiện được bán cho Trung Quốc. Ông Falakshahi cho biết các nhà máy lọc dầu nhỏ ở Trung Quốc, thường gọi là “teapots”, mua dầu Iran với mức chiết khấu lớn, lên tới 7 USD mỗi thùng. ‏

‏Nếu các nhà máy này không thể tiếp tục mua dầu từ Iran, họ sẽ phải tìm nguồn cung khác, điều này có thể khiến thị trường toàn cầu thêm căng thẳng.‏

‏Ngay cả trước khi xung đột hiện tại bùng nổ, xuất khẩu dầu của Iran đã chịu áp lực. Trong thời gian cầm quyền, chính quyền của Tổng thống Donald Trump đã siết chặt các lệnh trừng phạt, trong khi chính quyền của Tổng thống Joe Biden lại có phần nới lỏng không chính thức. Theo Kpler, lượng dầu nhập khẩu của Trung Quốc từ Iran đã giảm mạnh vào tháng 5 vừa qua.‏

‏Israel cũng không nằm ngoài rủi ro‏

‏Bên cạnh Iran, cơ sở hạ tầng năng lượng của Israel cũng được đánh giá là dễ bị tổn thương. Chính phủ Israel đã ra lệnh tạm dừng sản xuất tại hai trong ba giàn khí đốt ngoài khơi, bao gồm giàn Leviathan do Chevron vận hành, như một biện pháp phòng ngừa. ‏

‏Khí đốt là nguồn cung cấp chính cho sản xuất điện của Israel. Nếu tình trạng này kéo dài, việc xuất khẩu khí đốt sang Ai Cập có thể bị gián đoạn, ảnh hưởng đến khách hàng tại đây.‏

‏Ngoài ra, Israel phụ thuộc lớn vào dầu nhập khẩu qua cảng Ashkelon ở phía nam. Ông Falakshahi nhận xét: “Israel cũng rất dễ bị tổn thương trong bối cảnh này".‏

‏Khu vực Trung Đông trước nguy cơ bất ổn‏

‏Ả Rập Xê Út và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) trong những năm gần đây đã nỗ lực giảm căng thẳng với Iran, nhằm ngăn chặn các sự cố như vụ tấn công cơ sở Abqaiq của Saudi Aramco năm 2018. ‏

‏Vụ việc từng khiến gần một nửa công suất xuất khẩu của Ả Rập Xê Út tạm ngừng. Nhóm phiến quân Houthi tại Yemen nhận trách nhiệm, nhưng Hoa Kỳ khi đó cho rằng Iran đứng sau vụ tấn công.‏

‏Các chuyên gia nhận định nếu Iran cảm thấy bị đe dọa nghiêm trọng, nước này có thể nhắm vào các cơ sở dầu mỏ của các quốc gia láng giềng một lần nữa.

Ông Richard Bronze đặt câu hỏi: “Iran sẽ phản ứng ra sao nếu cảm thấy lợi ích kinh tế cốt lõi và hệ thống năng lượng của mình bị tấn công?”.‏

‏Tình hình hiện tại không chỉ là thử thách đối với Iran và Israel, mà còn đặt toàn bộ khu vực Trung Đông và thị trường năng lượng toàn cầu trước nguy cơ bất ổn khó lường.‏